1
2018’den beri süregelen kâğıt krizi, dağıtım sektöründe tekelleşme, yapay zekâ teknolojisinin gelişmesi ve devam eden ekonomik bunalım, yayınevlerini her geçen gün daha da zor bir duruma sürüklüyor. “Grafikerinden çevirmenine, editöründen idari personeline kadar birçok paydaşı olan yayıncılık sektörü nereye?” sorusundan yola çıkarak, Türkiye Yayıncılar Birliği (TYB) Yönetim Kurulu Başkanı Kenan Kocatürk, Yayıncılar Kooperatifi (YAYKOOP) Yönetim Kurulu Başkanı Elif Akkaya, Çevirmenler Birliği (ÇEVBİR) Yönetim Kurulu Başkanı Savaş Kılıç ile Başkan Yardımcısı Elif Okan Gezmiş ve Grafik Tasarımcılar Meslek Kuruluşu (GMK) Başkan Yardımcısı Ferhat Meşhur ile yayınevlerinin içinde bulunduğu durumu konuştuk.
(Kenan Kocatürk)
TYB Başkanı Kocatürk, TYB’nin Haziran 2021’de “telif hakkı yolsuzlukları”ndan “kurum dıs¸ından çalışılan c¸evirmen, illu¨strato¨r ve edito¨rlerin so¨zles¸me kos¸ullarına uygun davranılması”na kadar birçok temel sorunun çözümüne ilişkin ilan ettiği ilkelere sektörün sahip çıkması gerektiğini belirtti. TYB’nin yapay zekâ teknolojisinin sektörde geldiği noktayı bir komisyon aracılığıyla yakından takip ettiğini söyleyen Kocatürk, “Yakın zamanda buradaki çalışmalarımızın çıktılarını üyelerimizle ve kamuoyuyla paylaşacağız. Bugün yapay zekânın, makine öğrenmesinin, teknoloji devlerinin tekdüzelik ve tekelleşme lehine ve kültürel çeşitliliğin aleyhine dayatabileceği iş modelleri karşısında kitaplarımız savunmasız ve korunmasız. Yapay zekâ hem sağladığı imkân ve fırsatlar hem de getirdiği zorluklar ile düşünülerek ele alınmalı. Öncelikle makine öğreniminde eğitim malzemesi olarak işlenecek içerikler için hak sahiplerinden izin alınması, hak sahiplerinin eserlerini kullandırmaktan vazgeçme hakkı olması, bu kullanımlar için telif bedeli ödenmesi, kullanılan eserlerin kaynağının açıkça belirtilmesi gerekiyor” dedi.
(Elif Akkaya)
YAYKOOP Başkanı Akkaya, hangi sektörde olursa olsun yaşanan ekonomik sıkıntıların en kısa ve kolay yoldan çalışanlara yansıtılmasının üzüntü verici olduğunu belirterek “Bu durum ne yazık ki kişilerin ya da kurumların yanlışı olmaktan öte, mahkûm edildiğimiz ekonomik sistemin çirkin bir gerçeği. Bu gerçeğe, bu tavra ve elbette bu tercihe yönelenlere YAYKOOP olarak her zaman çok net bir şekilde karşı olduk, olmaya da devam edeceğiz” dedi.
Kâğıt krizi, ekonomik kriz, dağıtımda tekelleşme gibi başlıkların bir mutlak belirleyen ve dayatan olarak öne çıktığını belirten Akkaya şunları söyledi:
“Yayıncılık sektöründeki ücretleri konuşmak gerekiyor. Bunu konuşmaya başladığımızda da ‘kâğıt krizi, ekonomik kriz, dağıtımda tekelleşme’ gibi başlıklar bir mutlak belirleyen ve dayatan olarak öne çıkıyor. Özellikle küçük ve orta ölçekli yayınevleri bugün tekel konumundaki dağıtımcıların karşısında bir kitap gelirinin yarısını -bazen yarısından da fazlasını- bu firmalara bırakarak kitap üretmeye devam etme çabasında. Kalan gelir ile hem baskı maliyetlerini karşılaması hem yazar telifi ödemesi hem editör, grafiker ücretlerini, nakliye ve elbette genel giderlerini karşılayıp, vergilerini ödedikten sonra da geriye kalanla hayatını sürdürmesi gerekiyor. Yayıncı, bir kitabın gelirinden en büyük pastayı dağıtımcıya bıraktığı sürece de geriye kalan tüm bileşenler hak ettiğinin çok daha azına çalışmak durumunda kalıyor. Öte yandan girdi maliyetlerindeki kontrolsüz yükseliş, tüm maliyetlerin döviz üzerinden hesaplanması, bu nedenle kitap fiyatlarına yansıyan artış, öte yandan okurların alım gücünün günden güne azalması ne yazık ki yayıncılığı çok daha kötü günlerin beklediğine işaret. Tüm bunların çözümü, kitabın ve yayıncılığın üretim kısmında yer alan tüm emekçilerin haklarını alabilmesinin yolu, elbette önce ülke ekonomisinin düzelmesinden geçiyor. Yaşanan krizlerin son bulması gerekiyor. Ardından yayıncılıkta vergilendirmenin yeniden düzenlenmesi, devlet desteklerinin artışı, dağıtım tekelleşmesinin önüne geçilmesi, sabit fiyat yasası gibi yıllardır dillendirdiğimiz önerilerin dikkate alınması ise artık acil birer zorunluluk.”
(Savaş Kılıç)
ÇEVBİR Başkanı Kılıç ve Başkan Yardımcısı Gezmiş, hemen her sektördeki emek sömürüsü ve güvencesizlik örneklerine yayıncılıkta da karşılaşıldığını belirtirken çevirmenlerin, dizgicilerin, editörlerin dışardan sanılanın aksine büyük paralar kazanmadıklarını söyledi. Kılıç ve Gezmiş şöyle konuştu:
“Yayıncılık dünyası, nihayetinde bir sektör ve yayıncılar her ne kadar kendilerini gönüllü kültür elçileri gibi yansıtmayı sevseler de her biri aslında aynı zamanda kâr elde etme amacıyla ticaret yapmak zorunda. Haliyle, hemen her sektördeki emek sömürüsü ve güvencesizlik örnekleriyle yayıncılıkta da karşılaşıyoruz. Mevcut ekonomik koşullarda artan maliyetleri etiket fiyatına ve dolayısıyla okura yansıtmaktan çekinen yayıncılar kitabın üretim giderlerinden kısmaya yöneldiler ama kâğıt parasından, dağıtımcı ve kitabevi payından kısmak zor hatta imkânsız olunca fatura yine emekçiye kesilmek istendi, isteniyor. Oysa çevirmenler, dizgiciler, editörler belki dışardan sanılanın aksine büyük paralar kazanmıyorlar. Doğrusunu söylemek gerekirse kitap çevirmenlerinin aldığı ücretler ay bazında hesaplandığında asgari ücreti bırakın yakalamayı, onun yakınına bile varamıyor. Dahası, çevirmenlerin herhangi bir sosyal güvencesi de yok. Kitabı çevirdikleri zaman dilimiyle sınırlı olsa bile sigortaları yatmıyor, emeklilik hakları zaten olmuyor. Ancak bu tabloda bile sermayenin hayali elbette emek maliyetini daha da düşürmek, hatta mümkünse makinelerden yararlanarak sıfırlamak. Makineler bir gün gerçek çevirmenlerin yerini alabilir mi, evet bu mümkün belki. Ama o güne dek ÇEVBİR olarak temsil ettiğimiz tüm telifli eser çevirmenlerinin insanca koşullarda güvenceli çalışabilmesi için mücadele ediyoruz, etmeye de devam edeceğiz.”
(Elif Okan Gezmiş)
Çevirmenlerin sağlık sigortası ve emeklilik gibi haklarınının acil ve şart olduğunu ancak yeterli olmadığını söyleyen Kılıç ve Gezmiş, şöyle devam etti: “Çevirmenler dışındaki yayıncılık çalışanlarına gelince örgütlenmeleri ve yasal haklarını hep birlikte savunmaları gerekiyor. Geçmişte örgütlenmeye yönelik girişimler oldu ama bunlar ne yazık ki akamete uğradı. Sorunların derinleştiği, yayınevinde çalışmanın cazip bir yanı kalmadığı görülüyor. İşini düzgün yapmaya gayret eden ve yasal kurallara uyan yayınevleri olduğu gibi, çalışanlarını sigortasız çalıştıranlar, sigortalarını ‘asgariden yatıranlar’ ve son zamanlarda duyduğumuz üzere asgari ücreti dahi çok görenler de var. Bu durum ister istemez yayınevi emekçilerinin örgütsüz olmalarıyla bağlantılı. Öte yandan yayıncılık sektöründe regülasyonun sağlanması için yayıncı örgütleri de birtakım ilke kararları alabilir: Örneğin “Sigortasız işçi çalıştırmayacağız” gibi. Aksi yönde hareket edenler için birtakım yaptırımlar düşünülebilir. Biz de Çevbir’de çevirmen hakkını savunmanın aynı zamanda okurun hakkını savunmak olduğuna inanıyoruz. Okur haklarının yayıncılık dünyasının bileşenlerinin ortak özdenetimiyle gözetilebileceği umudunu taşıyoruz. Nedir bu haklar? Satın aldığı kitabın kimlerce nasıl üretildiğini açıkça öğrenme hakkı örneğin,. Ki bu da aynı zamanda eserde emeği geçen emekçilerin en azından manevi haklarının korunması demek. Bir diğer hak, elbette, nitelikli ürüne erişim; yani verdiği paranın karşılığını verecek kadar iyi çevrilmiş, yayına titizlikle hazırlanmış kitaplar. Bunun yapılabilmesi, yayıncılık alanında yetişmiş nitelikli çevirmenlerin, editörlerin, dizgicilerin insanca yaşayabilecek bir gelir elde edebilmesiyle yakından ilişkili. Tüm bunların sağlanabilmesi için okurların desteği, bu haklarını açıkça talep etmesi şart. Aksi takdirde günbegün çoraklaşacak kültür dünyamızda bir damla suya muhtaç hale gelmekten en başta okumayı seven kişiler olarak bizler endişe ediyoruz.”
(Ferhat Meşhur)
GMK Başkan Yardımcısı Meşhur, düşen maaşlar, değersizleşen meslek algısı ve göz ardı edilen sosyal haklar düşünüldüğünde, grafikerliğin geleceği açıcından iyimser olmanın gittikçe güçleştiğini söyledi. Yayınevlerine serbest çalışan grafikerlerin durumunun da zor olduğunu belirten Meşhur şu ifadeleri kullandı:
“Son 25 yıldır yaşanan tüm ekonomik krizlerin ilk vurduğu meslek gruplarından birinin, grafik tasarımcılar ve sanat yönetmenleri olduğunu bizzat tecrübe ederek öğrendiğim için, şu anın ve yakın geleceğin tüm grafik tasarımcılar adına zor geçeceğini öngörebiliyorum. Özellikle son yıllarda düşen maaşlar, değersizleşen meslek algısı ve göz ardı edilen sosyal haklar düşünüldüğünde, mesleğimiz adına iyimser olmak gittikçe güçleşiyor. Serbest çalışan grafik tasarımcıların durumu da aynı şekilde zor. İş yapıp parasını alamama ve müşterinin devamlı fiyat düşürme baskısı bu mesleği icra ederek hayatını kazanmayı gün geçtikçe güçleştiriyor. Üstüne üstlük bir de yapay zekânın tasarımda kullanılması, her şeyi daha da belirsizleştiriyor. Bunun sonucunda ekonomik girdap derinleştikçe, tasarımın kalitesinden çok, maliyetiyle ilgilenilmeye başlanıyor. Artık yetkinlik, ustalık, bilgi ve tecrübe değil, firmaya kaç paraya mal olduğu önem kazanıyor. Kısacası grafik tasarımda, katı olan her şey buharlaşıyor. Biz GMK olarak, bu tür sorunlar yaşayan üyelerimize, çalıştığımız avukatlara yönlendirmek yoluyla destek oluyoruz. Ama GMK’nin bir sendika değil, bir sivil toplum kuruluşu, bir meslek örgütü olduğunu aklımızda tutmalıyız. Yani yasal yaptırım olanağımız çok sınırlı. Bana göre bu olumsuzluklarla baş edebilmenin bir yolu, tüm grafik tasarımcıların birleşeceği bir sendikal örgütlenme olabilir. Bu, sadece haksız işten çıkarmalar için değil, aynı zamanda müşteri ile yaşanan sorunları da çözmek için doğru bir yol olarak görünüyor.”
Bugün enerjin yoğun ve cesaret dolu. Yeni başlangıçlar için mükemmel bir zamandasın. İçindeki tutku, seni bekleyen fırsatları değerlendirmen için harekete geçirecek. Sosyal çevrenle etkileşimlerin güçlü olacak, bu da yeni bağlantılar kurmana ve fikir alışverişleri yapmana olanak tanıyacak. Duygusal olarak biraz daha hassas olabilirsin; bu yüzden iç sesini dinlemekte fayda var. Kendini ifade etmede zorluk çekmemen için açık ve net olmayı tercih et. İş veya kariyer alanında atılımlar yapmak isteyebilirsin; bu konuda cesur adımlar atmakta tereddüt etme. Dikkatini dağıtan şeylerden uzaklaşarak, hedeflerine odaklanmalısın. Sağlığın konusunda da proaktif ve dikkatli olman önemli. Kendine ayırdığın zamanlardan esirgememen, fiziksel ve zihinsel sağlığını dengelemende büyük rol oynayacak. Kendi içindeki güçleri keşfetmek için harika bir gün.
Bugün, içsel huzurunu arama yolculuğunda önemli fırsatlarla karşılaşabilirsin. Geçmişte yaşadığın bazı olayların yankıları gün yüzüne çıkabilir. Bu, duygusal yüklerinden arınmanı ve daha sade bir yaşam alanı oluşturmanı sağlayabilir. İlginç insanlarla tanışacak, ilham verici sohbetler gerçekleştireceksin. Seyahat veya yeni bir eğitim fırsatı, zihnindeki sınırları genişletip ufkunu açabilir. Maddi konularda dikkatli olman gerekecek; harcamalarını kontrol altına alarak bütçene zarar vermekten kaçınmalısın. Sevdiklerinle zaman geçirmek, tazelenmiş bir ruh hali getirirken, yanlış anlamalar yaşanabileceği için iletişimine özen göstermelisin. Sakin kal, hislerine güven ve sunduğun imkanları değerlendirmeye açık ol.
Aniden ortaya çıkan fırsatlar, sosyal hayatına renk katabilir. Fikirlerinle çevrendeki insanları etkileyip ilham kaynağı olabilirsin. Duygusal bağların derinleşmesi, samimi sohbetler ve paylaşım dolu anlarla mümkün olacak. İçindeki yaratıcılığı serbest bırakmak, yeni uğraşlar ve hobi alanları bulmak için ideal bir dönemdesin. İletişim becerilerinle etrafındakilere yön verebilir, işbirlikleri sayesinde gelişim gösterebilirsin. Ancak düşüncelerini ifade ederken titiz olmanda fayda var; zarif ve nazik bir dil kullanmak, karşıt görüşlerle sağlıklı bir diyalog kurmana yardımcı olacaktır. Kısıtlayıcı düşünce kalıplarından kurtulmak, yeni deneyimlere kapı aralayacak. Kısa yolculuklar veya yeni bir öğrenme süreci, zihnini tazeleyebilir. Bugün, içsel dünyanı anlamak ve çevresine açılmak için harika bir gün.
Duygusal derinliklerin ve içsel huzurun peşinden koştuğun bugün, kendine biraz zaman ayırmak önem kazanıyor. Çevrendeki insanlarla kurduğun bağlarda şefkat ve anlayışın ön planda. İlişkilerde küçük ama değerli ayrıntılara dikkat etmelisin. Sevdiklerinle samimi anlar paylaşmak, ruhunu besleyecek. Aynı zamanda, geçmişle ilgili anıların günlük yaşantına yansıyabilir; bu, eski hislerinle yüzleşmeni gerektirebilir. Diğer yandan, yaratıcı yönlerini keşfetmek için harika bir zaman. İçindeki sanatçıyı serbest bırak! Kendini ifade et, ilham almak için doğayla bağ kurabilirsin. Finansal konularda temkinli olman gereken bir süreçtesin; harcamalarını kontrol altında tutmakta fayda var. Hayatında yeni bir denge arayışı, içinde bulunduğun ruh halini besleyecek. Kendi içsel sesini dinlemeyi ihmal etme. Unutma, her şey senin içindeki sevgiyle başlar.
Cömertliğin ve liderlik vasıflarının ön plana çıkacağı bir gün. Çevrendekiler tarafından ilgiyle karşılanacak, enerjinle insanları etkileme fırsatını yakalayacaksın. Yaratıcılığın doruk noktasına ulaşabilir; bu, sanatsal ifadeler veya projeler için harika bir dönem olarak değerlendirilebilir. Aynı zamanda, aşk hayatında sürprizler seni bekliyor olabilir. Duygusal paylaşımlar ve samimiyet, ilişkilerin güçlenmesine yardımcı olacak. Kendi isteklerini ifade etmekten çekinmemelisin, cesaretin karşındaki kişiye ilham verebilir. Ancak, dikkat etmen gereken bir nokta var; aşırı kibirli bir tavırdan kaçınmalısın. Paylaşımların ne denli zengin olursa olsun, alçakgönüllü bir yaklaşım her zaman daha çok takdir toplayacaktır. Sağlığınla ilgili sorunlara karşı hassas olabilirsin; bu noktada kendine daha fazla özen göstermek faydalı olacak. Günün sonunda, verimli geçen saatlerin getirdiği mutluluğu hissetmenin keyfini çıkar.
Bugün detaylara olan dikkatin artacak; bu, iş ve günlük işlerindeki verimliliğini artırabilir. Organize olma isteğin, çevrendekilere ilham verebilir. Küçük ama önemli görevleri tamamlama konusunda kendini başarılı hissedeceksin. Ancak, mükemmeliyetçi tutumun bazı ilişkilerde gerilime yol açabilir; biraz esneklik göstermek faydalı olabilir. Duygusal olarak sıradanlıklardan kaçınmadan, sağlam ve güvenilir bir ilişki kurma arzusu kendini gösterebilir. Sağlık konularında daha özenli olmalı, vücuduna iyi bakmalısın. Yakın çevrendeki insanlarla iletişimde açıklık, yanlış anlamaların önüne geçecek. Bugün, kişisel projelerine odaklanarak istediğin sonuçları elde etme şansına sahipsin.
Bugün sosyal ilişkilerde denge arayışın ön planda olacak. İnsanlarla olan etkileşimlerin, duygusal anlamda tatmin edici bir hal alabilir. Farklı bakış açılarına açık olman, önemli bir iletişim fırsatını değerlendirme şansı sunabilir. Estetik zevklerin, yaratıcı projelere yönelmeni sağlayabilir; sanat ya da tasarım alanlarında kendini ifade etme isteği artabilir. Duygusal ilişkilerde huzur sağlamak için içsel sesine kulak vermen önemli. Enerjini dengede tutmak, daha fazla uyum ve iş birliği sağlamana yardımcı olacak. Kendine zaman ayırmak ve iç dünyanla bağlantı kurmak, gününün kalitesini artırabilir.
Duyguların derinliklerinde kaybolmuş hissedebilirsin. İçsel dönüşümün ve bilinçaltının seni yönlendirdiği bir dönemdesin; bu, bazı eski kalıplardan kurtulma fırsatını da beraberinde getiriyor. Başkalarıyla olan ilişkilerinde sezgilerin güçlü bir şekilde devreye girecek; bu, seni doğru kararlar almaya itebilir veya sorgulayıcı bir ruh hali içine sokabilir. Kendine zaman ayırmak ve içsel huzurunu sağlamak önemli. Sağlık konularında dikkatli olman, özellikle stres seviyeni yönetmen açısından faydalı olacak. Yeni bir hobi edinmek ya da sanatsal bir aktiviteye yönelmek, ruh halini aydınlatacak. Güçlü sezgilerinle hareket etmek, seni amacına ve hedeflerine daha da yaklaştıracak. Geçmişle yüzleşme cesaretini bulduğun takdirde, önüne çıkan zorlukları aşabilirsin. Unutma, karanlıkta da yolunu bulma yeteneğin var.
Yeni maceralara atılmak için harika bir zaman. Sizdeki enerji, başkalarını etkilemekte büyük bir güç taşıyor. Farklı düşünme yeteneğiniz ve geniş perspektifiniz, başkalarının dikkatini üzerinize çekiyor. Eğitim veya seyahat konularında yapacağınız planlar, ilham verici olabilir. Sosyal çevrenizle yapacağınız aktiviteler, paylaşımlarınızı zenginleştirip, yeni bağlantılar kurmanıza olanak tanıyacak. İçsel özgürlüğe olan düşkünlüğünüz, kısıtlamalardan kaçınma arzusunu körüklüyor; bu yüzden, kendinizi ifade etme biçiminizi keşfetmekten çekinmeyin. İş veya kariyer alanında, yenilikçi fikirlerinizle dikkat çekebilirsiniz. Ancak, dikkatli olmalısınız, fazla dağılmamak için enerjinizi doğru yönlendirmeye özen gösterin. Bu gün, kalbinizin sesine kulak verecek ve sizi besleyen şeyleri keşfedeceksiniz. Maceraya atılmaktan asla korkmayın; hayat, keşfetmeyi bekliyor.
Bugün, hedeflerine odaklanmanın keyfini yaşayacaksın. Disiplinin ve azmin, seni istediğin başarıya bir adım daha yaklaştıracak. İş yerinde veya kariyerinde karşılaşabileceğin fırsatlar, sabırlı ve kararlı duruşunun meyvesi olacak. Ancak, duygusal ilişkilerde iletişimine özen göstermen önemli. Sevdiklerinle olan bağını güçlendirmek için zaman ayırmalısın. Maddi konularda dikkatli ve tutumlu olsan da, kendine küçük hediyeler almayı ihmal etme. Bugün, hayatın tadını çıkarma ve kendini şımartma zamanın. Kendine olan inancınla yeni başlangıçlar yapma isteğin artacak; bunu iyi değerlendirmelisin. Unutma, her adımın seni daha ileriye taşıyor.
Bugün, özgürlük arayışın ön planda olacak. İçsel bir dönüşüm sürecine girmek için güçlü bir istek duyabilirsin. Sosyal çevrende bazı yenilikler yapmak, belki de yeni insanlarla tanışmak için uygun bir zaman dilimi. Fikirlerinin ve hayal gücünün parladığı bu gün, yaratıcı projelere yönelmek senin için büyük bir tatmin kaynağı olabilir. Duygusal anlamda ise, kendine daha fazla alan tanıma isteği içinde olabilirsin; bu durum, ilişkilerini daha sağlıklı hale getirmen için önemli bir adım olabilir. Geçmişe dair bazı düşünceler kafanı meşgul etse de, geleceğe umutla bakmak için kendini motive etmelisin. İçinde beliren yenilik arzusuna güven ve hayatta değişim yaratmaktan korkma. Bu dönemde alacağın kararlar, gelecekteki hedeflerini belirlemen adına son derece etkili olacak. Kendini ifade etme becerini artırmak, hem kişisel hem de profesyonel yaşamında yeni kapılar açabilir.
Bugün, duygusal derinliklere inme arzusu ön planda. İçsel sezgilerin, etrafındaki dünyayı daha iyi anlamanı sağlıyor. Sanat ve yaratıcılık alanlarında su gibi akabilirsin; bu, hislerini ifade etmenin en etkili yolu olacak. Rüyaların seni yönlendirebilir, dikkatin onlara odaklanmalı. İletişimde daha açık ve anlayışlı olabilirsin, bu da ilişkilerini güçlendirecek. Ancak, başkalarının sorunlarına fazla duygusal dahil olmaktan kaçınmalısın; bu, senin enerjini zayıflatır. Kendine zaman ayırmayı unutma; meditatif aktiviteler, zihnini ve ruhunu yenileyecek. Bugün, hissettiğin her şeyin önemini anlaman için bir fırsat sunuyor.
