Türk sinemasının usta ismi Halit Refiğ’i 11 yıl önce bugün yitirdik. Gurbet Kuşları (1964), Sevmek ve Ölmek Zamanı (1971), Vurun Kahpeye (1973), Teyzem (1986), Karılar Koğuşu (1990) gibi unutulmaz filmlere imza atan Refiğ, Halid Ziya Uşaklıgil‘in Aşk-ı Memnu adlı romanını 1975 yılında TRT için uyarlayarak, kültürümüzü (!) örümcek ağı gibi saran televizyon dizilerine -ister istemez- öncülük etti.

Son sinema filmi Köpekler Adası‘nı 1996’da, son televizyon dizisi Affet Bizi Hocam‘ı 1998’de, son televizyon filmi Gelinlik Kız‘ı 2000’de çeken büyük ustayı, vedasının on birinci yılında saygı ve özlemle anıyoruz.

İSMAİL CEM’DEN HALİT REFİĞ’E TEKLİF

Sene 1974…

TRT’nin Genel Müdürü İsmail Cem’den Halit Refiğ’e bir teklif gelir: BBC, klasikleri dizi-film olarak televizyona uyarlıyor. Biz de TRT için böyle bir şey yapabilir miyiz?

Halit Refiğ şak diye “Aşk-ı Memnu” dedi. Halid Ziya Uşaklıgil’in 1899 yılında Servet-i Fünûn dergisinde tefrika edilen, bir yıl sonra kitap olarak basılan romanı…

1965 yılında Memduh Ün, Halit Refiğ’e bu romanı modernize etmeyi teklif etmişti. Refiğ, modernizasyonun romana çok şey kaybettireceğini düşünüyordu.

Aşk-ı Memnu yerine, Uşaklıgil’in bir başka romanı Kırık Hayatlar‘ı filme çektiler. Ün’ün yapımcı olduğu filmin senaryosunu Refiğ yazdı, yönetmen koltuğuna da o oturdu.

Kırık Hayatlar’ın kadrosunda Cüneyt Arkın, Belgin Doruk, Nebahat Çehre, Önder Somer, Birsen Menekşeli, Hulusi Kentmen, Handan Adalı gibi isimler yer alıyordu.

Kırık Hayatlar’da ‘Gülşen’i oynayan Nebahat Çehre, Halit Refiğ’in Aşk-ı Memnu’sunda yoktu. Çehre, 33 yıl sonra modernizasyona uğramış Beren Saat’li-Kıvanç Tatlıtuğ’lu Aşk-ı Memnu’da rol alacaktı.

Refiğ ‘Firdevs’ rolü için Neriman Köksal‘ı seçmişti. ‘İkinci Firdevs’ Nebahat Çehre de dizinin çekildiği tarihte 31 yaşındaydı.

Halit Refiğ’in 1975 tarihli Aşk-ı Memnu’su şu isimlerden oluşuyordu: Salih Güney (Behlül), Müjde Ar (Bihter), Şükran Güngör (Adnan Bey), Neriman Köksal (Firdevs), Itır Esen (Nihal), Çolpan İlhan (Matmazel de Courton), Suna Keskin (Peyker).

Altı bölüm süren dizi inanılmaz ilgi görür. Tıpkı 2008-2010 yılları arasında yayınlanan modernizasyon fecaati 79 bölümlük dizi gibi…

Bir fark vardı! 1975 yapımı diziyi seyredenler, kitapçılara koşup “Halid Ziya Uşaklıgil’in Aşk-ı Memnu diye yeni bir romanı çıkmış. Sizde var mı?” diye sormuyorlardı…

Onlar Halid Ziya Uşaklıgil’i de Aşk-ı Memnu’yu da biliyorlardı.

MİLLİ KÜLTÜR AMACIYLA ÇEKİLDİ

Halit Refiğ, yıllar sonra Aşk-ı Memnu’yla ilgili şu yorumu yapar:

– Benim meslek hayatımda bir dönüm noktası oldu. İlk defa ticari sinema piyasasının dışında bir ortam, devlet televizyonu, kâr amacı gütmeden, o tarihler için yüksek seyirlik, ‘rating’ hesaplarına da girmeden, salt milli kültür amaçlarıyla film yapımına girişiliyor. Bu, genelde Türkiye’de sinema ortamı için, özelde de benim için farklı bir durumdu.

EN AZ BASKI HİSSEDEREK YAPTIĞIM İŞ

– Teknoloji itibarıyla sinema filmi olarak ama televizyonda gösterilmek üzere çekilmişti. Nitekim daha sonra özellikle dış ülkelerde çeşitli kültürel gösterilerde sinema filmi gibi gösterildi daha kısaltılmış 220 dakikalık versiyonu… İşte bu olay benim açımdan çok önemli bir gelişimdi. Üstümde hiçbir ticari baskı hissetmeden, ‘hangi artisti oynatsak işletmelere satış garantisi sağlarız’ diye düşünmeden yaptım. O güne kadar yaptığım filmler içinde yapım konusunda en az baskı hissederek yaptığım iş oldu.

SONRA DA BENİM EŞİM OLDU!

Halit Refiğ ustamızın Aşk-ı Memnu’yla ilgili ‘özel’ bir anısı da var: Nihal’in (Itır Esen) piyano çalması gerekiyordu. Piyano müzikleri vardı. Ne yaparız, ne ederiz derken Gülper Savaşçın diye genç bir hanımla tanıştık. Hem müzik danışmanı olarak çalıştı hem de piyano partisyonlarının (Partisyon: Bir orkestra eserinde bölümlerin bütününü içine alan nota defteri.) icrasında görev aldı. Sonra da benim eşim oldu!

Nihal’in piyano sahnelerinde görünen eller Gülper Savaşçın‘a aitti!

Halit Refiğ 1961-1965 yılları arasında Nilüfer Aydan‘la (nüfusta Aydan Canbula diye geçer) evli kaldı. Aydan’dan boşandıktan sonra İsveç asıllı striptizci Eva Bender‘e (Abrahamson) nikâh kıydı. 1971’de boşandılar. 1974’te evlendiği Gülper Savaşçın‘la ölene kadar aynı yastığa baş koydu.

HALİT REFİĞ FİLMOGRAFİSİ

YÖNETMEN: Köpekler Adası (1996), İki Yabancı (1991), Karılar Koğuşu (1990), Hanım (1989), Kızım ve Ben (1988), Kurtar Beni (1987), Kızımın Kanı (1987), Yarın Ağlayacağım (1986), Kıskıvrak (1986), Teyzem (1986), Son Darbe (1985), Ölüm Yolu (1985), Paramparça (1985), Alev Alev (1984), Beyaz Ölüm (1983), İhtiras Fırtınası (1983), O Kadın (1982), Leyla ile Mecnun (1982), Yaşam Kavgası (1978), Arabulucular (1977), Yedi Evlat İki Damat (1973), Kızın Var mı Derdin Var (1973), Sultan Gelin (1973), Vurun Kahpeye (1973), Acı Zafer (1972), Aşk Fırtınası (1972), Çöl Kartalı (1972), Fatma Bacı (1972), Sevmek ve Ölmek Zamanı (1971), Ali Cengiz Oyunu (1971), Adsız Cengaver (1970), Yaşamak Ne Güzel Şey (1969), Bir Türk’e Gönül Verdim (1969), Kız Kolunda Damga Var (1967), Erkek ve Diş (1966), Karakolda Ayna Var (1966), Üç Korkusuz Arkadaş (1966), Güneşe Giden Yol (1965), Canım Sana Feda (1965), Haremde Dört Kadın (1965), Kırık Hayatlar (1965), Gurbet Kuşları (1964), İstanbul’un Kızları (1964), Evcilik Oyunu (1964), Şehrazat (1964), Şafak Bekçileri (1963), Şehirdeki Yabancı (1962), Gençlik Hülyaları (1962), Seviştiğimiz Günler (1961), Yasak Aşk (1961)

SENARİST: Köpekler Adası (1996), İki Yabancı (1991), Karılar Koğuşu (1990), Hanım (1989), Kurtar Beni (1987), Son Darbe (1985), Yaşam Kavgası (1978), Arabulucular (1977), Sultan Gelin (1973), Cennetin Kapısı (1973), Vurun Kahpeye (1973), Çöl Kartalı (1972) Ali Cengiz Oyunu (1971), Adsız Cengaver (1970), Bir Türk’e Gönül Verdim (1969), Yaşamak Ne Güzel Şey (1969), Yaprak Dökümü (1967) Aslan Yürekli Kabadayı (1967), Son Gece (1967), Kanlı Hayat (1967), Kız Kolunda Damga Var (1967), Karakolda Ayna Var (1966), Üç Korkusuz Arkadaş (1966), Haremde Dört Kadın (1965), Kırık Hayatlar (1965), Yasak Sokaklar (1965), Güneşe Giden Yol (1965), Şehrazat (1964), Gurbet Kuşları (1964), İstanbul’un Kızları (1964), Şafak Bekçileri (1963), Avare Mustafa (1961), Seviştiğimiz Günler (1961), Yasak Aşk (1961), Güneş Doğmasın (1961), Kırık Çanaklar (1960), Mahallenin Sevgilisi (1960), Ölüm Peşimizde (1960), Ala Geyik (1959), Karacaoğlan’ın Kara Sevdası (1959), Yaşamak Hakkımdır (1958)

HİKÂYE: Kölen Olayım (1969), Aslan Pençesi (1966), Erkek ve Dişi (1966), Şehirdeki Yabancı (1962)

YÖNETMEN ASİSTANI: Mahallenin Sevgilisi (1960), Suçlu (1960), Ala Geyik (1959), Karacaoğlan’ın Kara Sevdası (1959)

YAPIMCI: İki Yabancı (1991), Canım Sana Feda (1965), İstanbul’un Kızları (1964)

YARDIMCI YÖNETMEN: Kırık Çanaklar (1960), Şoför Nebahat (1960)

HALİT REFİĞ KİTAPLIĞI

– Sinemada Mimari Açılımlar: Halit Refiğ Filmleri, Fatoş Adiloğlu, ES Yayınları
– Sinemada Ulusal Tavır / Halit Refiğ Kitabı, Şengül Kılıç Hristidas, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları
– Halit Refiğ Düşlerden Düşüncelere Söyleşiler, İbrahim Türk, Kabalcı Yayınları
– Bir Yorgun Savaşçı Halit Refiğ, Ahmet Toklu, Sepya Yayıncılık