1
Doğduğunda ve öldüğünde aylardan Ekimdi.
25 ekim 1904 tarihinde, Kudüs’te “pederinin orada mutasavvıf” olduğu dönemde dünyaya gelmiş. 7 Ekim 1985’te çok sevdiği İstanbul’da vefat etti.
1933’ten beri 29 Ekim’de bütün Türkiye onun Onuncu Yıl Marşı ile çınlar: “Çıktık açık alınla her yılda her savaştan.”
Onunla yaptığım ilk söyleşi TRT-2 Televizyonu’nda yayımlandı. Bu konuşmanın meyvesi 1997’de YKY tarafından basılan “Cemal Reşit Rey, Müzikten İbaret Bir Dünyada Gezintiler” başlıklı kitabım olacaktı.
Beşiktaş’taki Serencebey Yokuşunu çıkıyorum, Yasemin Apartmanı 1 numaralı dairenin kapısını çalıyorum. Beni son derece nazik bir eski İstanbul beyefendisi karşılıyor: “Oooo, safalar getirdiniz, buyurunuz lütfen” diyor.
O, çağdaş müziğimizin ve Türk Beşleri’nin öncüsü, Darülelhan (konservatuvar) da Batı müziği derslerinin ve ilk çoksesli koronun kurucusu, nice virtüözümüzün hocası, İstanbul’daki ilk trionun, ilk kuvartetin üyesi, İstanbul Belediyesi Senfoni Orkestrası’nın kurucu şefi, uzun süre radyolarımızdaki Piyano Dünyasında Gezintiler programlarının canlı kahramanı, Analiz Müzikal derslerinin unutulmaz aktörü. Enstantaneler, Çağrılış, Fatih gibi nice tasviri yapıtın ve Çelebi Operası’nın bestecisi; Bir İstanbul Türküsü Üstüne Çeşitlemeler’de Kâtibim türküsüne yeni bir sentez getirmiş, Piyano Prelüdleri’nde Serencebey Yokuşu’ndaki yoğurtçunun çağrısını yansıtmış, Hatıradan İbaret Bir Şehirde Gezintiler’de mezarlığı, surları ve sarnıçlarıyla mistik Istanbul özlemini dile getirmiş. Avrupa’da şef ve piyanist olarak ünlenmiş, nice bestecilik ve icracılık ödülünün sahibi olmuş. İstanbul’da Filarmoni Derneği’nin fikir babası, düzenli haftalık konserlerin yaratıcısı, o bir “müzisyen komple”. Yirminci yüzyıl başında zamanın bir modası da komple müzisyen olmak. Cemal Reşit’in yetiştiği yıllarda Paris ve Cenevre’de çevresindeki her ünlü müzikçi mutlaka kompozisyon yapıyor, orkestra yönetmeye soyunuyor, çalgısının virtüözü oluyor ve öğrenci yetiştiriyor.
Batı kültürüne sahip olduğu kadar İslam kültürüyle de yetiştirilmiş. Konuşmamızın ortasında öğlen ezanı başlayınca sözü kesti ve “Yine yanlış makamda okuyor. Müezzinimizle yarın gidip konuşmalıyım” diye sinirlendi. Ben ona eskileri anlattırmaya çalışıyorum, eskilerle o kadar mutlu oluyor ki! Bir yandan da sessizce kayıt yapıyoruz. Apartmanın o küçücük giriş dairesindeyiz ama o, manen eski çağlardaki görkemli günlerin içinde, eski kimliğine bürünmüş. Bütün vefat etmiş sevdiklerini rahmetle yâd ederek anlatıyor da anlatıyor. Kuyruklu Beckstein piyanosu, cilt cilt el yazması notaları, belki de iki yüz yıllık sedef kakma salon takımı, kocaman bir duvar aynası, piyanosunun üstündeki o aile büyüklerinin ve onu yetiştiren hocaların fotoğraflarıyla hep başka bir zamanda, onların dünyasında yaşıyor.
Osmanlı’nın son günlerini, Osmanlı’dan Cumhuriyete geçişi, genç Cumhuriyet’in coşkusunu, Avrupa’nın savaş bunalımını ve bütün bu çalkantının ortasında Cenevre’de ve Paris’te ünlü hocalardan eğitim almış, yalnız müzik için yaşayan bir Cemal Reşit Rey’i tanıyoruz. Onu keşfettikçe çağı yakalayan bir medya öncüsü olduğunu düşünüyorum. Örneğin Ondes Martenot gibi 1930’ların başında icat edilmiş bir çalgıyı o sıralarda Honegger ve Messiaen gibi iki besteci orkestrasına alıyor. Bir de Cemal Reşit Rey! Ondes Martenot ve yaylı çalgılar için “Poeme” adlı bir oda müziği besteliyor. İzlenimcilik akımını, yerel müziklerden yola çıkan Ulusçuluk akımını yakalıyor ve uyguluyor. Operet yazmak 1930’ların Avrupai bir modası. Broadway’in Avrupa’ya yansıdığı yıllar. Tıpkı Ira ve George Gersh-win gibi Cemal Reşit de ağabeyi Ekrem Reşit ile peş peşe operetler yazıyor. Bazı operetlerin sözleri Nâzım Hikmet’e ait: Lüküs Hayat, Üç Saat, Deli Dolu.
Şef olarak orkestra provalarında yorumcuların hayal gücünü yönlendiriyor. Leonora uvertüründe yaylı çalgıları uyarıyor: “Dikkat! Zindandan ışığa doğru çıkıyorsunuz. Önce karanlıktasınız, yavaşça aydınlığı görüyorsunuz.”
Evet, ülkemizden bir Cemal Reşit Rey geçti. Keşke yapıtlarındaki miras sorunları ortadan kalksa, o rengârenk eserleri orkestralarımız dağarcıklarına alabilse, genç üyeler de tanıyabilse, genç dinleyiciler de öğrenebilse. İşte bu hafta yine Cumhuriyet Bayramı geldi. Her yerde “Onuncu Yıl Marşı” çalınıyor. Acaba kaç kişi onun Cemal Bey’e ait olduğunu biliyor?
Bugün enerjinin yüksek olduğu bir gün. Harekete geçmek, tüm hedefleriniz için adım atmak için mükemmel bir fırsat. İçsel gücünüzü hissedecek, kararlılıkla ilerleyeceksiniz. Sosyal ortamlarda kendinizi ifade etme isteği artmış durumda. Çevrenizdekilerle sıcak ve samimi ilişkiler kurabilirsiniz. Ancak, aceleci davranmaktan kaçınmanız önemli; düşünmeden yapılan hamleler ters tepebilir. İş veya projelerinizde yaratıcı fikirler ön plana çıkacak, bunları paylaşmaktan çekinmeyin. Sağlığınıza dikkat etmeli, stresli durumlarda sakin kalmayı başarmalısınız. Bugün alacağınız bir haber, ruh halinizi önemli ölçüde olumlu etkileyebilir. Açık zihninizle geleceğe dair umut dolu adımlar atabilirsiniz.
Maddi konularda belirgin bir kararlılık hissediyorsun. Bugün, bütçeni gözden geçirip tasarruf planları yapmak için harika bir zaman. Duygusal anlamda ise, güven arayışın artmış durumda; sevdiğin kişilerle daha derin bağlar kurmak isteyebilirsin. Aynı zamanda estetik zevklerin ve sanata karşı duyduğun ilgi artış gösterebilir. Eğer bir proje üzerinde çalışıyorsan, sabırlı olmalı ve detaylara dikkat etmelisin. Bütün bunların yanı sıra, sağlığına özen göstermek ve ruhsal dengeyi sağlamak adına zaman ayırmak da önemli. İçsel huzurunu bulma çabaların, dönüşüm sürecinde sana rehberlik edecek.
Bugün, merak ve öğrenme arzusunun doruk noktaya ulaşacağı bir dönemdesin. Sosyal çevrendeki dinamikler, yeni bağlantılar ve ilginç sohbetlerle zenginleşebilir. Anlık değişimler ve beklenmedik fırsatlar karşısında esnek kalabilirsin. Özellikle iletişim becerilerin, karşılaştığın sorunlara yaratıcı çözümler bulmanda etkili olacak. İçsel düşüncelerinin dışa vurum bulması, seni daha özgür ve bağımsız hissettirecek. Ancak, etrafındaki seslerin senin kararlarını etkilemesine izin verme. Kendi kalbinin sesine kulak vererek, içsel huzurunu bulabilirsin. Kısacası, bu gün, zihnini açma ve yeni deneyimlere adım atma fırsatını yakalayabileceğin verimli bir dönem.
Duygusal derinlik ve sezgi bugün senin en büyük rehberlerin olacak. İçsel hislerine güvenerek hareket etmeli ve olaylar karşısında empati geliştirmelisin. Aile bağların ve arkadaşlarınla olan ilişkilerin ön plan çıkarken, sevgi dolu bir ortam yaratman için elinden geleni yapmalısın. İletişimde açık ve samimi olman, kalp bağlarını güçlendirecek. Kendini argümanlardan uzak tutarak akışa bırakmak, huzur bulmanı sağlayacak. Ayrıca, yeni hobiler ya da yaratıcı projeler üzerinde çalışmak için mükemmel bir zaman. İçindeki yaratıcılığı serbest bırakmayı unutma! Kendine zaman ayırmayı ihmal etme; ruhsal dengen için gerekli. Başkalarına sunacağın sıcaklık ve ilgi, bugün seni daha da özel kılacak.
Kendine güvenin bir hayli yüksek. Etrafındaki insanlara ilham kaynağı olabilirsin. Bugün, yaratıcılığını vor kampanya, projeler veya sanat çalışmaları gibi alanlarda sergilemek için harika bir fırsat. İnsanlarla olan ilişkilerin, geçmişte yaşadığın zorluklara rağmen bu günlerde daha da güçlenebilir. Sosyal ortamlarda yeni insanlarla tanışma ve bağlantılar kurma şansı bulacaksın. Duygusal olarak kendini ifade etmekten çekinme, duygularını açıkça paylaşmak, ilişkilerini derinleştirir. Özellikle romantik yaşamında sürükleyici anlar yaşayabilirsin; doğrudan hislerini ifade etmek, tam da aradığın samimiyeti getirebilir. İş yerinde veya projelerde liderlik vasıflarını ön plana çıkarmak, ekip arkadaşlarınla olan bağlarını güçlendirecektir. Sabırlı olmayı öğrenmek, bugün başkalarıyla olan diyaloglarından alacağın derslerle daha iyi bir versiyonuna ulaşmana yardımcı olabilir. Pozitif enerjin etrafındakilere de yansıyacak, bu da sana olan hayranlığı artıracak. Küçük detaylara dikkat et; bugün, basit ama anlamlı anlar yaratma şansı bulacaksın.
Sakin ve düzenli bir gün geçirebilirsin. Yalnız kalmayı isteyebilir, düşüncelerine yoğunlaşabilirsin. Yaratıcılığını besleyecek aktivitelerde bulunmak, zihnini ferahlatmak için harika bir fırsat. İş yerindeki sorumluluklara dikkat etmen gerekecek, detaylara odaklanarak ilerlemelisin. İletişimde nazik ve anlayışlı olmak, çevrendekilerle uyum sağlamakta fayda getirebilir. Duygusal ve fiziksel sağlığına özen göstererek, stresle başa çıkmanın yollarını aramalısın. Kendine ayıracağın zaman, dengeyi bulmana yardımcı olacak ve kendini yenileyerek daha olumlu bir enerjiyle yola devam etmene olanak tanıyacak. Sosyal ilişkilerde ise empati kurmak, arkadaşlık bağlarını güçlendirmene yardımcı olabilir.
Bugün, denge arayışın daha da belirginleşiyor. Sosyal çevrenle olan ilişkilerinde uyum sağlama isteğin artarken, bazı çatışmaları da yumuşatmak için fırsatlar bulabilirsin. İçsel huzurunu korumak adına, başkalarının beklentilerini göz önünde bulundurman faydalı olacak. Sanatsal ve yaratıcı projelere yönelmek, ruhunu besleyecek ve içinde bulunduğun dönemi daha anlamlı kılacak. Kendine zaman ayırmayı unutma; bu, zihin ve ruh dengenin yeniden sağlanmasına yardımcı olacak. Ayrıca, bir arkadaşından veya tanıdığından alacağın destek, seni yeni fikirlere yönlendirebilir. İletişim becerilerin sayesinde zor zamanların üstesinden gelebilirsin. Unutma, her şeyin bir zamanı var; acele etme ve sürecin tadını çıkar.
Gizli duyguların yüzeye çıkma zamanıdır. İçsel bir dönüşüm yaşarken, kararlılığın sana güç verecek. İkili ilişkilerde beklenmedik durumlarla karşılaşabilirsin; iletişimini iyileştirmek için açık ve samimi olmalısın. Duygusal derinlikler, sana hem zorlayıcı hem de öğretici deneyimler sunacak. Kendini ifade etme biçimine dikkat et, zira sözlerin başkalarında kalıcı etkiler bırakabilir. Sağlığına özen göster; zihinsel dinginlik, beden sağlığınla doğrudan bağlantılı. Kendi iç dünyanda yapacağın keşifler, seni daha güçlü kılabilir. Yaratıcılığını serbest bırak, yeni projeler ve hobiler için ilham alabileceğin bir dönemdesin. Unutma ki, dönüştüğün her şey, seni daha yetkin ve olgun bir birey haline getirecek.
Yeni maceralara ve keşiflere aç bir ruh halindesin. İçsel bir özgürlük arayışı içinde, mevcut sınırlarını zorlamak isteyebilirsin. Seyahat planları, yeni insanlarla tanışmalar ya da farklı kültürler hakkında bilgi edinme arzusu gün boyunca seni sarabilir. Aniden karşına çıkabilecek fırsatları değerlendirmek için hazırlıklı ol. Cesur düşünceler ve yeni fikirler, çevrendekilerle olan iletişimini zenginleştirecek. Aynı zamanda, içsel bakış açılarınla başkalarına ilham vermen mümkün. Sosyal çevrende kendini ifade etme ihtiyacı duyabilirsin; bu, samimi ilişkilerin daha da derinleşmesine yol açabilir. Kendine güvenin artarken, içsel bilgeliklerin ışığında hareket etmenin keyfini yaşayacaksın.
Duygusal derinliklere dalma isteği içinde olabilirsin. İçsel huzuru ararken, çevrendeki insanlarla olan ilişkilerine daha fazla önem vermen gerektiğini hissedeceksin. İş yerindeki sorumlulukların seni biraz daraltabilir, ama bu dönem aynı zamanda kariyerinle ilgili yeni fırsatlar da kapını çalacak. Kendine güvenini artırmalısın; yeteneklerinle ilgili yeni yollar çizebilir ve başkalarına ilham verebilirsin. Bugün, iletişimde empati ve anlayış sergilemek, daha sağlıklı bağlantılar kurmana yardımcı olacak. Kendi içsel sesini dinleyerek hareket etmen, günün olumlu geçmesini sağlayacak. Sakin kal, her şey zamanı geldiğinde yoluna girecektir.
Gün, sosyal bağlantıları güçlendirmek ve yeni insanlarla tanışmak için harika bir fırsat sunuyor. İçgüdüsel olarak etrafındakilere ilham verme eğilimindesin. Yenilikçi fikirlerinle dikkat çekebilir, yaratıcı projelere yönelerek özgünlüğünü ortaya koyabilirsin. Bugün, beklenmedik durumlarla başa çıkma yeteneğin sayesinde, zorlukları avantajına çevirebilirsin. Arkadaşlarınla olan ilişkilerinde açık iletişim büyük bir önem taşıyor; hislerini samimiyetle paylaşmak, aranızdaki bağı derinleştirecek. İçsel huzuru bulmak için biraz yalnız kalma ihtiyacı da hissedebilirsin; bu, kendini yeniden değerlendirmek ve yenilenmek için değerli bir zaman dilimi olacaktır. Gün içinde karşılaşabileceğin ufak engeller, seni durdurmak yerine daha sağlam adımlarla ilerlemeni sağlayacak. Kendi ihtiyaçlarına odaklanmak, başkalarıyla olan etkileşimlerini daha da güçlendirecek. Kendine olan güveninle, cesur adımlar atabilirsin.
Duyguların en derin köşelerine inme fırsatı buluyorsun. Hayal gücün oldukça güçlü ve bu, sanatsal yaratıcılığı besleyebilir. Özellikle ruhsal ve manevi konulara duyduğun ilgi artıyor. Meditasyon veya derin düşünme seansları yapmak, kendini yenilemeni sağlayabilir. İlişkilerinde daha samimi ve içten olma arayışı içerisindesin, bu da seni çevrende daha anlayışlı bir enerjiyle paketleyecek. Bir arkadaş ya da sevdiğin kişiyle yapacağın açık kalp bir konuşma, aranızdaki bağı güçlendirebilir. Duygusal derinliklerde yüzmeyi tercih et, yüzeyin ötesine geçmek, gerçek benliğini bulmanı sağlayabilir. Kendine karşı nazik olmayı unutma; içsel huzuru sağlamak, dengenin temel taşlarından biri olacak. Hayallerinin peşinden gitmekten çekinme—bugün cesur adımlar atabilirsin.
