1
Mizahçılar için hem çok verimli hem de çok zor bir dönemden geçiyoruz: Baskı ve hukuksuzluk had safhada. Bu gibi dönemlerde yapılacak mizah, hem çok güçlü hem de çok güçtür! Siyasi karikatür yapanların başına her türlü şey gelebilir. Zaten yaşananlara baktıkça hiçbir şey gerçek değil, mizah gibi! Üstelik çok da ciddi rakipleriniz var: Başta ülkeyi yönetenler! Hele en büyüklerinin söylediklerine inanamıyor, şaka mı, espri mi, yoksa bizi niye aptal yerine koyuyorlar diye düşünüyoruz. Ve tabii sosyal medyadan fışkıran genç ve yaratıcı mizah. Onlarla kimse baş edemiyor. İşte bu ortamda en iyisi mizahçılara soralım dedik, masal kitabı da ödüle aday gösterilen Behiç Ak’la konuştuk:
– Bir sanatçı, mizah çizeri, oyun yazarı, çocuk edebiyatı yazarı olarak olaylara nasıl bakıyorsun?
Hukuksuzluk gerçekten en önemli sorun. “Hukuk” gibi seküler kavramların yerine “vicdan” gibi, sübjektif kavramlar geçirilmeye çalışılıyor. Sekülerliğin yıpratılması, hukukun “vicdanlaştırılması” kamunun özelleştirilmesi gibi bir şey. Öte yandan “ilahiyat”ı “kutuplaştırıcı” hale dönüştürmek isteyenler de onu özelleştiriyor. Onu araçsallaştırarak, çıkarları için kullandıkları pragmatik bir araç haline dönüştürmek istiyorlar. Oysa bugün ulaşım aracı bir otomobil bile sadece bir “araç” değil, öyle değil mi? Aynı zamanda kültürel bir varoluşu var. Mizah, çok kapsamlı bir alan. Her söylenene laf yetiştirmekle sınırlı bir alan değil şüphesiz. Bir şifre kırıcı… Bu haliyle gizlenen gerçeğe bir yolculuk yapma olanağı sunuyor bize. Aptalların egemen olduğu bir dünyada sadece aptallıklara laf yetiştirmeye çalışarak yaşamak, insanı zeki ya da duyarlı değil, aptal ve duyarsız yapıyor ne yazık ki. Gerçek sonrası denilen bu çağda, tüm yaşadıklarımız gerçek. Post-truth yani gerçek sonrası dediğimiz çağ, gerçek olmayan şeylerin bol bol olduğu bir çağ değil. Gerçekler yine yerli yerinde. Bu dönemde gerçeğin yerine gerçek olmayanlar sahneye taşınıyor ve “Bakın artık hiçbir şey gerçek değil” mottosuyla seyirci kandırılmaya çalışılıyor sadece. Kısacası “gerçek sonrası çağ” kavramı “gerçek” bir kavram değil. İnternet ortamıyla mizahın tepkisel yanı artık hız kazandı. Yazılı basının bu hıza yetişmesi olanaksız. Tepkisel olarak var olan “mizahçılık” mesleği artık “kamulaştırıldı”. Artık herkes mizahçı. Tıpkı herkesin fotoğrafçı olması gibi. Ama sosyal medya ve internet ortamının da yazılı basının derinliğinin yerini alması çok zor. Sanatın yerini almasının çok zor olması gibi. O yüzden farklı “medium”ların, birbirinden ayrışması gerekli. Basın, sosyal medyayı taklit ederek, onda çıkan tepkileri sayfalarına taşıyarak, çağa ayak uydurmaya çalışıyor ama bu olanaksız. Yazılı basının kendi derinliğini oluşturması gerekiyor. Bu nasıl oluşacak? Zaman gösterecek.
“Hayatın karikatürleşmesi o kadar hızlandı ki karikatür ona yetişemiyor adeta. Hayat adeta bir parodi haline dönüştürülmek isteniyor. Taklitçi, derinliği olmayan, sahici tartışmaların olmadığı bir hayat öneriliyor. Herkes bir şeyi ya da ideolojiyi savunmak yerine taklit ediyor.”
– Eskiden basında karikatürün yeri çok daha fazlaydı. Birinci sayfada mutlaka bir siyasi karikatür olurdu, ben de onu çok severdim! Cumhuriyet gazetesinde yıllarca Turhan Selçuk, çok değerli karikatürler çizdi, köşe yazılarından çok daha fazla etkili oldu. Şimdi gazetemizde niye sürekli bir birinci sayfa karikatürü yok?
Güncel kavramı değişti artık. Gün bir birimse, bugün saatsel, dakikasal gibi kavramlar kullanmak lazım. Her saat yazılı bir gazete çıkarmak çok zor olurdu değil mi? Birinci sayfa karikatürünü saat başı değiştirmek gerekirdi. Ama bu gazetecileri korkutmasın. İnternet ortamına akan anlık haber seli, yazılı basını ya yok edecek ya da özgürleştirecek. Nasıl yok edebileceğini biliyoruz ama nasıl özgürleştirebilir? Soru bu olmalı. Güncel gerçekliğin hep söylediğimiz ama göz ardı edilen bir yanı var. Güncel gerçeklik gerçeği gizliyor. O yüzden yazılı basının oluşturduğu yepyeni kurgusal bir sahneye ihtiyaç var. Bu sahnenin seyircisi hazır ama sahne boş. Bu sahnede daha entelektüel, daha derin ve gerçeğin daha fazla peşinde olan “oyunlar” sahnelenmeli. Haber seçimi ve sıralanması da yorum ve analiz de bu “sahneye” göre yapılmalı. Haberlerin ve yorumların hiyerarşisi de sorgulanmalı. Bu yeni güncel, birinci sayfa karikatürcüsünü tekrar ortaya çıkarabilir. Yorum haberlere farklılık getirebilir. Bazen de algoritmalarla yönlendirilen sosyal medya çatışmaları, basına konu bile olmuyor. Sosyal medyanın duruşu, oluşturduğu kutuplaştırmaların ince analiz ve yorumlarını yazılı basından öğreneceğiz elbette. Oysa yazılı basın sosyal medyadan ayrışmayı bir türlü başaramadığı için onun eleştirisini yapmaktan uzak. Sosyal medyanın bir tekrarı gibi. Yazılı basın, savaşı şimdiden kaybetmiş görünüyor. Birçok gazete, bayi satışından değil, tıklanma sayısından medet umuyor ve bununla övünüyor. Bu, mağlubiyetin zafer zannedilmesinden başka bir şey değil. Sinemanın gelişmesi tiyatroyu öldürmedi. Tam tersi sonunda tiyatronun şehrin merkezinde daha iyi bir yer kazanmasına neden oldu. Bunu unutmamalıyız.
– Karikatürcülerin yazarlardan daha çok hedef tahtasına oturtulması, daha etkin olmalarından mı? Açıkçası iktidarlar, siyasi güçler karikatür sevmiyor, korkuyor. Geçen günlerde İzmir’de yapılan bir mizah etkinliğinde davet edilen yabancı karikatüristlerin katılacağı çevrimiçi oturum, muhafazakâr çevrelerin çarpıtması sonucu belediyeyi yıpratmaya kadar gidince iptal edildi. Karikatürü bu kadar düşmanlaştırmak, dini duyguların rencide ediliyor olması nereden, hangi korkudan çıkıyor?
Hayatın karikatürleşmesi o kadar hızlandı ki karikatür ona yetişemiyor adeta. Hayat adeta bir parodi haline dönüştürülmek isteniyor. Taklitçi, derinliği olmayan, sahici tartışmaların olmadığı bir hayat öneriliyor. Herkes bir şeyi ya da ideolojiyi savunmak yerine taklit ediyor. Bir tür pastişler hapishanesinde yaşıyoruz. Karikatürün düşmanlaştırması muhafazakâr çevrelerden kaynaklanıyor dememiz isteniyor sadece. Gerçek değerleri muhafaza etmeyen ve edilmesine de karşı çıkan troller “muhafazakârlık taklidi yaparak” “meşrulaşmaya” çalışıyorlar sadece. “Boko Haram” gibi icat edilmiş bir başka tarafgirlik inşa ediliyor. Bu bildiğimiz bir mizah korkusundan farklı. Daha manipülatif bir şey. Bu tür yaratılmış çatışmaların arkasında “fikir” ya da “inanç” insanlarından çok “çıkar” insanları var, kanımca.
– Çocuk masalları yazmayı seviyorsun. Kitapların yurtdışında da çok seviliyor ve okunuyor. Bu ilgiyi neye bağlıyorsun? Kitapların en çok kaç yaşa hitap ediyor, hangi ülkelerde okunuyor?
Çocuk kitapları yazıp resimlemeye 1980’lerin başında başladım. Hatta Cumhuriyet gazetesiyle de ilk ilişkim, yazıp çizdiğim, gazetenin çıkaracağı çocuk dergisinde yayımlanması düşünülen bir çocuk hikâyesiyle oldu. 1982’de. Ancak nedense sıkıyönetim bu derginin çıkmasına izin vermedi. Bu hikâye yayımlanmamış olarak kaldı. Daha sonra üç-altı yaş aralığında çocuklar için yazıp resimlediğim büyük resimli çocuk kitaplarını da Türkiye’de yayımlatamadım. Bir uluslararası sergiye katılan “Yüksek Tansiyonlu Çınar Ağacı” adlı kitabım, Japonya’da sergilenince çok ilgi gördü ve büyük Japon yayınevleri kitaplarımı basmak istedi. Böylece ilk yaptığım çocuk kitaplarımı Türkiye’de değil, Japonya’da çıkarabildim. Bu kitaplar Japonya’da çok sevildi. En son Japonya’ya gittiğimde, benim kitaplarımı okuyarak büyümüş birkaç yetişkinle tanıştım. Çocuklarına da bu kitapları okutuyorlarmış. Çok sevindim. Daha sonra kitaplarım Türkiye’de de basıldı ve basılmaya da devam ediyor. Japonya, Çin, Almanya gibi ülkelerde kitaplarım yayımlanıyor. Ama son yıllarda Türkiye’de kitaplarım çok ilgi görüyor. O tabii ki en büyük mutluluğum. Üç yaşından başlayarak her yaşa hitap ediyor kitaplarım.
– Geçen günlerde çocuk edebiyatı dalında çok önemli bir ödüle aday gösterildiğini öğrendik. Bu adaylık nasıl gerçekleşti, nasıl gelişecek, öncesi ve sonrasını anlatır mısın?
Bu yıl iki ödüle aday olarak gösterildim: IBBY (Uluslararası Çocuk Kitapları Kurulu) Türkiye temsilcisi olan ÇGYD (Çocuk ve Gençlik Yayınları Derneği) tarafından yazar ve illüstratör dalında ALMA 2021 adayı. Ayrıca yazar Aytül Akal, usta sanatçılar Huban Korman ve Feridun Oral da Türkiye’nin ALMA 2021 adaylarından. ALMA (Astrid Lindgren Anma Ödülü), dünya çapındaki edebiyat kurumları tarafından aday gösterilen yazarları, illüstratörleri, sözlü hikâye anlatıcılarını ve okuma kültürünü destekleyenleri 2002 yılından beri ödüllendiriyor. ALMA listesinde hem dünya edebiyatının yaşayan efsaneleri hem geleceğin yıldızları hem de çocuk ve gençlik edebiyatının geleceği için önemli adımlar atan isimler yer alıyor. ALMA’ya 2021 yılında 69 ülkeden 263 isim aday gösterildi. İkincisi, çocuk edebiyatının Nobeli olarak tanımlanan 2022 Hans Christian Andersen Ödülü’ne de yazar dalında aday gösterildim. Türkiye’nin çizer adayı ise usta sanatçı Mustafa Delioğlu oldu. İki yılda bir IBBY (Uluslararası Çocuk Kitapları Kurulu) tarafından çocuk edebiyatı alanında önemli ve kalıcı eserler vermiş olan bir yazara ve bir illüstratöre tüm eserleri ve yaşam boyu çocuk edebiyatına yaptığı katkılar dikkate alınarak verilen bu ödülün kazananları ise 2022’de açıklanacak. 1956 yılından beri düzenlenen Hans Christian Andersen Ödülü’ne 2022 yılında 33 ülkeden 62 aday gösterildi.
Sıcaklık ve enerji dolu bir gün seni bekliyor. Yaratıcılığın canlanacak, içindeki tutku ve cesaretle yeni projelere adım atma isteği duyacaksın. Sosyal çevrendeki insanlarla etkileşimlerin artacak; yeni arkadaşlıklar edinmek veya mevcut ilişkilerini derinleştirmek için harika bir zaman dilimi. Fakat, acele etmemekte fayda var; sabırlı ve dikkatli adımlar atmak, isteklerini gerçekleştirmen adına önemli olacak. Girişimcilik ruhunla, finansal konularda riskler almaktan çekinmeyeceksin, fakat aşırı cesaretin bazı engellerle karşılaşmana neden olabilir. Duygusal olarak, içsel huzuru bulmak için kendine zaman ayırmayı ihmal etme. İş ve hayat dengesini kurmak, seni daha mutlu ve tatmin olmuş hissettirebilir. Kendi sınırlarını zorlamaktan ve yeni deneyimlere açık olmaktan korkma; bu, kişisel gelişimin için değerli bir fırsat yaratacak.
Bugün, içsel denge arayışında olabilirsin. Daha önce karar verdiğin konuları gözden geçirip, yeni bir perspektif kazandırma isteği içinde olacaksın. Maddi konular üzerinde düşünmen, bütçeni yeniden düzenleme ihtiyacı doğurabilir. Geçmişte yaşanan bazı olaylar, güncel tavır ve davranışlarına da etki edebilir. Sabırlı olman ve aceleci davranmaman, doğru kararlar almanı sağlayacaktır. Sosyal ilişkilerde ise, dostluk bağlarını güçlendirmek için samimi adımlar atmak isteyeceksin. Kendini ifade ederken nazik bir üslup benimsemek, iletişimini güçlendirecek. Ayrıca, sanatsal bir faaliyetle ilgilenmen günün ruh halini olumlu yönde etkileyebilir. Rahatlatıcı bir aktivite, günün stresini hafifletebilir. Toprak ve doğa ile iç içe zaman geçirmek, seni yeniden enerjik hissettirebilir.
Sosyal çevrenle olan bağların güçleneceği bir dönemdesin. Fikir alışverişleri yaparken, farklı bakış açılarına açık olman hem öğrenmene hem de ilişkilerine katkı sağlayacak. Kendini ifade etmekte zorlanmadığın, yaratıcı projelere yönelebileceğin bir zaman dilimi var. Ancak çaresizlik hissi yaşayabileceğin durumlarda, derin bir nefes alarak düşünmekte fayda var. Anlık tepkilerden kaçınman, sorunlarını daha kolay çözmene yardımcı olacak. İç dünyandaki huzurunu artırmak için yalnız kalmaya ihtiyaç duyabilirsin. Eski dostlarla yeniden iletişim kurmak, geçmişe dair nostaljik anılara dalmanı sağlayabilir. Sevgi ve ilişkiler alanında da heyecan verici gelişmeler kapıda. Kendini ifade etme biçiminde yaratıcılığını ortaya koymak, yeni kapılar açabilir. Bu süreçte içgüdülerinle hareket etmen, iyi yönlendirmeler almanı sağlayacak. Ayrıntılara dikkat etmelisin, çünkü küçük detaylar büyük anlamlar taşıyabilir. Kendine güvenmeyi unutma; bu, seni bir adım daha öne taşıyacak.
Bugün, içsel gücünü ve karizmanı etrafına yansıtmanın tam zamanı. Kendine olan güvenini artıracak fırsatlar karşına çıkabilir. Sosyal ortamlarda dikkat çekici bir şekilde parlayabilir, insanları yapılandıran liderlik niteliklerinle etkileyebilirsin. Yeni projelere adım atmak ya da mevcut planlarını hayata geçirmek için şanslı bir dönemdesin. Ancak, başkalarının görüşlerine de saygı duyman gerektiğini unutma, zira güçlü kişiliğin bazen duygularını ön plana çıkarabilir. Bu nedenle, empati kurmak ilişkilerini daha sağlam bir temele oturtacaktır. Bugünün getireceği ilginç karşılaşmalar ve sürprizler, hayatına renk katabilir, açık fikirli olmayı ve yeniliklere kapını aralamayı ihmal etme. Eğer bir aşk ilişkisi içindeysen, tutku dolu anlar yaşayabilir, duygusal bağınızı derinleştirebilirsin.
Bugün sosyal etkileşimlerde kendinizi oldukça rahat hissedeceksiniz. Arkadaşlarınızla ya da sevdiklerinizle vakit geçirmek, ruh halinizi olumlu yönde etkileyecek. Duygusal dengeyi korumak adına, başkalarının ihtiyaçlarıyla kendi isteklerinizi dengelemeye çalışmalısınız. Bir kararsızlık durumu içinde hissedebilirsiniz; bu, bir seçim yaparken biraz daha derin düşünmeniz gerektiğini gösteriyor. Sanatsal ve estetik konulara ilgi duyabilir, yaratıcılığınızı ifade etme fırsatı bulabilirsiniz. İş veya günlük işlerde dikkatli olmanız, detayları gözden kaçırmamanız önemli. Kendinizi ifade ederken nazik, diplomatik bir tutum takınmanız, çevrenizle uyumlu bir iletişim kurmanızı sağlayacak. Ayrıca sağlık konularına da dikkat etmelisiniz; dinlenmek için zaman ayırmayı unutmayın. Genel olarak, günün akışı sizi denge arayışınıza yönlendirecek.
Duygular derinleşiyor, içsel keşiflere yönelmek için harika bir zaman. Karşılaştığın her durumda sezgine güvenmek, seni doğru yola yönlendirecek. Sabah saatlerinde kararsızlık hissedebilirsin, ancak günün ilerleyen saatlerinde bu belirsizlik yerini netliğe bırakarak, üzerindeki yüklerden kurtulmanı sağlayacak. İlişkilerde daha samimi ve açık olma ihtiyacı içinde olabilirsin; bu, başkalarıyla olan bağlarını güçlendirecek. Ancak başkalarının duygularını da göz önünde bulundurmayı unutma. Gelecekle ilgili hedeflerini düşünmek için uygun bir zaman. Hayatta neyi arzuladığını belirlemekte zorlanıyorsan, kendinle baş başa kalmak ve derin düşünmek bu açıdan faydalı olacaktır. Kendi içsel gücüne odaklanarak, karanlık düşüncelerini aydınlatabilir ve yeni bir başlangıç yapabilirsin. Finansal konularda dikkatli olmayı gerektiren durumlar söz konusu olabilir, harcamalarını dikkatlice planlaman gerekebilir. Doğa yürüyüşleri veya meditasyon gibi huzur veren aktiviteler, ruhunu besleyerek içsel dengenin sağlanmasına yardımcı olacaktır.
Yeni maceralara atılmak için mükemmel bir zaman. Enerjin dolup taşıyor ve keşfetme isteğin ön planda. Sosyal ortamlarda dikkatleri üzerine çekiyorsun; samimiyetin ve olumlu tavırların, insanları etrafında toplamana yardımcı olacak. Eğitim ve kişisel gelişim alanında yapacağın bir yatırım, gelecekte önemli kazançlar sağlayabilir. İçsel huzuruna giden yolda meditasyon ya da doğa yürüyüşleri tercih edebilirsin. İlişkilerde, açık iletişim sana ve sevdiğin kişiye büyük kazançlar getirebilir. Hayallerini gerçeğe dönüştürme arzun, bazı riskler almanı gerektirebilir, bu yüzden cesur ol. Kalbindeki tutkulara odaklan ve ilerlemekte kararlı ol.
Bugün, kararlılığınız ve disiplininizle ön plana çıkacaksınız. Amacınıza ulaşmak için gereken tüm adımları atmaktan çekinmeyeceksiniz. İş yaşamında önemli bağlantılar kurabilir, projelerinizi ilerletmek için güçlü bir zemin oluşturabilirsiniz. Ayrıca, dikkatinizi dağılmadan odaklanmanız, moral ve motivasyonunuzu yüksek tutmanıza yardımcı olacak. Özel ilişkilerde ise açık iletişiminiz, bazı yanlış anlamaların önüne geçebilir. Sevdiklerinizle vakit geçirme isteğiniz artacak; bu, aranızdaki bağı güçlendirebilir. İçsel huzurunuzu bulmak için kısa bir mola vermeyi unutmayın; belki doğada yürüyüş yapmak ruhunuza iyi gelebilir. Unutmayın, emeklerinizin karşılığını alacağınız bir dönemdesiniz, sabırlı olun.
İnova ve yaratıcılığın kapıları ardına kadar açılıyor. Bir grup etkinliğine katılabilir veya yeni insanlarla tanışarak ilginç fikir alışverişlerinde bulunabilirsin. Bağlantıların güçlenmesi, projelerine taze bir enerji katacak. İçsel bir huzur arayışı içindesin; bu dönemde meditasyon veya doğa yürüyüşleri ruh halini dengeleyebilir. Finansal konularda dikkatli olman gereken bir zaman. Anlık harcamaların bütçeni zorlayabilir. İlişkilerde ise, iletişimini açık tutmak, belirsizlikleri gidermene yardımcı olacak. Sevgi dolu anlar yaşayabilir, geçmişten gelen bir arkadaşla beklenmedik bir buluşma gerçekleştirebilirsin. Bugün, yeniliklere açık olmanın ve cesaretli adımlar atmanın tam zamanı.
Duygusal derinliklerinize dalmak için harika bir gün. İçsel dünyanıza yönelme arzusuyla dolup taşacak ve ruhsal deneyimlerin sizi sarıp sarmalamasına izin vereceksiniz. Empati ve sezgi yetenekleriniz güçlü bir şekilde kendini gösterecek; bu da çevrenizdeki insanlarla olan ilişkilerinizi derinleştirebilir. Sanatsal ifadeniz ön plana çıkacak; belki de bir şeyler yazmak ya da resim yapmak için ilham bulacaksınız. İçsel huzurunuzu bulmak adına meditasyon veya doğa yürüyüşleri yapmak iyi gelebilir. Karşılaşabileceğiniz ani olaylara karşı açık fikirliliğinizi korumak sizin lehinize olacak. Unutmayın ki, hislerinize ve sezgilerinize güvenmek, sizi bekleyen güzel fırsatların kapısını açabilir.
