Mizahçılar için hem çok verimli hem de çok zor bir dönemden geçiyoruz: Baskı ve hukuksuzluk had safhada. Bu gibi dönemlerde yapılacak mizah, hem çok güçlü hem de çok güçtür! Siyasi karikatür yapanların başına her türlü şey gelebilir. Zaten yaşananlara baktıkça hiçbir şey gerçek değil, mizah gibi! Üstelik çok da ciddi rakipleriniz var: Başta ülkeyi yönetenler! Hele en büyüklerinin söylediklerine inanamıyor, şaka mı, espri mi, yoksa bizi niye aptal yerine koyuyorlar diye düşünüyoruz. Ve tabii sosyal medyadan fışkıran genç ve yaratıcı mizah. Onlarla kimse baş edemiyor. İşte bu ortamda en iyisi mizahçılara soralım dedik, masal kitabı da ödüle aday gösterilen Behiç Ak’la konuştuk:
– Bir sanatçı, mizah çizeri, oyun yazarı, çocuk edebiyatı yazarı olarak olaylara nasıl bakıyorsun?
Hukuksuzluk gerçekten en önemli sorun. “Hukuk” gibi seküler kavramların yerine “vicdan” gibi, sübjektif kavramlar geçirilmeye çalışılıyor. Sekülerliğin yıpratılması, hukukun “vicdanlaştırılması” kamunun özelleştirilmesi gibi bir şey. Öte yandan “ilahiyat”ı “kutuplaştırıcı” hale dönüştürmek isteyenler de onu özelleştiriyor. Onu araçsallaştırarak, çıkarları için kullandıkları pragmatik bir araç haline dönüştürmek istiyorlar. Oysa bugün ulaşım aracı bir otomobil bile sadece bir “araç” değil, öyle değil mi? Aynı zamanda kültürel bir varoluşu var. Mizah, çok kapsamlı bir alan. Her söylenene laf yetiştirmekle sınırlı bir alan değil şüphesiz. Bir şifre kırıcı… Bu haliyle gizlenen gerçeğe bir yolculuk yapma olanağı sunuyor bize. Aptalların egemen olduğu bir dünyada sadece aptallıklara laf yetiştirmeye çalışarak yaşamak, insanı zeki ya da duyarlı değil, aptal ve duyarsız yapıyor ne yazık ki. Gerçek sonrası denilen bu çağda, tüm yaşadıklarımız gerçek. Post-truth yani gerçek sonrası dediğimiz çağ, gerçek olmayan şeylerin bol bol olduğu bir çağ değil. Gerçekler yine yerli yerinde. Bu dönemde gerçeğin yerine gerçek olmayanlar sahneye taşınıyor ve “Bakın artık hiçbir şey gerçek değil” mottosuyla seyirci kandırılmaya çalışılıyor sadece. Kısacası “gerçek sonrası çağ” kavramı “gerçek” bir kavram değil. İnternet ortamıyla mizahın tepkisel yanı artık hız kazandı. Yazılı basının bu hıza yetişmesi olanaksız. Tepkisel olarak var olan “mizahçılık” mesleği artık “kamulaştırıldı”. Artık herkes mizahçı. Tıpkı herkesin fotoğrafçı olması gibi. Ama sosyal medya ve internet ortamının da yazılı basının derinliğinin yerini alması çok zor. Sanatın yerini almasının çok zor olması gibi. O yüzden farklı “medium”ların, birbirinden ayrışması gerekli. Basın, sosyal medyayı taklit ederek, onda çıkan tepkileri sayfalarına taşıyarak, çağa ayak uydurmaya çalışıyor ama bu olanaksız. Yazılı basının kendi derinliğini oluşturması gerekiyor. Bu nasıl oluşacak? Zaman gösterecek.
“Hayatın karikatürleşmesi o kadar hızlandı ki karikatür ona yetişemiyor adeta. Hayat adeta bir parodi haline dönüştürülmek isteniyor. Taklitçi, derinliği olmayan, sahici tartışmaların olmadığı bir hayat öneriliyor. Herkes bir şeyi ya da ideolojiyi savunmak yerine taklit ediyor.”
– Eskiden basında karikatürün yeri çok daha fazlaydı. Birinci sayfada mutlaka bir siyasi karikatür olurdu, ben de onu çok severdim! Cumhuriyet gazetesinde yıllarca Turhan Selçuk, çok değerli karikatürler çizdi, köşe yazılarından çok daha fazla etkili oldu. Şimdi gazetemizde niye sürekli bir birinci sayfa karikatürü yok?
Güncel kavramı değişti artık. Gün bir birimse, bugün saatsel, dakikasal gibi kavramlar kullanmak lazım. Her saat yazılı bir gazete çıkarmak çok zor olurdu değil mi? Birinci sayfa karikatürünü saat başı değiştirmek gerekirdi. Ama bu gazetecileri korkutmasın. İnternet ortamına akan anlık haber seli, yazılı basını ya yok edecek ya da özgürleştirecek. Nasıl yok edebileceğini biliyoruz ama nasıl özgürleştirebilir? Soru bu olmalı. Güncel gerçekliğin hep söylediğimiz ama göz ardı edilen bir yanı var. Güncel gerçeklik gerçeği gizliyor. O yüzden yazılı basının oluşturduğu yepyeni kurgusal bir sahneye ihtiyaç var. Bu sahnenin seyircisi hazır ama sahne boş. Bu sahnede daha entelektüel, daha derin ve gerçeğin daha fazla peşinde olan “oyunlar” sahnelenmeli. Haber seçimi ve sıralanması da yorum ve analiz de bu “sahneye” göre yapılmalı. Haberlerin ve yorumların hiyerarşisi de sorgulanmalı. Bu yeni güncel, birinci sayfa karikatürcüsünü tekrar ortaya çıkarabilir. Yorum haberlere farklılık getirebilir. Bazen de algoritmalarla yönlendirilen sosyal medya çatışmaları, basına konu bile olmuyor. Sosyal medyanın duruşu, oluşturduğu kutuplaştırmaların ince analiz ve yorumlarını yazılı basından öğreneceğiz elbette. Oysa yazılı basın sosyal medyadan ayrışmayı bir türlü başaramadığı için onun eleştirisini yapmaktan uzak. Sosyal medyanın bir tekrarı gibi. Yazılı basın, savaşı şimdiden kaybetmiş görünüyor. Birçok gazete, bayi satışından değil, tıklanma sayısından medet umuyor ve bununla övünüyor. Bu, mağlubiyetin zafer zannedilmesinden başka bir şey değil. Sinemanın gelişmesi tiyatroyu öldürmedi. Tam tersi sonunda tiyatronun şehrin merkezinde daha iyi bir yer kazanmasına neden oldu. Bunu unutmamalıyız.
– Karikatürcülerin yazarlardan daha çok hedef tahtasına oturtulması, daha etkin olmalarından mı? Açıkçası iktidarlar, siyasi güçler karikatür sevmiyor, korkuyor. Geçen günlerde İzmir’de yapılan bir mizah etkinliğinde davet edilen yabancı karikatüristlerin katılacağı çevrimiçi oturum, muhafazakâr çevrelerin çarpıtması sonucu belediyeyi yıpratmaya kadar gidince iptal edildi. Karikatürü bu kadar düşmanlaştırmak, dini duyguların rencide ediliyor olması nereden, hangi korkudan çıkıyor?
Hayatın karikatürleşmesi o kadar hızlandı ki karikatür ona yetişemiyor adeta. Hayat adeta bir parodi haline dönüştürülmek isteniyor. Taklitçi, derinliği olmayan, sahici tartışmaların olmadığı bir hayat öneriliyor. Herkes bir şeyi ya da ideolojiyi savunmak yerine taklit ediyor. Bir tür pastişler hapishanesinde yaşıyoruz. Karikatürün düşmanlaştırması muhafazakâr çevrelerden kaynaklanıyor dememiz isteniyor sadece. Gerçek değerleri muhafaza etmeyen ve edilmesine de karşı çıkan troller “muhafazakârlık taklidi yaparak” “meşrulaşmaya” çalışıyorlar sadece. “Boko Haram” gibi icat edilmiş bir başka tarafgirlik inşa ediliyor. Bu bildiğimiz bir mizah korkusundan farklı. Daha manipülatif bir şey. Bu tür yaratılmış çatışmaların arkasında “fikir” ya da “inanç” insanlarından çok “çıkar” insanları var, kanımca.
– Çocuk masalları yazmayı seviyorsun. Kitapların yurtdışında da çok seviliyor ve okunuyor. Bu ilgiyi neye bağlıyorsun? Kitapların en çok kaç yaşa hitap ediyor, hangi ülkelerde okunuyor?
Çocuk kitapları yazıp resimlemeye 1980’lerin başında başladım. Hatta Cumhuriyet gazetesiyle de ilk ilişkim, yazıp çizdiğim, gazetenin çıkaracağı çocuk dergisinde yayımlanması düşünülen bir çocuk hikâyesiyle oldu. 1982’de. Ancak nedense sıkıyönetim bu derginin çıkmasına izin vermedi. Bu hikâye yayımlanmamış olarak kaldı. Daha sonra üç-altı yaş aralığında çocuklar için yazıp resimlediğim büyük resimli çocuk kitaplarını da Türkiye’de yayımlatamadım. Bir uluslararası sergiye katılan “Yüksek Tansiyonlu Çınar Ağacı” adlı kitabım, Japonya’da sergilenince çok ilgi gördü ve büyük Japon yayınevleri kitaplarımı basmak istedi. Böylece ilk yaptığım çocuk kitaplarımı Türkiye’de değil, Japonya’da çıkarabildim. Bu kitaplar Japonya’da çok sevildi. En son Japonya’ya gittiğimde, benim kitaplarımı okuyarak büyümüş birkaç yetişkinle tanıştım. Çocuklarına da bu kitapları okutuyorlarmış. Çok sevindim. Daha sonra kitaplarım Türkiye’de de basıldı ve basılmaya da devam ediyor. Japonya, Çin, Almanya gibi ülkelerde kitaplarım yayımlanıyor. Ama son yıllarda Türkiye’de kitaplarım çok ilgi görüyor. O tabii ki en büyük mutluluğum. Üç yaşından başlayarak her yaşa hitap ediyor kitaplarım.
– Geçen günlerde çocuk edebiyatı dalında çok önemli bir ödüle aday gösterildiğini öğrendik. Bu adaylık nasıl gerçekleşti, nasıl gelişecek, öncesi ve sonrasını anlatır mısın?
Bu yıl iki ödüle aday olarak gösterildim: IBBY (Uluslararası Çocuk Kitapları Kurulu) Türkiye temsilcisi olan ÇGYD (Çocuk ve Gençlik Yayınları Derneği) tarafından yazar ve illüstratör dalında ALMA 2021 adayı. Ayrıca yazar Aytül Akal, usta sanatçılar Huban Korman ve Feridun Oral da Türkiye’nin ALMA 2021 adaylarından. ALMA (Astrid Lindgren Anma Ödülü), dünya çapındaki edebiyat kurumları tarafından aday gösterilen yazarları, illüstratörleri, sözlü hikâye anlatıcılarını ve okuma kültürünü destekleyenleri 2002 yılından beri ödüllendiriyor. ALMA listesinde hem dünya edebiyatının yaşayan efsaneleri hem geleceğin yıldızları hem de çocuk ve gençlik edebiyatının geleceği için önemli adımlar atan isimler yer alıyor. ALMA’ya 2021 yılında 69 ülkeden 263 isim aday gösterildi. İkincisi, çocuk edebiyatının Nobeli olarak tanımlanan 2022 Hans Christian Andersen Ödülü’ne de yazar dalında aday gösterildim. Türkiye’nin çizer adayı ise usta sanatçı Mustafa Delioğlu oldu. İki yılda bir IBBY (Uluslararası Çocuk Kitapları Kurulu) tarafından çocuk edebiyatı alanında önemli ve kalıcı eserler vermiş olan bir yazara ve bir illüstratöre tüm eserleri ve yaşam boyu çocuk edebiyatına yaptığı katkılar dikkate alınarak verilen bu ödülün kazananları ise 2022’de açıklanacak. 1956 yılından beri düzenlenen Hans Christian Andersen Ödülü’ne 2022 yılında 33 ülkeden 62 aday gösterildi.
Enerjinizin yükseldiği, yeni başlangıçlar için heyecan duyduğunuz bir dönemdesiniz. İlişkilerde daha cesur adımlar atma isteği kendini gösterebilir. Arkadaş çevrenizden destek alarak, grup çalışmaları veya sosyal etkinliklerde başarılı olabilirsiniz. Yalnız hissettiğiniz anlar olsa da, içsel gücünüzü daha iyi tanıyıp kullanma fırsatını yakalayacaksınız. Kendinize olan güveniniz artarken, yeni projelere yönelme isteği geliştirebilir, hayallerinizi gerçekleştirmek için harekete geçebilirsiniz. Sağlığınıza özen göstermek önemli, fiziksel aktivitelerle ruhunuzu besleyebilirsiniz. Hayatınıza daha fazla renk katmak için sanatsal uğraşlara yönelmek de faydalı olabilir. Aşkta sıcak ve tutkulu bir atmosfer sizi bekliyor. Duygularınızı açıkça ifade etmekten çekinmemelisiniz; bu, bağlarınızı güçlendirecek.
Bugün, içinizdeki güven duygusu daha da belirginleşiyor. Planlarınızı gerçekleştirmek için kararlı adımlar atma arzunuz artıyor. Maddi konulardaki ince eleyip sık dokuma tutumunuz, sizi ilerlemenizde destekleyecek. Kendinize olan özsaygınızı artıracak fırsatlar karşınıza çıkabilir. Aniden gelen ilhamlar, yaratıcılığınızı tetikleyecek, size yeni projelerde cesaret verecek. Duygusal ilişkilerinizde samimiyet ön planda. Sevdiklerinizle olan bağlarınızda daha açık ve dürüst bir iletişim kurma fırsatını değerlendirin. Dışarıdan gelebilecek baskılara karşı daha dikkatli olun; içsel sesinizi dinlemekte fayda var. Günün sonunda kendinize küçük bir ödül vermeyi unutmayın, mutluluğunuzu artıracak detayları gözden kaçırmayın.
Sosyal enerjinin zirveye ulaşacağı bir gün. Yeni insanlarla tanışabilir, ilginç tartışmalara katılabilirsin. Zihinsel olarak canlanmış hissedeceksin; yaratıcı projelere yönelmek için harika bir zaman. İletişimde açıklık dikkat çekici bir öncelik kazanmış. Duygusal bağlarda derinleşme isteği içindesin. Esprili ve eğlenceli yaklaşımın sayesinde kalabalıklar arasında parlayacaksın. Kararlar alırken, başkalarının görüşlerine de yer vermek önemli olabilir; içgüdüsel hislerinle mantığını dengede tutmalısın. Dikkat çekici fırsatlar karşına çıkabilir, bunları değerlendirmek için cesur olmalısın. Enerjini pozitif mecralara yönlendirerek, hem kendin hem de çevren için faydalı olabilirsin. Bugün, kendini ifade etme konusunda oldukça hevesli hissedeceksin. İkili ilişkileri güçlendirecek dostluklar kurma olasılığı yüksek. Açık fikirliliğin sayesinde, karşılaşacağın zorluklardan büyüyerek çıkabilirsin. Bunların yanı sıra, geçmişten gelen bazı anılar tekrar gündeme gelebilir; duygusal yüklerini hafifletmek için bunlarla yüzleşmek faydalı olacaktır. Kendine zaman ayırmayı unutma, içsel dengeyi bulmak için meditasyon veya doğa yürüyüşleri iyi bir seçenek. Bugünün sunduğu tüm fırsatları kucakla!
Bugün duygusal derinliklere dalma ihtiyacı hissedebilirsin. İçsel sıkıntılarında ve geçmişle yüzleşme anlarında, kendini oldukça savunmasız hissedebilirsin. Ailevi ilişkiler ön planda; sevdiklerinle arandaki bağı güçlendirmek için güzel fırsatlar var. Hatta belki de huzuru bulduğun yerin, birlikte vakit geçirdiğin kişiler olduğunu fark edeceksin. Sanatsal yeteneklerin ve yaratıcılığın, ruh halini olumlu yönde etkileyebilir. İçgüdülerine güvenmekte fayda var; sezgilerin sana doğru yolu gösterebilir. Kendinle barışık olmak, geçmişteki olayları affetmek ve yeni başlangıçlar yapmak için mükemmel bir zaman. Kendine tanıdığın alan, ruhunu besleyecek ve sana yeni ilhamlar sunacak. Güneşin ışığında, kendini bulmanın keyfini çıkarabilirsin.
Bugün kendini sahnede gibi hissedeceksin; ışıkların altında olmanın verdiği o heyecan sarmalayacak çevreni. İnsanların ilgisi üzerinde, bu durumu kullanarak etrafındaki fırsatları değerlendirebilirsin. Yaratıcılığın ve özgüvenin zirveye ulaşacak. Cesur adımlar atmak isteyebilirsin, ancak aceleci olmaktan kaçınmalısın. Sevdiğin insanlarla olan ilişkilerin kuvvetlenecek, onların desteğiyle daha da yükselebilirsin. Duygusal anlamda içsel bir yolculuğa çıkabilir, kendi değerini sorgulayabilirsin. Bugün, dinlenmek ve kendinle barışmak için de zaman ayırmayı unutma; kalbinin sesine kulak ver, sana rehberlik edecektir.
Bugün, analitik düşünce yapınızın ve detaylara olan dikkatinizin büyük fayda sağlayacağı bir gün. Önünüze gelecek olan fırsatlar, dikkatlice incelediğinizde gerçek potansiyeline ulaşacaktır. İş veya günlük sorumluluklarınızda, mükemmeliyetçilik anlayışınızı dengelemeye odaklanmalısınız; zira aşırı titizlik, ilerlemenizi engelleyebilir. İletişim konularında açık ve net olmanız, çevrenizdeki insanlarla olan ilişkilerinizi güçlendirecek. Sağlıkla ilgili konulara özel bir özen göstermeniz, ruh halinizi olumlu etkileyecektir. Ayrıca, sevdiklerinize karşı duyduğunuz saygı ve sevginizi göstermek için bir fırsat yaratmayı ihmal etmeyin. Kendinizi ifade ederken içsel sesinize kulak vermek, fikrinizi daha özgürce dile getirmenize yardımcı olabilir. Bugünü, küçük ama anlamlı değişiklikler yaparak değerlendirmek için ideal bir zaman.
Harmoni ve denge arayışın bugün daha da belirginleşebilir. Başkalarıyla uyum içinde olma isteğin, sosyal ilişkilerini güçlendirmek için fırsatlar sunuyor. Yalnızca görüntü ve yüzeysel olanla yetinmediğin bir dönemdesin; derin, anlamlı bağlantılar kurmak istiyorsun. Empati kapasiten artarken, sevdiklerinin ihtiyaçlarına duyarlılığın da artabilir. Sanatsal yeteneklerin harekete geçebilir; yaratıcı projelere yönelmek için ilham bulabilirsin. Fakat, karar verme aşamasında başkalarının fikirlerine aşırı kaptırmaktan kaçınmalısın. Kendi iç sesini dinleyerek, özgünlüğünü korumayı unutma. Bugün, duygusal dengeyi sağlamak ve kendi ihtiyaçlarını öne çıkarmak için uygun bir gün. İlişkilerde karşılıklı anlayışa dayalı bir iletişim kurmak, huzur ve mutluluğu beraberinde getirir.
Bugün içsel derinliklerine yolculuk yapmak için mükemmel bir zaman. Duygularını keşfetmek, bastırılmış hislerle yüzleşmek ve kişisel dönüşüm süreçlerine odaklanmak için harika fırsatlar karşına çıkacak. İlişkilerinde samimiyet arayışın daha belirgin hale gelecek, bu da sağlıklı bağlar kurmanı kolaylaştıracak. İş hayatında ise gizli kalmış bir yeteneğin ortaya çıkabilir; bu yeteneği değerlendirmek için cesur adımlar atmak önemli. Öğrenmeye açık olmalı ve sezgilerine güvenmelisin. Yaratıcılığın yüksek, bu yüzden sanatsal projeler için harika fırsatlar bulabilirsin. Kendi içsel sesine kulak vererek, belirsizliklerle dolu alanlarda bile kararlılıkla ilerleme gücünü bulacaksın. Kendine zaman ayırmayı unutma; ruhsal ve fiziksel olarak yenilenmeye ihtiyaç duyabilirsin.
Macera arayışın, bugün daha da baskın çıkacak. Yeni deneyimlere açık olacağın bir gün. Sosyal çevrende farklı kişilerle tanışabilir, ilginç sohbetler yapabilirsin. Yeni bir aktiviteye katılmak ya da bir yolculuğa çıkmak ruhunu besleyecek. İçinde gizli bir tutku var ve bu sayede kendini ifade etme fırsatı bulacaksın. Ancak, plansız ilerlemenin getirebileceği belirsizliklere dikkat etmelisin. Zihnindeki soruların artışı, sana içsel bir yolculuk yapma imkanı verebilir. Yine de, karamsar düşüncelerden uzak durmak ruh halini artıracak ve gelişim süreçlerine odaklanmanı sağlayacak. Özgür ruhunla dünyayı keşfetmeye kararlı bir tavırla ilerle.
Bugün kendine güvenin artıyor; yeteneklerini ve becerilerini daha iyi değerlendirebilirsin. Karşılaştığın zorluklar, sana güçlü bir direnç kazandırdı. Çalışkanlığın ve azmin ön plana çıkıyor; bu, hedeflerine bir adım daha yaklaşmanı sağlayacak. Mali konularda dikkatli olman gereken bir gündesin; harcamalarını kontrol etmeyi unutma. Sosyal ilişkilerde belirgin bir gelişim var; sevgi dolu anlar yaşaman mümkün. Sevdiklerinle olan bağlarını derinleştirirken, güven ortamının da pekiştiğini hissedeceksin. Kendi iç dünyanı keşfetme isteği seni sarabilir; meditasyon veya günlük tutma gibi pratiklere yönelmek, zihnini rahatlatmana yardımcı olabilir. Gelecek beklentilerin yüksek; ama ayaklarını yere sağlam basmayı ihmal etme. Sabırlı ve kararlı olman, senin en büyük güçlerin.
Sosyal çevrenle olan etkileşimlerinde alışılmışın dışında, yenilikçi fikirlerle dolu bir gün seni bekliyor. İçindeki yaratıcı ruhun, başkalarını etkileyebilme kapasiteni artıracak. İletişim konularında biraz daha cesur olman, senin için büyük fırsatlar doğurabilir. Arkadaşların ya da toplulukların içinde öne çıkmak isteyeceksin. Bununla birlikte, bazı belirsizliklerle karşılaşabilirsin. Duygusal anlamda derin bir sorgulama içine girmeye yatkın bir dönemdesin. Yeni düşünceler, yeni bağlantılar oluşturabilmen için zemin hazırlayabilir. Kendini ifade etme biçiminde farklılaşmalar kaydedebilir, sıradışı bir yaklaşım benimseyebilirsin. Bu süreçte, insanlarla olan etkileşimlerin karşılıklı anlayışı artırmanı sağlayacak. Kendine güven ve cesaretin, bu dönemde sana rehberlik edecek. Bugün, içsel dünyanda yaşanacak değişimler, dışarıya yansıyan enerjinle birleşerek seni daha özgür ve yaratıcı bir havaya sokabilir. Adım attığın her yeni sahne, hayatına anlam katacak detaylar sunacak.
Duygusal derinliklerin keşfine çıkacağın bir gün. İç dünyanda hissettiğin dalgalanmalar, sanatsal yaratıcılığını besleyecek. Kalbinin sesine kulak vermek, seni doğru yola yönlendirecek. Hayal gücün ve sezgilerin oldukça güçlü, bu da senin için önemli fırsatlar yaratabilir. İlişkilerinde empati yapma kabiliyetin artarken, başkalarının duygusal ihtiyaçlarına duyarlılığınla öne çıkacaksın. Kendini ifade ederken içtenliğini korumak, karşındakiyle derin bir bağ kurmanı sağlayacak. Ayrıca, ruhsal sağlığına dikkat etmeni öneririm; meditasyon ya da doğa ile iç içe zaman geçirme bu açıdan faydalı olabilir. Gün, ruhuyla bir bütün olan sanatsal işler veya hobiler için elverişli. Gözlemlerine dikkat et, çünkü evrenden gelen mesajlar gün boyunca seninle olacak.