Mizahçılar için hem çok verimli hem de çok zor bir dönemden geçiyoruz: Baskı ve hukuksuzluk had safhada. Bu gibi dönemlerde yapılacak mizah, hem çok güçlü hem de çok güçtür! Siyasi karikatür yapanların başına her türlü şey gelebilir. Zaten yaşananlara baktıkça hiçbir şey gerçek değil, mizah gibi! Üstelik çok da ciddi rakipleriniz var: Başta ülkeyi yönetenler! Hele en büyüklerinin söylediklerine inanamıyor, şaka mı, espri mi, yoksa bizi niye aptal yerine koyuyorlar diye düşünüyoruz. Ve tabii sosyal medyadan fışkıran genç ve yaratıcı mizah. Onlarla kimse baş edemiyor. İşte bu ortamda en iyisi mizahçılara soralım dedik, masal kitabı da ödüle aday gösterilen Behiç Ak’la konuştuk:
– Bir sanatçı, mizah çizeri, oyun yazarı, çocuk edebiyatı yazarı olarak olaylara nasıl bakıyorsun?
Hukuksuzluk gerçekten en önemli sorun. “Hukuk” gibi seküler kavramların yerine “vicdan” gibi, sübjektif kavramlar geçirilmeye çalışılıyor. Sekülerliğin yıpratılması, hukukun “vicdanlaştırılması” kamunun özelleştirilmesi gibi bir şey. Öte yandan “ilahiyat”ı “kutuplaştırıcı” hale dönüştürmek isteyenler de onu özelleştiriyor. Onu araçsallaştırarak, çıkarları için kullandıkları pragmatik bir araç haline dönüştürmek istiyorlar. Oysa bugün ulaşım aracı bir otomobil bile sadece bir “araç” değil, öyle değil mi? Aynı zamanda kültürel bir varoluşu var. Mizah, çok kapsamlı bir alan. Her söylenene laf yetiştirmekle sınırlı bir alan değil şüphesiz. Bir şifre kırıcı… Bu haliyle gizlenen gerçeğe bir yolculuk yapma olanağı sunuyor bize. Aptalların egemen olduğu bir dünyada sadece aptallıklara laf yetiştirmeye çalışarak yaşamak, insanı zeki ya da duyarlı değil, aptal ve duyarsız yapıyor ne yazık ki. Gerçek sonrası denilen bu çağda, tüm yaşadıklarımız gerçek. Post-truth yani gerçek sonrası dediğimiz çağ, gerçek olmayan şeylerin bol bol olduğu bir çağ değil. Gerçekler yine yerli yerinde. Bu dönemde gerçeğin yerine gerçek olmayanlar sahneye taşınıyor ve “Bakın artık hiçbir şey gerçek değil” mottosuyla seyirci kandırılmaya çalışılıyor sadece. Kısacası “gerçek sonrası çağ” kavramı “gerçek” bir kavram değil. İnternet ortamıyla mizahın tepkisel yanı artık hız kazandı. Yazılı basının bu hıza yetişmesi olanaksız. Tepkisel olarak var olan “mizahçılık” mesleği artık “kamulaştırıldı”. Artık herkes mizahçı. Tıpkı herkesin fotoğrafçı olması gibi. Ama sosyal medya ve internet ortamının da yazılı basının derinliğinin yerini alması çok zor. Sanatın yerini almasının çok zor olması gibi. O yüzden farklı “medium”ların, birbirinden ayrışması gerekli. Basın, sosyal medyayı taklit ederek, onda çıkan tepkileri sayfalarına taşıyarak, çağa ayak uydurmaya çalışıyor ama bu olanaksız. Yazılı basının kendi derinliğini oluşturması gerekiyor. Bu nasıl oluşacak? Zaman gösterecek.
“Hayatın karikatürleşmesi o kadar hızlandı ki karikatür ona yetişemiyor adeta. Hayat adeta bir parodi haline dönüştürülmek isteniyor. Taklitçi, derinliği olmayan, sahici tartışmaların olmadığı bir hayat öneriliyor. Herkes bir şeyi ya da ideolojiyi savunmak yerine taklit ediyor.”
– Eskiden basında karikatürün yeri çok daha fazlaydı. Birinci sayfada mutlaka bir siyasi karikatür olurdu, ben de onu çok severdim! Cumhuriyet gazetesinde yıllarca Turhan Selçuk, çok değerli karikatürler çizdi, köşe yazılarından çok daha fazla etkili oldu. Şimdi gazetemizde niye sürekli bir birinci sayfa karikatürü yok?
Güncel kavramı değişti artık. Gün bir birimse, bugün saatsel, dakikasal gibi kavramlar kullanmak lazım. Her saat yazılı bir gazete çıkarmak çok zor olurdu değil mi? Birinci sayfa karikatürünü saat başı değiştirmek gerekirdi. Ama bu gazetecileri korkutmasın. İnternet ortamına akan anlık haber seli, yazılı basını ya yok edecek ya da özgürleştirecek. Nasıl yok edebileceğini biliyoruz ama nasıl özgürleştirebilir? Soru bu olmalı. Güncel gerçekliğin hep söylediğimiz ama göz ardı edilen bir yanı var. Güncel gerçeklik gerçeği gizliyor. O yüzden yazılı basının oluşturduğu yepyeni kurgusal bir sahneye ihtiyaç var. Bu sahnenin seyircisi hazır ama sahne boş. Bu sahnede daha entelektüel, daha derin ve gerçeğin daha fazla peşinde olan “oyunlar” sahnelenmeli. Haber seçimi ve sıralanması da yorum ve analiz de bu “sahneye” göre yapılmalı. Haberlerin ve yorumların hiyerarşisi de sorgulanmalı. Bu yeni güncel, birinci sayfa karikatürcüsünü tekrar ortaya çıkarabilir. Yorum haberlere farklılık getirebilir. Bazen de algoritmalarla yönlendirilen sosyal medya çatışmaları, basına konu bile olmuyor. Sosyal medyanın duruşu, oluşturduğu kutuplaştırmaların ince analiz ve yorumlarını yazılı basından öğreneceğiz elbette. Oysa yazılı basın sosyal medyadan ayrışmayı bir türlü başaramadığı için onun eleştirisini yapmaktan uzak. Sosyal medyanın bir tekrarı gibi. Yazılı basın, savaşı şimdiden kaybetmiş görünüyor. Birçok gazete, bayi satışından değil, tıklanma sayısından medet umuyor ve bununla övünüyor. Bu, mağlubiyetin zafer zannedilmesinden başka bir şey değil. Sinemanın gelişmesi tiyatroyu öldürmedi. Tam tersi sonunda tiyatronun şehrin merkezinde daha iyi bir yer kazanmasına neden oldu. Bunu unutmamalıyız.
– Karikatürcülerin yazarlardan daha çok hedef tahtasına oturtulması, daha etkin olmalarından mı? Açıkçası iktidarlar, siyasi güçler karikatür sevmiyor, korkuyor. Geçen günlerde İzmir’de yapılan bir mizah etkinliğinde davet edilen yabancı karikatüristlerin katılacağı çevrimiçi oturum, muhafazakâr çevrelerin çarpıtması sonucu belediyeyi yıpratmaya kadar gidince iptal edildi. Karikatürü bu kadar düşmanlaştırmak, dini duyguların rencide ediliyor olması nereden, hangi korkudan çıkıyor?
Hayatın karikatürleşmesi o kadar hızlandı ki karikatür ona yetişemiyor adeta. Hayat adeta bir parodi haline dönüştürülmek isteniyor. Taklitçi, derinliği olmayan, sahici tartışmaların olmadığı bir hayat öneriliyor. Herkes bir şeyi ya da ideolojiyi savunmak yerine taklit ediyor. Bir tür pastişler hapishanesinde yaşıyoruz. Karikatürün düşmanlaştırması muhafazakâr çevrelerden kaynaklanıyor dememiz isteniyor sadece. Gerçek değerleri muhafaza etmeyen ve edilmesine de karşı çıkan troller “muhafazakârlık taklidi yaparak” “meşrulaşmaya” çalışıyorlar sadece. “Boko Haram” gibi icat edilmiş bir başka tarafgirlik inşa ediliyor. Bu bildiğimiz bir mizah korkusundan farklı. Daha manipülatif bir şey. Bu tür yaratılmış çatışmaların arkasında “fikir” ya da “inanç” insanlarından çok “çıkar” insanları var, kanımca.
– Çocuk masalları yazmayı seviyorsun. Kitapların yurtdışında da çok seviliyor ve okunuyor. Bu ilgiyi neye bağlıyorsun? Kitapların en çok kaç yaşa hitap ediyor, hangi ülkelerde okunuyor?
Çocuk kitapları yazıp resimlemeye 1980’lerin başında başladım. Hatta Cumhuriyet gazetesiyle de ilk ilişkim, yazıp çizdiğim, gazetenin çıkaracağı çocuk dergisinde yayımlanması düşünülen bir çocuk hikâyesiyle oldu. 1982’de. Ancak nedense sıkıyönetim bu derginin çıkmasına izin vermedi. Bu hikâye yayımlanmamış olarak kaldı. Daha sonra üç-altı yaş aralığında çocuklar için yazıp resimlediğim büyük resimli çocuk kitaplarını da Türkiye’de yayımlatamadım. Bir uluslararası sergiye katılan “Yüksek Tansiyonlu Çınar Ağacı” adlı kitabım, Japonya’da sergilenince çok ilgi gördü ve büyük Japon yayınevleri kitaplarımı basmak istedi. Böylece ilk yaptığım çocuk kitaplarımı Türkiye’de değil, Japonya’da çıkarabildim. Bu kitaplar Japonya’da çok sevildi. En son Japonya’ya gittiğimde, benim kitaplarımı okuyarak büyümüş birkaç yetişkinle tanıştım. Çocuklarına da bu kitapları okutuyorlarmış. Çok sevindim. Daha sonra kitaplarım Türkiye’de de basıldı ve basılmaya da devam ediyor. Japonya, Çin, Almanya gibi ülkelerde kitaplarım yayımlanıyor. Ama son yıllarda Türkiye’de kitaplarım çok ilgi görüyor. O tabii ki en büyük mutluluğum. Üç yaşından başlayarak her yaşa hitap ediyor kitaplarım.
– Geçen günlerde çocuk edebiyatı dalında çok önemli bir ödüle aday gösterildiğini öğrendik. Bu adaylık nasıl gerçekleşti, nasıl gelişecek, öncesi ve sonrasını anlatır mısın?
Bu yıl iki ödüle aday olarak gösterildim: IBBY (Uluslararası Çocuk Kitapları Kurulu) Türkiye temsilcisi olan ÇGYD (Çocuk ve Gençlik Yayınları Derneği) tarafından yazar ve illüstratör dalında ALMA 2021 adayı. Ayrıca yazar Aytül Akal, usta sanatçılar Huban Korman ve Feridun Oral da Türkiye’nin ALMA 2021 adaylarından. ALMA (Astrid Lindgren Anma Ödülü), dünya çapındaki edebiyat kurumları tarafından aday gösterilen yazarları, illüstratörleri, sözlü hikâye anlatıcılarını ve okuma kültürünü destekleyenleri 2002 yılından beri ödüllendiriyor. ALMA listesinde hem dünya edebiyatının yaşayan efsaneleri hem geleceğin yıldızları hem de çocuk ve gençlik edebiyatının geleceği için önemli adımlar atan isimler yer alıyor. ALMA’ya 2021 yılında 69 ülkeden 263 isim aday gösterildi. İkincisi, çocuk edebiyatının Nobeli olarak tanımlanan 2022 Hans Christian Andersen Ödülü’ne de yazar dalında aday gösterildim. Türkiye’nin çizer adayı ise usta sanatçı Mustafa Delioğlu oldu. İki yılda bir IBBY (Uluslararası Çocuk Kitapları Kurulu) tarafından çocuk edebiyatı alanında önemli ve kalıcı eserler vermiş olan bir yazara ve bir illüstratöre tüm eserleri ve yaşam boyu çocuk edebiyatına yaptığı katkılar dikkate alınarak verilen bu ödülün kazananları ise 2022’de açıklanacak. 1956 yılından beri düzenlenen Hans Christian Andersen Ödülü’ne 2022 yılında 33 ülkeden 62 aday gösterildi.
Bugün enerjinin oldukça yüksek olduğu bir gün; kendini cesurca ifade etme ve yeni girişimlerde bulunma isteği içinde olacaksın. İletişim becerilerin ön plana çıkacak, çevrendekilerle etkili bir şekilde bağlantı kurabilme yeteneğin sayesinde güçlü ilişkiler geliştirebilirsin. Ancak, ani kararlar almaktan kaçınmalısın; düşünmeden hamle yapmak, plana sadık kalmanı zorlaştırabilir. İş ve özel yaşamında yeniliklere açık olmalı, dengeyi sağlamak için sabırlı davranmalısın. Zaman zaman biraz öngörüsüz davranmaktan kaçınarak, stratejik adımlar atmalısın. Bugün kendine güvenin artacak; bu da yeni fırsatlarla karşılaşmanı sağlayabilir. Sosyal çevrende liderlik vasıflarını sergileyebilir, başkalarına ilham verebilirsin. Ancak, başkalarının fikirlerine de açık olmalı, empati kurarak dinlemeyi unutmamalısın. Genel olarak, bu dönem yeni başlangıçlar için uygun, ancak ayrıntılara dikkat etmek temel kuralın olmalı.
Bugün, maddi konularla ilgili yeni fırsatlar kapıda. Sabırlı yaklaşımın, kazançlarını artırmada anahtar rol oynayacak. İkna kabiliyetin, iş ortamında seninle aynı amaçları güden kişilerle güçlü işbirlikleri kurmanı sağlayabilir. Sosyal ilişkilerde duygusal bir bağ kurma isteği ön planda. Sevdiklerinle yapacağın samimi bir sohbet, iletişimini derinleştirebilir. Kendine dönük, içsel huzuru sağlamayı hedeflemelisin. Planetlerin bir araya gelmesi, seni yeni deneyimlere yönlendirecek; değişikliklere açık ol. Unutma, rahat bir yaşam için bazen konfor alanından çıkmak gerekmekte.
Bugün, zihin gücünüzün üstünlüğü ön planda. Fikirlerinizi paylaşma isteği yoğunlaşırken, iletişim becerileriniz dikkat çekici şekilde parlayacak. Sosyal çevrenizle bağlantı kurmak için harika bir dönemdesiniz; yeni insanlarla tanışabilir, ilgi alanlarınızı zenginleştirecek tartışmalara girebilirsiniz. Ancak, bazı durumlarda dikkatinizin dağılması söz konusu olabilir. Bu nedenle, planlarınızı iyi organize etmeli ve ayrıntılara dikkat etmelisiniz. Öğrenmeye ve keşfetmeye açık olduğunuz bu zaman diliminde, geçmişte biriktirdiğiniz bilgileri aktif olarak kullanabileceksiniz. Kısa seyahatler veya yolculuklar, zihninizi dinlendirebilir ve yeni deneyimler sunabilir. Unutmayın, meraklı ruhunuz her zaman sizi yeni fırsatlara yönlendirebilir. Duygularınızı ifade etmekte ve başkalarıyla bağ kurmakta tutkulu olacaksınız; bu, insanlarla olan ilişkilerinizi güçlendirdiği kadar, kendi içsel yolculuğunuza da katkı sağlar. Unutmayın, esnekliğiniz ve adaptasyon yeteneğiniz bugün büyük bir avantaj oluşturacak, bu da sizi birçok karmaşadan çekip çıkarabilir. Gökyüzündeki etkileşimlerin boğucu hissettirebilecek, ama sonuçları yaşamınızı dönüştürecek kadar etkili olacak.
Duygusal derinliklerinle yüzleşebileceğin bir gün. İçsel huzurunu sağlamak için yalnız kalmayı tercih edebilirsin. Aile ve sevdiklerinle geçireceğin zaman, ruhsal olarak kendini yenilemeni sağlayacak. Duygusal ihtiyaçlarını göz ardı etmemek, ilişkilerine olumlu yansıyacak. İçindeki şefkat ve yardımlaşma duygusu, çevrendekilere ilham verebilir. Ayrıca, kendini ifade ederken daha cesur olman gereken anlar yaşayabilirsin. Yenilikler peşindeyken, geçmişten gelen anıların seni etkileyebilir. Dengeyi sağlamak adına geçmişle barışmalısın. Maddi konularda dikkatli olmalısın, ani kararlar almaktan kaçınmalısın.
Kendini sahnede parlayan bir yıldız gibi hissedeceksin, bu da cesaret ve güven gerektiren fırsatları karşına çıkarabilir. Yaratıcılığın doruk noktasında olacak, ilhamın akışına kapılabilirsin. Ancak, dikkat etmen gereken nokta, egonun seni baskılar altında bırakmasına izin vermemek. Sosyal çevrendeki ilişkilerde eşitlik sağladığın sürece, arkadaşlarınla olan bağların güçlenecek. Sevgiyi ve takdiri dolu dolu hissetme şansına sahip olacaksın. Özgüvenin yüksek; bu, karşına çıkan zorlukları aşmanı kolaylaştıracak. Kendinle dış dünyayı bir denge içinde tutabilmelisin. Bu dönemde doğru kararlar almak, sana uzun vadede fayda sağlayacak. Unutma ki, kalbinin ve aklının sesine kulak vermek, seni hayalini gerçekleştirmeye bir adım daha yaklaştıracak.
Bugün detaylara olan dikkatiniz öne çıkıyor; küçük işlerde bile belirgin bir titizlikle hareket edeceksiniz. Belki küçük bir düzenleme ya da organizasyon yapma isteği duymakta olabilirsiniz. Bazı konularda eleştirel yaklaşma eğiliminiz artabilir; bu durum, iletişimde sınırları zorlamanıza neden olabilir. Duygularınızı ifade etmekte zorlanırsanız, içsel sakinliğinizi korumak için derin nefes almayı ihmal etmeyin. Sosyal ilişkilerinizde samimiyet arayışında olacaksınız; güven duyduğunuz insanlarla zaman geçirebilmek için planlar yapabilirsiniz. Sağlık konularına yönelik daha dikkatli ve özenli olma konusunda kendinizi motive edebilirsiniz; belki yeni bir egzersiz programına başlamak için uygun bir zaman. Her şeyin yoluna gireceğine dair duyduğunuz inanç, sizi hem güçlü kılacak hem de çevrenizdekilere destek olmanızı sağlayacaktır.
Huzur arayışın bugün daha fazla belirgin hale gelebilir. Sosyal ortamlarda bulunma isteği artıyor. İlişkilerde dengeleri korumak için elinden geleni yaparken, bazı çevrelerde uyum sağlamakta zorlanabilirsin. İçsel huzurunu bulmak adına yalnız kalmak isteyebilirsin. Bu dönem, güzellik ve estetik konularına yönelmek için uygun. Sanatsal yeteneklerini sergileme fırsatı bulabilirsin. Kendine karşı nazik ol ve sevdiğin şeylere yönelmek için fırsatları değerlendirmeyi unutma. Akşam saatlerinde samimi paylaşımlar, seni daha iyi hissettirecek. Duygularını ifade etme fırsatlarını kaçırmaman faydalı olabilir.
Duygusal derinlikler ve gizli hisler, bugün ön planda. İçsel dönüşümler söz konusu, kendini yeniden keşfetme ihtiyacı doğabilir. Başkalarının düşüncelerinden çok, kendi iç sesine odaklanmakta fayda var. Güçlü sezgilerinle, karanlık açılara ışık tutabilirsin. İletişimlerde samimiyet, gerilimleri azaltacak. İlişkilerdeki tutku ve bağlılık, yüzeye çıkabilir; duygusal bağların kuvvetleniyor. Bir şeyi geride bırakma veya yeni bir başlangıç yapma konusunda cesur olabilirsin. Finansal konularda dikkatli olmalı, neye yatırım yaptığını iyice tartmalısın. Sürprizler ve beklenmedik değişimlere hazırlıklı ol; bu, yeni fırsatlar doğurabilir. Kendi iç dünyanda barış sağlamak, ruhsal ve bedensel sağlığına iyi gelecektir. Gözlemlerini derinleştir ve hislerine güven, doğru yönü bulmana yardımcı olacak. Sosyal çevrende bazı kişilerle derin ve anlamlı bağlantılar kurabilirsin. Kendini ifade etmekten çekinme; sana iyi gelen insanlarla bir araya gelmek, ruhunu besleyecek.
Bugün enerjin yüksek, yeni deneyimlere açık olmanın tam zamanı. Seyahat etme isteğin artabilir; belki de kısa bir yolculuk yapma fırsatını değerlendirebilirsen. Sosyal çevrenle bağlantı kurmak, özellikle ilginç insanlarla tanışmak için harika bir gün. İçinde birikmiş düşünceler var, bunları paylaşmak için cesaret bulabilirsin.Çalışmalarında daha yaratıcı ve özgür bir yaklaşım benimseyebilirsin, bu da seni daha verimli kılabilir. Aşk hayatında ise sürprizler kapıda; belki de beklemediğin biri, kalbini çalabilir. Kendine güven ve içsel sesini dinle, tüm bunlar seni daha ileriye götürecek. Kendini ifade etme biçiminde farklılıklara açık ol. Bu süreçte hem kendine hem de çevrendekilere ilham verebilirsin. Merak duygun, yeni kapılar açar.
Planlarında bir değişiklik yapma ihtiyacı hissedebilirsin. Bugün, uzun vadeli hedeflerine odaklanmak ve onlara ulaşmak için gerekli adımları atman gereken bir dönemdesin. İş ve kariyer odaklı düşüncelerle dolup taşarken, duygusal tarafını ihmal etmemek önemli. Ailevi ilişkilerde daha şefkatli ve anlayışlı olmaya özen göster. Esneklik göstermek, bu dönemde karşılaşabileceğin zorlukların üstesinden gelmene yardımcı olacak. Yaratıcılığını kullanmak için harika bir zaman; içindeki sanatsal yönü ortaya çıkarabilirsin. Gizli kalmış yeteneklerini sergilemekten çekinme. Sosyal çevrende yapacağın bir konuşma, yeni fırsatların kapısını aralayabilir. Sağlığınla ilgili konulara dikkat etmeyi unutma; spor yapma isteğin artabilir. Kendine olan güvenini pekiştirirken, başkalarının görüşlerine de kulak vermek faydalı olacak. Başarıya ulaşmak için gereken kararlılık ve disiplin seninle.
Bugün, yenilikçi fikirlerin ve özgür ruhun ön plana çıkıyor. Sıradanlıktan uzaklaşma arzusu, çevrendeki insanlarla olan etkileşimlerini canlandırabilir. Düşüncelerini cesurca ifade etmek, seni beklediğin ilgiyi çekmeye yaklaştırıyor. İnovatif projelere yönelmek ve toplumsal konularda söz sahibi olmak için harika bir zaman. Arkadaş çevrendeki bazı kişilerle görüş alışverişin, daha önce fark etmediğin perspektifleri açığa çıkarabilir. Duygusal anlamda ise, içsel huzurunu sağlamak için yalnız kalmak isteyebilirsin. Dokunsal deneyimler sana iyi gelecek; doğayla zaman geçirmek veya sanatsal bir hobi ile uğraşmak ruhunu besleyecek. Unutma, özgürlük arayışın, kendi benzersizliğini bulmana yardımcı olacak.
Hayal gücünün zirveye çıkacağı, içsel derinliklerine dalma arzusuyla dolu bir gün. Duyguların yoğunluğu seni etkileyecek, bu nedenle sanatsal yönlerini keşfetmek veya ruhsal pratiklerle meşgul olmak için harika bir zaman. Sevdiklerinle olan ilişkilerin ön plana çıkacak; onlara karşı duyduğun bağlılık ve şefkat, aranızdaki bağı daha da güçlendirebilir. Bir dost veya aile üyesiyle derin bir sohbet gerçekleştirebilirsin, bu da aranızdaki bağı derinleştirecek. Önündeki zorluklar karşısında sezgilerin güçlü olacak; iç sesine kulak vermen, doğru kararlar almanı sağlayacak. Kendini ifade etme biçiminde bir değişim hissedebilirsin, yeniliklere açık ol. Ancak, aşırı duygusal tepkiler vermekten kaçınmalısın. İçsel huzurunu sağlamak adına yalnız kalabileceğin anlara ihtiyacın var. Sonuç olarak, ruhsal ve duygusal derinlikler seni bekliyor, bu yolculukta kendini bulabilirsin.