Mizahçılar için hem çok verimli hem de çok zor bir dönemden geçiyoruz: Baskı ve hukuksuzluk had safhada. Bu gibi dönemlerde yapılacak mizah, hem çok güçlü hem de çok güçtür! Siyasi karikatür yapanların başına her türlü şey gelebilir. Zaten yaşananlara baktıkça hiçbir şey gerçek değil, mizah gibi! Üstelik çok da ciddi rakipleriniz var: Başta ülkeyi yönetenler! Hele en büyüklerinin söylediklerine inanamıyor, şaka mı, espri mi, yoksa bizi niye aptal yerine koyuyorlar diye düşünüyoruz. Ve tabii sosyal medyadan fışkıran genç ve yaratıcı mizah. Onlarla kimse baş edemiyor. İşte bu ortamda en iyisi mizahçılara soralım dedik, masal kitabı da ödüle aday gösterilen Behiç Ak’la konuştuk:
– Bir sanatçı, mizah çizeri, oyun yazarı, çocuk edebiyatı yazarı olarak olaylara nasıl bakıyorsun?
Hukuksuzluk gerçekten en önemli sorun. “Hukuk” gibi seküler kavramların yerine “vicdan” gibi, sübjektif kavramlar geçirilmeye çalışılıyor. Sekülerliğin yıpratılması, hukukun “vicdanlaştırılması” kamunun özelleştirilmesi gibi bir şey. Öte yandan “ilahiyat”ı “kutuplaştırıcı” hale dönüştürmek isteyenler de onu özelleştiriyor. Onu araçsallaştırarak, çıkarları için kullandıkları pragmatik bir araç haline dönüştürmek istiyorlar. Oysa bugün ulaşım aracı bir otomobil bile sadece bir “araç” değil, öyle değil mi? Aynı zamanda kültürel bir varoluşu var. Mizah, çok kapsamlı bir alan. Her söylenene laf yetiştirmekle sınırlı bir alan değil şüphesiz. Bir şifre kırıcı… Bu haliyle gizlenen gerçeğe bir yolculuk yapma olanağı sunuyor bize. Aptalların egemen olduğu bir dünyada sadece aptallıklara laf yetiştirmeye çalışarak yaşamak, insanı zeki ya da duyarlı değil, aptal ve duyarsız yapıyor ne yazık ki. Gerçek sonrası denilen bu çağda, tüm yaşadıklarımız gerçek. Post-truth yani gerçek sonrası dediğimiz çağ, gerçek olmayan şeylerin bol bol olduğu bir çağ değil. Gerçekler yine yerli yerinde. Bu dönemde gerçeğin yerine gerçek olmayanlar sahneye taşınıyor ve “Bakın artık hiçbir şey gerçek değil” mottosuyla seyirci kandırılmaya çalışılıyor sadece. Kısacası “gerçek sonrası çağ” kavramı “gerçek” bir kavram değil. İnternet ortamıyla mizahın tepkisel yanı artık hız kazandı. Yazılı basının bu hıza yetişmesi olanaksız. Tepkisel olarak var olan “mizahçılık” mesleği artık “kamulaştırıldı”. Artık herkes mizahçı. Tıpkı herkesin fotoğrafçı olması gibi. Ama sosyal medya ve internet ortamının da yazılı basının derinliğinin yerini alması çok zor. Sanatın yerini almasının çok zor olması gibi. O yüzden farklı “medium”ların, birbirinden ayrışması gerekli. Basın, sosyal medyayı taklit ederek, onda çıkan tepkileri sayfalarına taşıyarak, çağa ayak uydurmaya çalışıyor ama bu olanaksız. Yazılı basının kendi derinliğini oluşturması gerekiyor. Bu nasıl oluşacak? Zaman gösterecek.
“Hayatın karikatürleşmesi o kadar hızlandı ki karikatür ona yetişemiyor adeta. Hayat adeta bir parodi haline dönüştürülmek isteniyor. Taklitçi, derinliği olmayan, sahici tartışmaların olmadığı bir hayat öneriliyor. Herkes bir şeyi ya da ideolojiyi savunmak yerine taklit ediyor.”
– Eskiden basında karikatürün yeri çok daha fazlaydı. Birinci sayfada mutlaka bir siyasi karikatür olurdu, ben de onu çok severdim! Cumhuriyet gazetesinde yıllarca Turhan Selçuk, çok değerli karikatürler çizdi, köşe yazılarından çok daha fazla etkili oldu. Şimdi gazetemizde niye sürekli bir birinci sayfa karikatürü yok?
Güncel kavramı değişti artık. Gün bir birimse, bugün saatsel, dakikasal gibi kavramlar kullanmak lazım. Her saat yazılı bir gazete çıkarmak çok zor olurdu değil mi? Birinci sayfa karikatürünü saat başı değiştirmek gerekirdi. Ama bu gazetecileri korkutmasın. İnternet ortamına akan anlık haber seli, yazılı basını ya yok edecek ya da özgürleştirecek. Nasıl yok edebileceğini biliyoruz ama nasıl özgürleştirebilir? Soru bu olmalı. Güncel gerçekliğin hep söylediğimiz ama göz ardı edilen bir yanı var. Güncel gerçeklik gerçeği gizliyor. O yüzden yazılı basının oluşturduğu yepyeni kurgusal bir sahneye ihtiyaç var. Bu sahnenin seyircisi hazır ama sahne boş. Bu sahnede daha entelektüel, daha derin ve gerçeğin daha fazla peşinde olan “oyunlar” sahnelenmeli. Haber seçimi ve sıralanması da yorum ve analiz de bu “sahneye” göre yapılmalı. Haberlerin ve yorumların hiyerarşisi de sorgulanmalı. Bu yeni güncel, birinci sayfa karikatürcüsünü tekrar ortaya çıkarabilir. Yorum haberlere farklılık getirebilir. Bazen de algoritmalarla yönlendirilen sosyal medya çatışmaları, basına konu bile olmuyor. Sosyal medyanın duruşu, oluşturduğu kutuplaştırmaların ince analiz ve yorumlarını yazılı basından öğreneceğiz elbette. Oysa yazılı basın sosyal medyadan ayrışmayı bir türlü başaramadığı için onun eleştirisini yapmaktan uzak. Sosyal medyanın bir tekrarı gibi. Yazılı basın, savaşı şimdiden kaybetmiş görünüyor. Birçok gazete, bayi satışından değil, tıklanma sayısından medet umuyor ve bununla övünüyor. Bu, mağlubiyetin zafer zannedilmesinden başka bir şey değil. Sinemanın gelişmesi tiyatroyu öldürmedi. Tam tersi sonunda tiyatronun şehrin merkezinde daha iyi bir yer kazanmasına neden oldu. Bunu unutmamalıyız.
– Karikatürcülerin yazarlardan daha çok hedef tahtasına oturtulması, daha etkin olmalarından mı? Açıkçası iktidarlar, siyasi güçler karikatür sevmiyor, korkuyor. Geçen günlerde İzmir’de yapılan bir mizah etkinliğinde davet edilen yabancı karikatüristlerin katılacağı çevrimiçi oturum, muhafazakâr çevrelerin çarpıtması sonucu belediyeyi yıpratmaya kadar gidince iptal edildi. Karikatürü bu kadar düşmanlaştırmak, dini duyguların rencide ediliyor olması nereden, hangi korkudan çıkıyor?
Hayatın karikatürleşmesi o kadar hızlandı ki karikatür ona yetişemiyor adeta. Hayat adeta bir parodi haline dönüştürülmek isteniyor. Taklitçi, derinliği olmayan, sahici tartışmaların olmadığı bir hayat öneriliyor. Herkes bir şeyi ya da ideolojiyi savunmak yerine taklit ediyor. Bir tür pastişler hapishanesinde yaşıyoruz. Karikatürün düşmanlaştırması muhafazakâr çevrelerden kaynaklanıyor dememiz isteniyor sadece. Gerçek değerleri muhafaza etmeyen ve edilmesine de karşı çıkan troller “muhafazakârlık taklidi yaparak” “meşrulaşmaya” çalışıyorlar sadece. “Boko Haram” gibi icat edilmiş bir başka tarafgirlik inşa ediliyor. Bu bildiğimiz bir mizah korkusundan farklı. Daha manipülatif bir şey. Bu tür yaratılmış çatışmaların arkasında “fikir” ya da “inanç” insanlarından çok “çıkar” insanları var, kanımca.
– Çocuk masalları yazmayı seviyorsun. Kitapların yurtdışında da çok seviliyor ve okunuyor. Bu ilgiyi neye bağlıyorsun? Kitapların en çok kaç yaşa hitap ediyor, hangi ülkelerde okunuyor?
Çocuk kitapları yazıp resimlemeye 1980’lerin başında başladım. Hatta Cumhuriyet gazetesiyle de ilk ilişkim, yazıp çizdiğim, gazetenin çıkaracağı çocuk dergisinde yayımlanması düşünülen bir çocuk hikâyesiyle oldu. 1982’de. Ancak nedense sıkıyönetim bu derginin çıkmasına izin vermedi. Bu hikâye yayımlanmamış olarak kaldı. Daha sonra üç-altı yaş aralığında çocuklar için yazıp resimlediğim büyük resimli çocuk kitaplarını da Türkiye’de yayımlatamadım. Bir uluslararası sergiye katılan “Yüksek Tansiyonlu Çınar Ağacı” adlı kitabım, Japonya’da sergilenince çok ilgi gördü ve büyük Japon yayınevleri kitaplarımı basmak istedi. Böylece ilk yaptığım çocuk kitaplarımı Türkiye’de değil, Japonya’da çıkarabildim. Bu kitaplar Japonya’da çok sevildi. En son Japonya’ya gittiğimde, benim kitaplarımı okuyarak büyümüş birkaç yetişkinle tanıştım. Çocuklarına da bu kitapları okutuyorlarmış. Çok sevindim. Daha sonra kitaplarım Türkiye’de de basıldı ve basılmaya da devam ediyor. Japonya, Çin, Almanya gibi ülkelerde kitaplarım yayımlanıyor. Ama son yıllarda Türkiye’de kitaplarım çok ilgi görüyor. O tabii ki en büyük mutluluğum. Üç yaşından başlayarak her yaşa hitap ediyor kitaplarım.
– Geçen günlerde çocuk edebiyatı dalında çok önemli bir ödüle aday gösterildiğini öğrendik. Bu adaylık nasıl gerçekleşti, nasıl gelişecek, öncesi ve sonrasını anlatır mısın?
Bu yıl iki ödüle aday olarak gösterildim: IBBY (Uluslararası Çocuk Kitapları Kurulu) Türkiye temsilcisi olan ÇGYD (Çocuk ve Gençlik Yayınları Derneği) tarafından yazar ve illüstratör dalında ALMA 2021 adayı. Ayrıca yazar Aytül Akal, usta sanatçılar Huban Korman ve Feridun Oral da Türkiye’nin ALMA 2021 adaylarından. ALMA (Astrid Lindgren Anma Ödülü), dünya çapındaki edebiyat kurumları tarafından aday gösterilen yazarları, illüstratörleri, sözlü hikâye anlatıcılarını ve okuma kültürünü destekleyenleri 2002 yılından beri ödüllendiriyor. ALMA listesinde hem dünya edebiyatının yaşayan efsaneleri hem geleceğin yıldızları hem de çocuk ve gençlik edebiyatının geleceği için önemli adımlar atan isimler yer alıyor. ALMA’ya 2021 yılında 69 ülkeden 263 isim aday gösterildi. İkincisi, çocuk edebiyatının Nobeli olarak tanımlanan 2022 Hans Christian Andersen Ödülü’ne de yazar dalında aday gösterildim. Türkiye’nin çizer adayı ise usta sanatçı Mustafa Delioğlu oldu. İki yılda bir IBBY (Uluslararası Çocuk Kitapları Kurulu) tarafından çocuk edebiyatı alanında önemli ve kalıcı eserler vermiş olan bir yazara ve bir illüstratöre tüm eserleri ve yaşam boyu çocuk edebiyatına yaptığı katkılar dikkate alınarak verilen bu ödülün kazananları ise 2022’de açıklanacak. 1956 yılından beri düzenlenen Hans Christian Andersen Ödülü’ne 2022 yılında 33 ülkeden 62 aday gösterildi.
Bugün kendini dinamik ve enerjik hissediyorsun. İçindeki tutku, yeni başlangıçlar için mükemmel bir zemin hazırlıyor. Cesaretin sayesinde zorlukların üstesinden gelmekte zorlanmayacaksın. Yapmak istediklerin konusunda kararlı adımlar atabilirsin; bu, çevrendekiler üzerinde de olumlu bir etki yaratacak. İletişiminde açık ve samimi olmalısın, zira bu yaklaşım ilişkilerini güçlendirecek. Aşkta da tutku dolu anlar seni bekliyor; sevdiklerinle zaman geçirerek bağlarınızı daha da kuvvetlendirmeyi unutma. Ayrıca, sağlığına dikkat etmeli ve enerjini verimli bir şekilde yönetmelisin. Kendine zaman ayırmak, zihnini dinlendirecek ve motivasyonunu artıracaktır. Sırası geldiğinde risk almaktan çekinme; yeni fırsatlar kapını çalıyorsa, onları değerlendir.
Bugün, içsel huzurunu bulma arayışında önemli adımlar atabilirsin. Kendini daha güvenli ve istikrarlı hissetmek isteyeceksin. Çevrendeki insanlarla olan ilişkilerini derinleştirmeye yönelik hoş bir dönemdesin. İnsanların duygusal ihtiyaçlarına karşı duyarlılığın artarken, aynı zamanda kendi isteklerini de göz ardı etmemelisin. Maddi konularda ise daha dikkatli ve özenli olmalısın; gereksiz harcamalardan kaçınmak, geleceğini güvence altına alman açısından faydalı olacaktır. Bugün biraz da yaratıcı yönünü keşfetmek için fırsatlar karşına çıkabilir, sanatsal faaliyetlere yönelmek iyi gelecektir. Doğayla etkileşime geçmek, hem bedenine hem de ruhuna iyi gelecek. Sevdiklerinle bir araya gelmek, sıcak ve samimi anların tadını çıkarmak için harika bir zaman aydınlatacak senin gününü.
Bugün, iletişim becerilerin ön planda olacak. Sosyal ortamlarda aktif olmak, yeni insanlarla tanışmak ve hobilerini paylaşmak sana keyif verecek. Duygusal olarak kendini daha özgür ve rahat hissedeceksin; bu da yaratıcılığını besleyecek. Geçmişten gelen bazı duygusal yüklerinle yüzleşme zamanı. İçsel huzurunu yakalamak için kendine dürüst olmalısın. Kariyer alanında, küçük ama etkili adımlar atmak için uygun bir dönemdesin. Girişkenliğin ve merak duygun, sana fırsatlar sunacak. Günün sonunda, hislerini ifade etmenin ve sevdiklerinle kaliteli zaman geçirmenin önemini anlayacaksın. Kısa yolculuklar veya spor aktiviteleri keyfine keyif katabilir. Dikkatini dağıtan unsurlardan uzaklaşmak, ruhsal dinginliğini artıracak.
Duygusal dalgalanmaların en yoğun şekilde hissedileceği bir gün. İçsel huzur arayışında, geçmişle yüzleşmeye yönelik güçlü bir istek duyabilirsin. Kendini koruma içgüduları ön plana çıkarken, sevdiklerine karşı beslediğin derin bağlılık duygusu, iletişimde duygusal yoğunluğu artıracak. İçsel sezgilerine güvenmek büyük önem taşıyor; bu sayede karanlık ve belirsiz alanlardan kaçınabilir, doğru yönler bulabilirsin. Sosyal çevrendeki dinamikler, hassas ruh halini etkileyebilir, bu nedenle sınırlarını belirlemen faydalı olacaktır. Yeniliğe açık olmanın getirdiği cesaret, kişisel gelişimine dair güzel fırsatlar yaratabilir. Kendine karşı nazik olmayı unutma, ruhsal olarak dengede kalmak için bu özellikle önemli. Kreatif yeteneklerinle ilgili projelere yönelmek, ruhunu besleyecek ve seni daha iyi hissettirecektir. Unutma ki, kendine duyduğun sevgi ve saygı, dış dünyayla olan iletişimini de güçlendirecektir.
Bugün kendinizi sahnede gibi hissedebilirsiniz; tüm dikkatler üzerinizde olacak. Doğal karizmanız ve liderlik yetenekleriniz başkalarını etkileyebilir. Ancak, bu enerjiyi yanlış yönlendirmemeye özen gösterin. İletişime açık kalmak, yeni fırsatlar yaratmanıza yardımcı olabilir. Aşk hayatınızda ise cesur adımlar atma isteği içinde olabilirsiniz; duygularınızı açıkça ifade etmekten çekinmeyin. İş veya yaratıcı projelerle ilgili yeni fikirlerinizi paylaşmak için harika bir zaman. Kendinizi ifade ederken, başkalarının görüşlerine de saygı göstermeyi unutmayın. Abartılı davranışlara meyilli olsanız da, dengede kalmaya çalışmak, ilerlemenize katkıda bulunacaktır. Unutmayın, içsel gücünüzü dışarı yansıtmak, çevrenizdeki insanlarla olan bağınızı güçlendirebilir.
Gün, detaylara odaklanma ve ince düşünme fırsatları sunuyor. Gözlemlerinizi ve analizlerinizi çevrenizdekilerle paylaşmak, ikna edici bir etki yaratmanıza yardımcı olabilir. Çalışkanlığınız ve disiplininiz sayesinde önünüze çıkan engelleri kolayca aşabilirsiniz. Ancak, eleştirel bakış açınızı başkalarına karşı kullanırken dikkatli olun; empati kurmayı ihmal etmeyin. İş veya günlük sorumluluklarınızda, mükemmeliyetçilik duygunuz sizi daha da ileri götürebilir. Duygusal ilişkilerde ise beklentilerinizin yüksek olması, iletişimde gerilim yaratabilir. Şu anki ruh halinizi dengelemek için sevdiğiniz aktivitelerle zaman geçirmeniz iyi gelebilir. İçsel huzurunuzu bulmak adına doğayla bağlantı kurmak faydalı olacak. Stabilite arayışınız, kişisel projelerinize daha fazla enerji vermenizi sağlayacak; kendinize güvenin, sonuçlar sizi tatmin edecektir.
İlişkilerde ve sosyal etkileşimlerde uyum sağlama arzusu ön planda. Ortaklıklar, dostluklar ve işbirlikleri için ideal bir zaman. Duygusal dengeyi korumak, başkalarının ihtiyaçlarına saygı göstermek önem kazanıyor. Estetik duyarlılığın artması, sanatsal projelere yönelmeni sağlayabilir. Yalnızsan, karşına çıkacak biriyle derin bir bağ kurma potansiyelin yüksek. Dikkat, denge kurmakta zorlanabilirsin; tartışmalara girmemek için sabırlı olmalısın. Bugün, kendine yönelik bir iyileşme ve yenilenme hissi de oluşabilir. Kendi ihtiyaçlarına yönelik adımlar atmak için iyi bir fırsat.
Duygusal derinliklerin ve gizemli yönlerinle yüzleşme zamanı. İçsel yolculukların, geçmişteki kalıntılarla yüzleşmeye itiyor seni. Bugün, sezgilerin oldukça kuvvetli; çevrendeki enerjileri daha yoğun hissedebilirsin. Sosyal ilişkilerinde değişken bir aura var. Sevdiklerinle olan bağlarını güçlendirmek için cesur adımlar atabilirsin. İş ya da projelerde liderlik rolüne göz kırpan fırsatlar mevcut. Kendine olan güveninin arttığı, öz değerinin farkına varacağın anlar yaşayacaksın. İçsel huzuru yakalamak için biraz yalnız kalmak isteyebilirsin; bu, zihnini yenilemek için önemli. Karar almadan önce, hislerinin sana rehberlik etmesine izin ver. Kendini ifade etme yollarında yeni keşifler yapmak, yaratıcılığını besleyecek. Gecenin ilerleyen saatlerinde, sezgisel bir başarı hissiyatı kaplayabilir seni.
Bugün sınır tanımayan enerjinin ve maceracı ruhunun doruğa çıkacağı bir zaman dilimindesin. Beklenmedik fırsatlar kapını çalabilir; bu nedenle esnek olmalı ve fırsatları iyi değerlendirmelisin. Kendini ifade etme isteğin artarken, çevrendekilerle olan iletişimin de oldukça canlı geçecek. Kalabalık ortamlarda kendini gösterme şansını iyi kullanabilirsin, insanlarla etkileşimlerin sana yeni perspektifler kazandıracak. Öğrenme arzusun bu dönemde baskın olacak; yeni bilgiler edinmek için mükemmel bir zaman. İlgini çeken konulara yönelerek, belki de bir kursa yazılmayı düşünebilirsin. Düşüncelerindeki derinliğin, yaratıcı projelerine hayat verebilir. Ancak dikkat etmen gereken bir durum da var; aceleci kararlar almaktan kaçınmalısın. Yavaşla, düşün ve mantığını kullan. İçsel huzur arayışın, seni kendinle barışmaya ve ruhsal olarak yeniden şarj olmaya yönlendirecek. Yakın çevrendeki insanlarla arandaki bağları güçlendirmek için daha fazla zaman harcayabilirsin, bu da sana mutluluk verecek bir tatmin hissi yaratacak. Kendi iç yolculuğuna çıkarken, özgürlüğünü ve bağımsızlığını her zaman korumaya özen göster.
Bugün, hedeflerine ulaşmak için kararlılığın oyunun kurallarını belirleyecek. Disiplinli ve organize yapın, dikkatli planlamalarla desteklenmeli. İş ortamında enerjin yüksek, iletişimde bir adım öne çıkman mümkün. Ancak, duygusal meselelerde derin düşünebilir, geçmişle hesaplaşma ihtiyacı hissedebilirsin. Kendine karşı nazik olmaya özen göster. Sağlık ve kişisel bakım konularında attığın adımlar uzun vadede fayda sağlayacak. İhtiyaç duyduğun huzuru bulmak için yalnız kalma zamanlarını değerlendir. Aile ve dostlarla olan bağlarını güçlendirmek için güzel fırsatlar mevcut. Uzun vadeli hayallerin için attığın her adım seni daha da güçlendirecek.
Bugün, özgürlük ve bağımsızlık teması güçleniyor. Kendi fikirlerinle hareket etme arzusu, çevrendeki insanlarla olan ilişkilere yansıyacak. Sosyal çevrende kendini ifade etme biçimin, başkalarına ilham verebilir. Farklı düşüncelere açık olman, yeni fırsatların kapılarını aralayabilir. Grubun içinde liderlik vasıflarını sergilemek için uygun bir zaman. Unutma, bireyselliğin ve yenilikçiliğin senin en büyük gücün. Takvimdeki değişiklikler seni yeniliklere yönlendirebilir, eski kalıplardan sıyrılmayı düşün. İçsel huzuru sağlamak için biraz zamana ve sessizliğe ihtiyaç duyabilirsin. Duygularını ifade etmekten çekinme, bu başkalarıyla olan bağları güçlendirebilir.
Duygusal derinlikler ve sezgisel anlayış bugün öne çıkıyor. İçsel dünyanızda kaybolmak istemeyebilir, ancak etrafınızdaki enerjiler sizi derin düşüncelere yönlendirebilir. Sanatsal ifadelere açık olun, yaratıcılığınızın parlaması için mükemmel bir zaman dilimi. İlişkilerde empati ve anlayış sergilediğinizde ruhsal bağlar güçlenecek. Ayrıca, geçmişteki bazı duygusal yüklerden kurtulmak için fırsatlar doğabilir. İçsel huzurunuzu ararken, mistik ve manevi yönlerinizi keşfetmekten çekinmeyin. Bugün kendinize biraz zaman ayırmak ve meditasyon yapmak size büyük fayda sağlayabilir. Taze hava almak, doğanın tadını çıkarmak ruhunuza iyi gelecektir. Unutmayın, başkalarıyla kurduğunuz bağlantılar, alacağınız ilhamı artırabilir.