| TÜRK EDEBİYATI HAKKINDA KISA TARİHİ BİLGİ-4 |
XVI.YÜZYIL
Onaltıncı yüzyıl, Türk edebiyatının en parlak devridir. Saz şiiri genişlemiş, Köroğlu, Hayalî, Kul Mehmet gibi değerli şairler yetişmiş ve Köroğlu Destanı cinsinden büyük eserler vermeye başlamıştır.
İran Edebiyatı tesiri altında gelişen divan şiiri en yüksek merhalesine varmış, milli ruhu ve yerli hayatı aksettiren orijinal eserler vermiş, dâhi şairler yetiştirmiştir. Yüzlerce değerli şair arasında, Divan’larıyla tanınmış, Fuzulî, Hayalî, Yahya, Bakî, Nev-î, Ruhî gibi büyük sanatkârlar, kaside ve gazel tarzını işlemişler, bilhassa Bakî bu tarzın en büyük mümessili olmuştur. Mesnevi sahasında şaheserler, aşkî, dinî, ahlâkî ve içtimaî, muhtelif konulu büyük kitaplar meydana gelmiştir. Fuzuli’nin Leylâ ve Mecnûn’u, Lamii’ninGûy ü Çevgân’ı, Zatî’ninŞem’ü Pervane’si, Fazlî’nin Gül ü Bülbül’ü, Yahya’nın Hamse’si, Rahmi’nin Şah ü Geda’sı, Azeri’nin Nakş-ı Hayal’i, Cinani’ninRiyaz-ül-Cinan’ı bunların en mühimlerindendir. Manzum tarih ve tarihî destan cinsinden de büyük eserler yazılmıştır.
Yunus tesiri altında devam edip genişleyen tekke şiirinin birçok mahsulleri arasında Nizamoğlu Seyit Seyfullah’ın duygulu ilahilerle dolu divanı bu çeşidin değerli eserlerindendir. Bektaşi Pîr Sultan Abdal’ın şiirleri ise daha çok saz şiirine yaklaşan, ruh ve eda bakımından üstün ve değerli eserlerdendir.
Nesir sahasında da büyük bir genişlik ve çeşitlilik görülmektedir.Bu sahada Lamii’nin, tarihî, ahlâkî, dinî, aşkî, muhtelif eserleri en başta gelmektedir.Lûtfi Paşa’nın Tarih’i ve Asafname’si, Selâniki’nin Tarih’i, Âli’nin Künh-ül-Ahbar’ı, Piri Reis ve Seydi Ali Reis’in coğrafya ve seyahat eserleri, Kınalızade’nin Ahlâk-ı Alâi’si, Birgivi’ninVasiyetname’si, Nakkaş Sai’ninTezkiret-ül-Bünyan’ı, Şeyh Yahya’nın Menakıpname’si, Eyyubi’nin Hatemname’si, zengin bir nesir edebiyatının çeşitli konulardaki değerli eserlerindendir.
Bazı yazarların onbeşinci yüzyıldakinden daha fazla sanatkârane ve arap, fars kelimeleriyle çok yüklü eserler de meydana getirdikleri görülmektedir. Fuzuli’nin Hadikât-üs-Suada’sı ve Hoca Sadeddin’in Tac-üt-Tevarih’i bunların en mümessil örneklerindendir. Bununla beraber, bu tarz, bütün nesir edebiyatına şâmil olmamış, adı geçen eserlerin mühim bir kısmiyle birlikte bilhassa halk hikaye ve destanları sade ve klasik bir Türk nesri ile yazılmakta devam etmiştir.
Bu yüzyılda edebiyat tarihi, tenkid ve edebiyat bilgisi üzerine de eserler yazılmıştır. Bunlar arasında Sehi, Lâtifi ve Aşık Çelebi’nin Tezkire’leri ile Süruri’nin Bahr-ül-Maarif’i, nevilerinin ilk ve mühim eserleridir.
XVII. YÜZYIL
Onyedinci yüzyılda Türk edebiyatı daha çok yerlileşmek suretiyle gelişimine devam etmiştir. Saz şiiri tarzında büyük gelişme ve genişleme görülmektedir. Bir çok şairler arasında, halk edebiyatının ve saz şiirinin en büyük mümessilleri sayılan Aşık Ömer, Gevheri ve Karaca Oğlan değerli şiirleriyle tanınmış ve çok sevilmişlerdir. Bu tarzın Kerem ile Aslı cinsinden nesirle de karışık aşk destanları şeklinde büyük ve güzel eserleri meydana gelmiştir. Bu yüzyılda, saz şiirinin divan şiirinden ilhamlar alarak dil ve anlayış bakımından ona yaklaştığı, divan şiiri çevresinde yaşayan bazı devlet büyüklerinin saz şiirine de rağbet ettikleri ve bazı divan şairlerinin saz şiiri tarzında türküler yazdıkları görülmektedir.
Divan şiirinde kaside ve hicviyenin en büyük mümessili olan Nef’i, Divan’ı ve Siham-i Kaza adlı hicviyeler kitabı ile şöhret kazanmıştır. Divan’larıyla tanınmış şairlerden Şeyhülislâm Yahya, Fehim, Naili, Bahai, Neşati,Vecdi gibi şairler, bilhassa gazel tarzını işleyerek, bu çeşide, daha yerli ve tabii görünen yeni bir zevk, eda ve ahenk getirmişlerdir. Yüzyıl sonlarında Sabit, Türk halkına mahsus eda ve deyimlere çok ehemmiyet vermiş, büyük şair Nabi, düzgün ve tabii bir eda içinde lirik ve hikemî şiirler yazmıştır. Haleti’nin rubaileri, çeşidinin en güzel ve en değerli eserleridir. Divan şiirinde mesnevi tarzının en büyük mümessili sayılan Atayi’ninHamse’si, Nadiri’nin İkinci Osman’ı anlatan Şahname’si, Nabi’nin Hayriye ve Hayrabad’ı, muhtelif bakımlardan mühim eserlerdir.
Tekke şiirinde eski ruh devam etmekle beraber büyük bir genişlik görülmektedir. Bu sahada Hüdayi, Nuri, Ümmi Sinan, Niyazi, ilahileriyle tanınmış şairlerdendirler.
Bu yüzyılda nesir edebiyatı da çok zengindir. Peçevi’nin Tarih’i, Evliya Çelebi’nin meşhur Seyahatname’si, Koçu Bey’in Risale’si, Kâtip Çelebi’nin, tarih, coğrafya, biyografi ve muhtelif konularda tetkik eserleri, Süheyli’ninNevadir’i, Seyid Yahya’nın Gencine-î Hikmet’i, İsmail-i Akaravi ile Sarı Abdullah’ın dinî ve Fikrî eserleri,bu devrin değerli mahsulllerindendir. Veysi’nin Siyer’i ve Vakıaname’si ile Nergisi’nin Hamse’si ise sanatkârane ve arap, fars kelimeleriyle çok yüklü muğlak nesrin en ifratlı örnekleridir. Eski destanlar cinsinden eserlerle birlikte, halk arasında okunmak üzere yazılmış, müellifi meçhul, birçok hikâye kitaplarına da rastlanmaktadır ki, bunlar, bu yüzyılda da normal ve klâsik Türk nesrinin yaşamakta olduğunu göstermektedir.
XVIII. YÜZYIL
Onsekizinci yüzyılda Türk edebiyatı daha fazla yerlileşmek suretiyle gelişimine devam etmiştir. Bu devirde saz şiiri çok yayılmış, divan şiiri mensupları arasına dahi girmiştir. Çok değerli bir şair olan Ercişli Emrah, Karaca Oğlan tarzını geliştirerek devam ettirmiş; Şermi, Mahtumi, Levni, Kâmili, Bağdadi gibi değerli saz şairleri divan edebiyatı muhitine girdikleri gibi, bazı divan şairleri ve divan edebiyatı muhitinde yaşayan birçok kimselerde saz şairleri tarzında şiirler yazmışlardır. Büyük divan şairi Nedim bile saz şiiri tarzında bir türkü yazmıştır. Kerem ile Aslı cinsinden birçok hikaye ve destanlarının da bu yüzyılda meydana geldiği görülmektedir.
Divan şiiri, bilhassa Nedim’in elinde, canlı bir dille yerli duyguları ve memleket hayatını anlatır hale gelmiştir. Nâzım, Nahifî, Sami, İzzet Ali Paşa, bu devrin tanınmış değerli şairlerindendir. Bunların çoğunda onsekizinci yüzyıla mahsus bir yenilik ve yerlilik göze çarpmaktadır. Nabi yolunda yürüyerek hikemî şiirler yazanlar arasında Raşit ile Koca Rağıp Paşa değerli eserler vermişlerdir. Havayi ve Tırsi, gündelik hayatı da aksettiren mizahi şiirleriyle şöhret kazanmışlardır. Yüzyılın sonlarına doğru Sabit tarzı hâkim olmuş, Beliğ, Enderuni Fazıl, Sümbülzade Vehbi, Sururi gibi şairler, açık saçık ve mizahi olmakla beraber, yerli hayatı ve muhtelif tipleri kuvvetle tasvir eden eserler yazmışlardır. Bütün divan edebiyatının en büyük şairlerinden biri olan Şeyh Galip ise, şahsi bir karakter göstererek divan şiirine yeni bir sembolik eda getirmiş ve divan edebiyatının mesnevi tarzında son şaheseri olan Hüsn-ü Aşk’ı yazmıştır.
Bu yüzyılda tekke edebiyatı da zengindir. Ruhta bir yenilik ve fevkalâdelik olmamakla beraber eski geleneği devam ettiren mühim şairler yetişmiştir. Sezai, Nüzuli, Üsküdarlı Haşim, bunların belli başlılarındandır. Dinî, ahlakî, didaktik mahiyette yazılan eserler arasında Mürşidi’ninAhmediye’si, halk tarafından çok okunmuştur.
Nesirde de şuurlu bir şekilde sadeliğe ve tabiiliğe doğru gidiş vardır. Külfetli ve sanatlı, arap, fars kelimeleriyle çok dolu bazı eserlere rastlanmakta ise de, yüzyılın umumi gidişinde bu sahada da yenilik ve sadelik temayülü hakimdir. Nâima, Silâhtar, Suphi Tarih’leri, bu devrin tabiî ve değerli nesir eserleri arasındadır. Yirmisekizçelebi Mehmet’in, Dürri’ninSefaretname’leriyle Resmi Ahmet’in Sefaretname’si ve Hülâsat-ül-İtibar’ı nesir nevine yeni ve güzel örnekler getirmiştir. Bunlarda tasvir, tahlil ve ifade bakımından zamanımıza çok yakın bir ruh ve çok sade ifadeler göze çarpmaktadır. Aziz Ali’nin Muhayyelât’ı roman ve hikaye edebiyatımızın gelişmesinde mühim bir yer almaktadır. Pek çok eserler yazan Bursalı İsmail Hakkı ve Erzurumlu İbrahim Hakkı, bu yüzyılın en çok yenileşmiş dinî yazarlarıdır. Bilhassa İbrahim Hakkı’nın Marifetname adlı, hem dinden ve tasavvuftan, hem de zamanına göre yeni sayılan pozitif ilimlerden bahseden eseri çok tanınmıştır. Ayrıca halk arasında okunmak üzere yazılmış, müellifi belli ve meçhûl hikâye masal kitaplarına bu yüzyılda da çokca tesadüf edilmektedir.
Edebiyatımızda Avrupa gören yazarlara ve Avrupa’dan bahseden eserlere de ilk defa olarak onsekizinci yüzyılda rastlanmaktadır. Yirmisekizçelebi Mehmet’in Paris Sefaretname’si, Avrupa görmüş bir Türk yazarının Avrupa’yı ve az çok Avrupa edebiyatını anlatan eseridir. Resmi Ahmet ve Ali Aziz’de Avrupa görmüş, Avrupa dili öğrenmiş ve Avrupa’yı anlatmış yazarlarımızdandır. Bu yüzyılda Macarcadan, Fransızca ve Almancadan bazı eserlerde dilimize çevrilmiştir. Bu hususların açık bir tesiri görülmemiş ise de, Lâle Devri’nden itibaren memkeletimize az çok nüfuz etmeğe başlayan avrupa ruhunun, edebiyatımızın gelişmesi üzerinde, Tanzimattan önce de, küçük bir rolü olduğunu kabul etmek lâzımdır.
Bugün cesaret ve enerjinin doruk noktasında olacaksın. Yeni başlangıçlar için mükemmel bir zaman. Fikirlerinle çevrendeki insanları etkilemekte zorlanmayacaksın, bu nedenle ön plana çıkmayı dene. Sosyal ilişkilerde dinamik bir performans sergileyebilir, yeni bağlantılar kurabilirsin. İçsel motivasyonun yüksek olduğu bu dönemde dayanıklılığın da artıyor. Kararlarını alırken sezgilerine güvenmeyi unutma. Ancak aceleci olmaktan kaçınmalısın; düşünmeden attığın adımlar sonuçları açısından beklenmedik olabilir. Sağlığına da dikkat etmen gereken bir dönemdesin; dinlenmeye ve kendine zaman ayırmaya özen göster. Duygusal olarak da özgürleşeceğin anlar yaşayabilir, kendini ifade etme konusunda rahatlayabilirsin. Yaratıcılığını serbest bırak ve içindeki ateşi yakmaktan çekinme.
Bugün içsel huzuru bulmanın yollarını arayacaksın. Gün, kendine dönüp bakmak ve ihtiyaçlarını değerlendirmek için ideal. Yapılan planların yanı sıra spontane gelişmelere de açık olmalısın; hayat sürprizlerle dolu. İş yerinde, işbirliği yapmaktan çekinmeyeceğin bir konu gündeme gelebilir. Ekip çalışması, sorunların üstesinden gelmeni kolaylaştıracak. Duygusal olarak kendini daha güçlü hissedeceğin anlar yaşayabilirsin. Sevgi ilişkilerinde iletişimde samimiyet önem kazanacak; hislerini açıkça ifade etmekten çekinme. Sağlığın için attığın adımlarda kararlı olman, uzun vadede olumlu sonuçlar sağlayacak. Kendinle barışık olmak, etrafındakilerle olan ilişkilerine de yansıyacak; sevgi dolu bir ortamda yer alabilirsin. Kendi iç dünyana yönelmek, sana içsel enerjini artıracak bir kapı açabilir. Önemli bir karar almak için günün ilerleyen saatlerini değerlendirebilir, dış etkenlerden uzak kalmaya özen göstermelisin. Kısacası, dinginlik arayışında buluşacak çok şey var.
İkizler, iletişim yeteneklerin bu dönem ön plana çıkıyor. Yeni fikirler ve projelerle ilgili heyecan verici fırsatlar karşına çıkabilir. Dikkatini dağıtan etkenlerden uzak durarak, hedeflerine odaklanmalısın. Sosyal ilişkilerin hız kazanacak, arkadaşlarınla yapacağın sohbetler sana ilham verebilir. Kendini ifade etme şeklin, başkaları üzerinde güçlü bir etki bırakacak. Aşk hayatında ise, duygu dolu anlar yaşamak için biraz cesaret göstermen gerekebilir. İçsel tutku ve çekim, seni bekleyen birçok sürprizle dolup taşıyor. Kendine güven, bu dönemi en iyi şekilde değerlendir!
Duygusal derinliklerin ön planda olacağı bir gün. İçinde bulunduğun olaylar, geçmişte yaşadıklarını hatırlatabilir. Sevdiklerinle bir araya gelme isteği güçlü. Aile ilişkilerine odaklanabilir, duygusal bağları güçlendirmek için çaba gösterebilirsin. Hassasiyetlerin nedeniyle bazı durumları daha sert algılayabilirsin; bu yüzden dikkatli olmalısın. İletişim konusunda shenayal görünümde olabilirsin, bu yüzden duygularını açıkça ifade etme fırsatlarını değerlendirmelisin. İş hayatındaki bazı durumlar, içsel huzurunu kaybetmene neden olabilir. Kendini toparlamak ve daha net düşünmek adına içe dönük bir zaman yaratman faydalı olabilir. Bu süreçte sanatsal yönlerini ortaya çıkaracağın aktiviteler, ruhunu besleyebilir. Unutma, kendine karşı nazik davranmalısın; duygusal enerjin biraz aşağıda hissedilebilir, bu yüzden dinlenme ve enerjini yenileme ihtiyacı doğabilir. Olaylara karşı empatik yaklaşımın, başkalarının duygularını anlamana ve güçlenmene yardımcı olacak.
Bugün, enerji dolu ve karizmatik bir aura etrafında dolanıyorsun. İlişkilerde daha cesur ve lider ruhunu ön plana çıkarıyorsun. Sosyal hayatın renkleniyor, yeni bağlantılar kurmak için harika bir zaman. İçsel gücünü hissettiğin anlarda, yaratıcı projelere odaklanabilir ve ilham verici fikirler üretebilirsin. Ancak dikkat etmen gereken bir nokta var; kendini ifade ederken başkalarının görüşlerine saygı duymak, ortak hedefler doğrultusunda seni daha da ileriye taşıyacak. Kendine olan güvenin bu dönemde artıyor ve başkalarına ilham kaynağı oluyorsun. Aşk hayatında heyecan verici gelişmeler yaşanabilir. Cesur adımlar atmak, kalbindeki duyguları dışa vurmak için uygun bir dönemdesin.
İş hayatında dikkatli adımlar atmak, mevcut projelerine odaklanmak ve detaylara verdiğin önemi sürdürmek senin için oldukça önemli. Bugün karşına çıkabilecek fırsatları gözden kaçırmamak için her bir ayrıntıya zamanla incelemen gerekecek. İletişim becerilerin öne çıkacak; bu sayede iş arkadaşlarınla ve yöneticilerinle olan ilişkilerini güçlendirebilirsin. Sağlık konusunda olumlu bir gün geçirmen muhtemel. Kendine zaman ayırmak, zihinsel yorgunluğunu azaltacak ve ruh halini iyileştirecek. Küçük bir yürüyüş veya doğada vakit geçirmek, içsel huzurunu bulmana katkı sağlayabilir. Aşk hayatında minik sürprizler seni bekliyor. Partnerinle daha derin bir bağ kurabilmek için duygularını açmak iyi gelebilir. Eğer bekarsan, sosyal çevrende yeni tanışmalar olabilir. Kendine karşı duyarlı olman ve anı yaşaman, ilişkilerin için faydalı olacaktır. Bugün karamsar düşünceler seni ele geçirebilir; ancak mantığınla onları bertaraf etme yeteneğin var. Kendine güven, hayatta daha büyük hedeflere ulaşmanı sağlayacak. Unutma ki; her şey senin elinde!
Bugün içsel denge arayışın ve sosyal ilişkilerin ön planda. İnsanlarla olan etkileşimlerin, halihazırda kurulu olan ilişkilerini derinleştirme fırsatı sunabilir. Empati ve anlayışın, başkalarının hislerini anlamakta sana yardımcı olacak. Sanatsal yönlerin önceden hiç olmadığı kadar ortaya çıkabilir; bu, yaratıcılığını keşfetmek için mükemmel bir fırsat. Duygusal ve zihinsel olarak ikili ilişkilerde daha samimi olma gereği hissedebilirsin. Karar verirken, içgüdülerin ve sezgilerin seni doğru yola yönlendirecek. Kendine zaman tanımayı ve duygularını gözlemlemeyi unutma, bu süreç sana içsel huzuru getirecek.
Gizli tutkular ve derin hisler bugün ön plana çıkacak. İçsel bir yoğunluk hissedebilir, bu hislerin ne kadar güçlü olduğunu kavrayabilirsiniz. İlişkilerdeki bağlılık anlayışınızı sorgulamanız gerekebilir; sevgi ve güven arasındaki ince dengeyi korumak için çaba harcamanız önem taşıyor. Belki de geçmişten gelen bir yara yeniden açılabilir ve bunu ele almanın tam vakti. İş hayatında ise içgüdülerinize güvenmek, sizi doğru kararlar almaya yönlendirebilir. Finansal konularda dikkatli olmalı, yeni yatırımlar yapmadan önce detaylı bir analiz gerçekleştirmelisiniz. Günün getireceği sürprizler, hem sosyal hayatınızdaki etkileşimlerde hem de kişisel gelişiminizde size ilham verecek. Hayal gücünüzü özgür bırakın, sınırları zorlamak için mükemmel bir zaman!
Bugün, macera arayışın ön planda. Seyahat planları veya yeni bir öğrenim serüveni peşindesin. Merak duygun, seni bilinmeyenlere yönlendirebilir ve bu süreçte ilham verici insanlarla tanışabilirsin. Enerjinin yüksek olması, seni sosyal ortamlarda daha etkili kılabilir; bu nedenle, yeni bağlantılar kurmaktan çekinme.Aşkta, tutkulu ve coşkulu bir yaklaşım sergileyebilirsin. Partnerinle derin sohbetler yaparak ilişkini güçlendirmek adına güzel fırsatlar ortaya çıkabilir. Bekar isen, dikkat çekici biriyle karşılaşman olası. Fakat, aceleci davranmaktan ziyade, samimi ve doğal kalmayı tercih etmelisin. Finansal konularda, biraz daha dikkatli olman gerekebilir. Harcamalarını kontrol altında tutmak ve gereksiz risklerden kaçınmak, yarınlarını güvence altına almak için önemli. Kendine olan güvenin, bugün ki başarılarının anahtarı. İçsel gücünü hissederek, hayallerine ulaşmak için cesur adımlar atabilirsin. Unutma, evren senin yanındadır.
Bugün sabah saatleri, kararlılığının ve çalışkanlığının en güzel ifadelerini bulacak. İş hayatında önüne çıkan engelleri aşmak için gereken azmi gösterebilir, hedeflerine daha da yaklaşabilirsin. Akşam saatlerinde, kendinle baş başa kalmak isteyeceksin; verimli bir içe dönüş, düşüncelerine netlik katacak. Yakın çevrende seni takdir eden bir kişi, motivasyonunu artırabilir. Duygusal ilişkilerde, duvarlarını biraz olsun gevşetmek, daha derin bağlar kurmana yardımcı olacak. Unutma, önceliklerin arasında kendine de yer açmak, ruhsal dengenin anahtarı.
Bugün, yenilikçi düşüncelerin ve sıra dışı fikirlerin ön plana çıkacağı bir gün. Sosyal çevrenle etkileşimlerin canlanacak; ilham verici insanlarla bir araya gelme şansını yakalayabilirsin. Geleceğe yönelik hayallerin daha net bir şekilde belirebilir ve bu vizyonu hayata geçirme konusunda güçlü bir motivasyon hissedebilirsin.Aynı zamanda, içsel huzurunu sağlamanın yollarını aramakta fayda var. Meditasyon veya doğa yürüyüşleri gibi huzur verici aktiviteler, zihnindeki karmaşayı dağıtmana yardımcı olabilir. Bazı beklenmedik gelişmeler, eski bağlantılarla yeniden bir araya gelmene vesile olabilir; bu durum, geçmişle yüzleşme fırsatı sunacak. İletişim becerilerinle eşleşen bazı projeler veya grup çalışmaları, dikkatini çekebilir. Yaratıcılığını kullanarak insanlara ilham verebilirsin. Bugün kendine güven ve cesaretle ilerle, çünkü güçlü bağlantılar kurma şansını yakalıyor olacaksın. Unutma, farklı bakış açıları seni daha da zenginleştirecek.
Duygusal derinliğinle bugünün sıradan olaylarını bile anlamlandırabilirsin. İçsel sesine güvenmek, önemli kararlar alırken sana rehberlik edecek. İletişim becerilerin güçlü, bu sayede karşındaki insanlarla kurduğun bağlar daha da derinleşebilir. Sanat ve yaratıcılıkla ilgili konulara yönelmek, ruhunu besliyor. Hayallerinin peşinden koşmaya cesaret et, içindeki özgür ruh hafifçe uçmak istiyor. Ama dikkatli ol, başkalarının beklentilerinin tüylerini diken diken etmesine izin verme. Kendine alan yarat ve içsel huzurunu korumaya çalış. Geçmişten gelen bir konu gündeme gelebilir; bu durum, seni geçmişinle barıştırmak için bir fırsat sunuyor. Kendini açık bir şekilde ifade etmek, ilişkilerinde denge sağlıyor.
