Özdemir İnce, yakın tarihimize ve günümüze ilişkin toplumsal, sosyal, siyasi alanlarda bütünlenen yazılarından oluşan Türk Aydınlanması ve Laiklik (Sia Kitap) isimli kitabının ilk bölümünde, Tanzimat’tan Birinci Meşrutiyet’e, İttihat Terakki’den Cumhuriyetin ilanına ve Cumhuriyet Devrimlerine kadar aydınlanma mücadelesinin siyasi ve ideolojik temellerini inceliyor. İkinci bölümde ise aydınlanmanın temeli olarak laikliğe ve özellikle AKP döneminde Türk siyasetinin laiklik karşıtı faaliyetlerine ışık tutuyor. Özdemir İnce ile kitabı üzerine konuştuk.
Yazılarınızın hangi tarih aralıklarında yayımlandığını sorarak başlayalım söyleşimize?
Kitapta 23 Nisan 2012 – 2 Haziran 2014 tarihleri arasında Aydınlık’ta yayımlanan yazılar yer alıyor. Bu fırsattan yararlanarak bir derdimi açmak istiyorum: Şairliğimle ilgi bir doktora tezi yazıldı, Dr. Soner Akpınar yazdı. Celal Soycan ve Metin Cengiz inceleme kitapları yazdılar. Ama bunların dışında dişe dokunur bir eleştiri yazısı yok. Oysa her biri 500-600 sayfalık 4 cilt olarak Tekin Yayınevi tarafından yayımlanacak 70 yıllık bir “yapıt” söz konusu.
Dört kuramsal (poetika) kitabım üzerine tek yazı yayımlanmadı. Gazetelerde yayımlanan makalelerin toplandığı kitaplar hakkında tek yazı yazılmadı. Düşünce yazılarından korkuluyor ülkemizde. Yazmak için belki de ölmemi bekliyorlar. Çeviri yapmayı, programım tamamlanınca, yıllar önce bırakmıştım. Şiir yazmayı da 2019 yılında, Gençler İçin 50 Turfanda Miir’in yayımlanmasıyla bıraktım. Bu söyleşi ile kitaplarım hakkında söyleşi faslını da bırakıyorum. Yeter artık!
Yusuf Akçura’nın 1904 tarihli 32 sayfalık makalesinde irdelediği üç temel yöntem; Osmanlıcılık, İslamcılık, Türkçülük çerçevesinde “Üç Tarz-ı Siyaset”in önemini nasıl yorumluyorsunuz?
Üç Tarz-ı Siyaset 1904 yılında yayımlandığı zaman önemli bir kitaptı. Günümüzde de tarihsel bir önemi var. Çokuluslu, çok dinli ve kültürlü bir imparatorlukta bir Osmanlı kimliği yaratmak mümkün değildi. İslamcılık da mümkün değildi. Abdülhamit tarafından desteklenen Panislamizim ise bir hayaldi. Türkçülük’e gelince Anadolu’nun cahil Türkleri kendilerini Türk saymıyordu. Halkta Türklük bilinci Cumhuriyetten sonra oluştu. Çok etnisiteli, çok dinli bir imparatorlukta ırka dayalı bir Türk ulusu yaratmak da simyacılıktan da öte bir şeydi.
Ziya Gökalp’in 1929 yılında kitaplaşan üçlü sorgulaması; Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak ne yönde bir ivme olarak nitelenmiştir?
Bugün, sorunuzdaki üç “…leşmek”ten sadece muasırlaşmak (çağdaşlaşmak) önemlidir. Hedef Avrupa’nın uygarlık düzeyine erişmektir. Batı’nın tekniğini alıp kültürüne sırtını dönmek mümkün olmadığı gibi aynı zamanda bol çıkmazlı bir çelişkidir. Çünkü uygarlık, tanesini kemirip koçanını fırlatıp atacağınız bir mısır değildir.
“Muasırlaşmak” bilimin ve aklın yöntemini ve erişim alanlarını kabul etmektir. İslam dünyasının büyük trajedisi buradadır: Hem akla ve bilime muhalefet edip bu ikiliyi İslamın doğmalarıyla çarpıştıracaksınız; hem Kuran’da, bilimsel çalışmaların ürünlerini onaylayacak ayetler arayıp bulacaksınız… Bunun mümkün olmadığına İslam dünyasındaki “vaziyetin durumu” tanıklık ediyor. Önce dinin egemenlik alanı ile dünyanın egemenlik alanındaki sınırı çizerek parselleri ayıracaksın!
Tarihte yaşamak istemediğiniz bir dönem var mı?
İstememekle olmaz. İstemediğiniz şeyle, şeylerle mücadele edeceksiniz. İstediğiniz hale getireceksiniz onu. Bana başka ülkelerde güvenlik içinde yaşamam önerildi. Elbette resmen değil. Dostlar arasında. Yaşarsam Türkiye’de yaşarım, onu kimseye bırakmam.
Türk, Türklük ve Anadolu emsal özdeşleşmesine ilişkin vargılarınız nelerdir?
Greklerin Anadolu dedikleri, Haçlı Seferleri’nden bu yana Türkiye olarak tanımlanan topraklarda yerleşik Türkiye Cumhuriyeti’nin kimlik ve pasaportuna sahip insanların yurdudur burası. Bu kimlik ve pasaporta sahip insanlara da soy ve dinine bakılmaksızın, “Türk” denir. Türklük bir ırk değildir. TC’nin pasaport ve kimliğine sahip olmaktır.
Lozan Konferansı öncesini Mustafa Kemal Paşa, İsmet Paşa, Kâzım Karabekir ve Rauf Orbay’ın gözünden nasıl aktarıyorsunuz?
Evet! Lozan öncesinde Mustafa Kemal Paşa ile İsmet Paşa Cumhuriyeti hedefliyordu. Öteki iki paşanın böyle bir hedefi yoktu. Dahası karşıydılar. Ama daha sonra, uyum sağlamasalar da kabul ettiler.
AKP’nin yaptığına iç savaş denebilir mi?
Silahsız iç savaş elbette.
Kahramanları olduğu kadar, hainleri de bol bir kitap desem haksızlık etmemiş olurum sanırım?
Kahramanın olduğu yerde her zaman hain de vardır.
Cumhuriyetin kurucu durakları olan Siyasi Devrimler, Toplumsal Devrimler ve Hukuk Devrimi başlıklarında gruplanan 15 yasadan bugün yerinde yeller estirilenleri sıralarsanız sizce hangileri başa güreşir?
Durum zor ama umutsuz değil! Anayasa ve Devrim yasaları yerinde duruyor. Cumhuriyetçi hükümet kurulunca şoför de değişmiş olur. Çağdaş şoför kontağı çevirir ve marşa basar.
Dosdoğru soralım: Kitapta üzerine yazdığınız bir dizi yazınızı bileştirdiğiniz Mahmut Esat Bozkurt’un Türk tanımı nedir?
Siz, dedikleri gibi, Bozkurt’un gerçekten ırkçı/faşist olup olmadığını soruyorsunuz bana. Bozkurt ırkçı falan değildir. Dr. Reşit Galip gibi, Şükrü Saracoğlu gibi sol ulusalcı tutumlarıyla geleneksel mürteci tayfasının düşmanlığına hedef olmuş bir devrimcidir. Onlar Cumhuriyete “Halk Cumhuriyeti” derler.
Atatürk’e doğrudan çatamayanlar bu değerli insanlara saldırmışlardır. Bunlardan birini Türk Aydınlanması ve Laiklik’te teşhir ettim. Bu kimse Sabah gazetesi yazarı Engin Ardıç oluyor. (Kitabın ikinci baskısında adı dipnotu olarak verilecek.)
Kitabın 137. sayfasında söyle bir cümle vardır: [“Ariler medeniyet kurucularıdır. İdealistlik o kuvvettir ki, Arilerin üstünlüğünü gösterir. Yahudi, Ariliğin en belirli zıddıdır. Yahudiler göçebe değil asalaktır.” Kavgam adlı kitabında Adolf Hitler mi söylüyor? Hayır efendim, Atatürk İhtilali adlı kitabında Mahmut Esat Bozkurt söylüyor.]
Dur hele: Bunları Sabah gazetesi yazıcısı Engin Ardıç, 20.2.2010 tarihli ve “Bozkurtların Bilmemnesi” başlıklı yazısında yazıyor. Alıntıladığı cümle Hitler’in Kavgam adlı kitabından alıntı.
M.E. Bozkurt, “Atatürk İhtilali I, II” (Kaynak Yayınları, 2003) adlı kitabının 50. sayfasında Hitlerciliği tanımlarken Kavgam’dan bu alıntıyı yapıyor. “Ariler medeniyet kurucularıdır. İdealistlik, o kuvvettir ki, Arilerin üstünlüğünü gösterir. Yahudi, Ariliğin en bariz zıddıdır. Yahudiler, göçebe değil sığıntıdır. Irkın muhafazası mevcudiyetinin gayesidir. Köylülük ırkın ambarı, muhafazasıdır.” (Hitler, Kavgam, III. Bölüm. Irk, Toprak ve Kan).
Kendisi az buçuk tahsil gördüğü, milletin Kavgam ve Anadolu İhtilali’ni okumadığını (kendisi de baştan sona okumamıştır) düşündüğü için asparagas yapmaktadır. Kafası bu türden yalanlarla dolu. Bir gün, birinin çıkıp yaptığı haydutluğu yakalayacağını düşünmemiştir. Devrimlere ve devrimcilere çamur atarak, CHP karşısında kabadayılık yaparak para kazanır.
Ayrıca, Dr. Abdullah Cevdet’in, Türk ırkını ıslah etmek için Avrupa’dan damızlık erkek getirtmeyi düşündüğü iftirasına, Cumhuriyet düşmanı mürtecilerin çıkardığı yalana dayanarak yazı yazacak kadar da meslek ahlakından yoksundur!
Bugün enerjin yüksek ve çevrendekilere ilham verme kapasiten oldukça güçlü. Farklı bir bakış açısı geliştirmek için yaratıcı düşünmeye ve yeniliklere açık olmalısın. Karşılaştığın zorluklar, aslında seni daha da güçlendirecek fırsatlar olarak karşına çıkabilir. Sosyal ilişkilerde dikkatli ol; bazen ani tepkiler can sıkıcı olabilir. Kendine odaklan ve içindeki lideri ortaya çıkar. Günün ilerleyen saatlerinde, sevdiğin insanlarla gerçekleştireceğin sohbetler sana huzur verecek. Ancak, kendi ihtiyaçlarını ifade etmeyi de unutma. Bu dönem, cesaret göstereceğin ama aynı zamanda empati ile yaklaşman gereken durumlar barındırıyor. Kendi isteklerinin peşinden koşarken, başkalarının hislerine karşı duyarlı olmayı ihmal etme. Yaşamındaki dengeyi sağlamak, sana hem içsel hem de dışsal anlamda derin bir tatmin sağlayacak. Unutma ki, bu dönemde attığın adımlar, gelecekteki planların için önemli bir temel oluşturacak.
Bugün, içsel huzur ve denge arayışın ön planda olacak. Maddi konulara yönelik düşüncelerin ve planların seni oldukça meşgul edebilir. Yatırım yapma veya birikimlerini değerlendirme konusunda kararlar almadan önce iyice düşünmekte fayda var; aceleci davranma. Aşk hayatında sevdiklerinle iletişimini derinleştirmen için fırsatlar karşına çıkacak, bu anları değerlendirmek ve duygularını paylaşmak önemli. Sağlık konusunda ise bedeninin ihtiyaçlarına dikkat etmen gerekebilir; biraz dinlenme ve kendine zaman ayırmak faydalı olacaktır. Bugünün güzel yanlarından biri, çevrendeki insanların samimi desteğini hissetmen ve bu enerjinin sana ilham vermesidir.
Zihinsel canlılık içinde olacaksın, fikirlerinle çevrendekileri etkileyebilirsin. Sosyal ilişkilerde belirgin bir enerji söz konusu; yeni insanlarla tanışmak veya eski dostlarla bir araya gelmek için harika bir zaman. İletişim becerilerin ön planda, düşüncelerini açık ve net bir şekilde aktarabileceksin. Ancak dağılma riskine dikkat et, çok fazla şeyle ilgilenmek seni yorabilir. Eğlenceli ve keyifli bir gün geçirirken, ani kararlar vermekten kaçın. Duygusal bağların güçlenmesi, ilişkilerini derinleştirmek için fırsatlar sunuyor. Kulak ver, sezgilerin güçlü; hislerini takip et. Kısa bir seyahat veya eğlenceli bir etkinlik planlamak için mükemmel bir zaman.
Bugün duygusal olarak oldukça hassas hissedebilirsin. İçsel dünyandaki dalgalanmalar, çevrendeki insanlarla olan ilişkilerine yansıyabilir. Sevgiye ve anlayışa olan ihtiyacın artarken, başkalarına karşı daha koruyucu bir tutum içerisindesin. Aile ve ev konularında sürpriz gelişmeler olabilir. Sevdiklerinle geçireceğin zaman, ruhsal olarak seni güçlendirecek. Duygularını ifade etmekten çekinme, içindeki sevgi birikimini paylaşmak her iki tarafa da iyi gelecektir. Kendine zaman ayırmayı unutma; huzurlu alanlarda geçireceğin anlar, içsel dinginliğini sağlamak için önemli. Yaratıcılığını serbestçe ifade etmek adına fırsatlar bulabilirsin, bu da seni canlandıracak bir etki yaratacaktır. Unutma, hislerin senin en büyük rehberin.
Işığını çevrene saçmayı ve etkileyici persona’nı sergilemeyi seviyorsun. Bugün, kendine güvenin yüksek olabilir. Sosyal ortamlarda dikkat çekebilirsin, karizmatik duruşun sayende başkalarının ilgisini üzerinde toplayacak. Ancak, kendini fazla öne çıkarmanın beraberinde getirdiği bazı zorluklarla da karşılaşabilirsin. Dikkatini dağıtacak, ilgini çekmeye çalışan insanlar olabilir; bu durum, yerinde durmanı zorlaştırabilir. Fakat, içsel gücünü ve sezgilerini dinleyerek dengeyi bulabilirsin.Yaratıcılığını ifade edebileceğin fırsatlar karşına çıkabilir, bu da ruh halini olumlu yönde etkileyecektir. Aynı zamanda, samimi ve içten bir iletişim içinde olmayı da unutma. Sevdiklerinle geçireceğin zaman, hem ruhsal huzurunu artıracak hem de kalp bağlarını güçlendirecektir. Kendi isteklerine ve ihtiyaçlarına odaklanmayı unutma, bu sayede iç huzurunu yakalayabilirsin. Kendin için küçük bir kutlama yapmayı ihmal etme, bu sana enerji verecek ve motivasyonunu artıracaktır.
Gününüz, dikkatli gözlem yeteneğinizi ve ince detaylara olan ilginizi ön plana çıkaracak fırsatlarla dolu. İş yerinizdeki projelere yönelik titiz yaklaşımlarınız, ekip arkadaşlarınızın takdirini kazanmanıza yardımcı olabilir. Ancak, mükemmeliyetçilik duygusuyla hareket etmemeye özen gösterin; bazen ilerlemek için son dokunuşları yapmak yerine ilerlemek de yeterli olabilir. Karşılaşacağınız bazı ufak aksilikler, özellikle ilişkilere dair birikmiş duyguların yüzeye çıkmasına neden olabilir. Bu durum, yakınlarınıza karşı açık ve samimi olmanız için bir fırsat sunuyor. Empati yeteneğiniz sayesinde, başkalarına yardımcı olma arzusuyla hareket edebilir, aranızdaki bağları güçlendirebilirsiniz.Sağlık konularında, fiziksel ve zihinsel bedeninize önem vermek için ideal bir zaman. Kendinize ayıracağınız zaman, yenilenmenize vesile olur. Gün sonunda, ruhsal olarak huzurlu hissetmenizi sağlayacak doğayla iç içe bir aktivite planlamak faydalı olabilir. Bu, hem ruhunuza dokunacak hem de sizi dinlendirip yeni bir enerjiyle dolduracaktır.
Denge ve uyum arayışında olduğun bir gün. İlişkiler ve sosyal etkileşimler ön planda; bu sayede yeni bağlantılar kurma fırsatı yakalayabilirsin. Kendini ifade etmekte zorlanıyorsan, sanatsal bir aktivite seni rahatlatabilir. İçsel huzurun, başkalarıyla olan etkileşiminle doğrudan bağlantılı. Farklı bakış açılarına açık ol, yeni fikirler seni zenginleştirecek. Sabit kalma, değişime adapte ol ve fırsatları değerlendir. Unutma, başkalarının düşüncelerine önem vermek, senin için yeni kapılar açabilir. Aynı zamanda, karar vermekte zorlandığın bir konuda iç sesine kulak ver, bu seni doğru yola yönlendirecektir.
Bugün içsel derinliklerinle yüzleşmek için mükemmel bir zaman. Duygularının yoğunluğunun bilincinde ol ve bu güçle bağlantı kur. İlişkilerde samimiyeti ve açıklığı ön planda tut; karşındaki insanlarla daha derin bir bağ kurabilirsin. Sezgilerin bugünkü olayları anlamanda rehberlik edecek, bu yüzden iç sesine güvenmekte tereddüt etme.Mekan değişiklikleri veya yeni deneyimler için bir adım atabilirsin. Yeni yerler keşfetmek, ruhunu besleyen deneyimlere zemin hazırlayabilir. Özgürlüğüne olan düşkünlüğün, günlük rutinlerinden kaçış arayışını arttırabilir; dengeyi sağlamakta fayda var. Kendini ifade etmek için yaratıcı yollar bulmaya çalış. Yazmak, resim yapmak veya müzikle ilgilenmek, içindeki duygusal karmaşayı anlamana yardımcı olabilir. Bugün, kendinle olan ilişkinin derinleştiği, karamsar düşüncelerden uzaklaşarak daha fazla kendine odaklanabileceğin bir gün. Kendi içsel gücünü keşfetmek için fırsatlar yarat.
Bugün, içsel özgürlük ve keşif arzusu ön planda. Yeni fikirler ve ufuklar peşinde koşmak için mükemmel bir zaman. Merak duygusu seni yönlendirirken, sosyal etkinliklere katılım sağlayarak yeni insanlarla tanışma fırsatları elde edebilirsin. Bu yeni bağlantılar, hayatına taze bir soluk getirecek ve ufkunu genişletecek. Öte yandan, sabırsızlık hissi belirebilir; düşünmeden hareket etmekten kaçınmalısın. Kararlarını alırken üç kez düşünmek, daha sağlam adımlar atmanı sağlayabilir. Yeteneklerini sergilemek için mükemmel bir gün; yaratıcılığın ve esnek düşünme biçimin, beklenmedik sürprizler getiriyor. Aşk hayatında ise spontane ve maceracı tavırlar, partnerinle unutulmaz anlar yaşamanı sağlayacak. Her ne olursa olsun, kalbini dinlemekten ve iç sesine güvenmekten vazgeçme.
Disiplinin ve kararlılığının ön planda olduğu bir gün seni bekliyor. Hedeflerine ulaşmak için sağlam adımlar atma kararlılığın artarken, çevrendekilere de ilham vereceksin. İnisiyatif alarak projelerini yönlendirme fırsatını değerlendir. Bugün, geçmişte attığın temellerin meyvelerini görme zamanı. Zihninde yer eden tutkulu düşünceler, seni daha da ileriye taşıyacak. Sosyal ilişkilerde dengelerin önemini unutma; karşılıklı anlayış ve sabır, başarılı iletişimlerin anahtarı. Kendini ifade etme ve fikirlerini paylaşma konusunda cesur ol; olumlu yanıtlar alabilirsin. Sağlığını ihmal etmemek, zihinsel ve fiziksel dengeyi koruman açısından faydalı olacak. Maddi konularda girişimci ruhunu koru; fırsatlar kapını çalabilir. Bugün yeniliklere açık ol ve değişimin getireceği güzelliklere odaklan.
Bugün duygusal derinliklerinle yüzleşmek için güçlü bir motivasyon hissediyorsun. İçsel keşifler yapmak, yaratıcılığını artıracak projelere yönelmek için mükemmel bir fırsat. Duygusal hislerin, çevrendeki insanlarla olan iletişimini derinleştirebilir, onlara karşı daha şefkatli ve anlayışlı olmanı sağlayabilir. Kendini ifade etme isteği içinde bulunduğun ruhsal iklimle birleşerek özgün fikirler ortaya çıkarabilir.Tam da bu noktada, içsel sesine güvenerek cesur adımlar atabilirsin. Duygusal olarak destek arıyorsan, yakınlarından veya sevdiğin insanlardan ilham alabilirsin. Zihninde dönen karmaşık düşünceler, yaratıcılığını kısıtlamak yerine, seni daha derin bir anlayışa götürebilir. Sanatsal çalışmalar veya ruhsal pratikler için uygun bir gündesin; akışına bırak kendini. Kendinle barışmak, bu süreçte sana büyük fayda sağlayacak. Bugün, kalbinin ve zihninin sesine kulak ver.