Özdemir İnce, yakın tarihimize ve günümüze ilişkin toplumsal, sosyal, siyasi alanlarda bütünlenen yazılarından oluşan Türk Aydınlanması ve Laiklik (Sia Kitap) isimli kitabının ilk bölümünde, Tanzimat’tan Birinci Meşrutiyet’e, İttihat Terakki’den Cumhuriyetin ilanına ve Cumhuriyet Devrimlerine kadar aydınlanma mücadelesinin siyasi ve ideolojik temellerini inceliyor. İkinci bölümde ise aydınlanmanın temeli olarak laikliğe ve özellikle AKP döneminde Türk siyasetinin laiklik karşıtı faaliyetlerine ışık tutuyor. Özdemir İnce ile kitabı üzerine konuştuk.
Yazılarınızın hangi tarih aralıklarında yayımlandığını sorarak başlayalım söyleşimize?
Kitapta 23 Nisan 2012 – 2 Haziran 2014 tarihleri arasında Aydınlık’ta yayımlanan yazılar yer alıyor. Bu fırsattan yararlanarak bir derdimi açmak istiyorum: Şairliğimle ilgi bir doktora tezi yazıldı, Dr. Soner Akpınar yazdı. Celal Soycan ve Metin Cengiz inceleme kitapları yazdılar. Ama bunların dışında dişe dokunur bir eleştiri yazısı yok. Oysa her biri 500-600 sayfalık 4 cilt olarak Tekin Yayınevi tarafından yayımlanacak 70 yıllık bir “yapıt” söz konusu.
Dört kuramsal (poetika) kitabım üzerine tek yazı yayımlanmadı. Gazetelerde yayımlanan makalelerin toplandığı kitaplar hakkında tek yazı yazılmadı. Düşünce yazılarından korkuluyor ülkemizde. Yazmak için belki de ölmemi bekliyorlar. Çeviri yapmayı, programım tamamlanınca, yıllar önce bırakmıştım. Şiir yazmayı da 2019 yılında, Gençler İçin 50 Turfanda Miir’in yayımlanmasıyla bıraktım. Bu söyleşi ile kitaplarım hakkında söyleşi faslını da bırakıyorum. Yeter artık!
Yusuf Akçura’nın 1904 tarihli 32 sayfalık makalesinde irdelediği üç temel yöntem; Osmanlıcılık, İslamcılık, Türkçülük çerçevesinde “Üç Tarz-ı Siyaset”in önemini nasıl yorumluyorsunuz?
Üç Tarz-ı Siyaset 1904 yılında yayımlandığı zaman önemli bir kitaptı. Günümüzde de tarihsel bir önemi var. Çokuluslu, çok dinli ve kültürlü bir imparatorlukta bir Osmanlı kimliği yaratmak mümkün değildi. İslamcılık da mümkün değildi. Abdülhamit tarafından desteklenen Panislamizim ise bir hayaldi. Türkçülük’e gelince Anadolu’nun cahil Türkleri kendilerini Türk saymıyordu. Halkta Türklük bilinci Cumhuriyetten sonra oluştu. Çok etnisiteli, çok dinli bir imparatorlukta ırka dayalı bir Türk ulusu yaratmak da simyacılıktan da öte bir şeydi.
Ziya Gökalp’in 1929 yılında kitaplaşan üçlü sorgulaması; Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak ne yönde bir ivme olarak nitelenmiştir?
Bugün, sorunuzdaki üç “…leşmek”ten sadece muasırlaşmak (çağdaşlaşmak) önemlidir. Hedef Avrupa’nın uygarlık düzeyine erişmektir. Batı’nın tekniğini alıp kültürüne sırtını dönmek mümkün olmadığı gibi aynı zamanda bol çıkmazlı bir çelişkidir. Çünkü uygarlık, tanesini kemirip koçanını fırlatıp atacağınız bir mısır değildir.
“Muasırlaşmak” bilimin ve aklın yöntemini ve erişim alanlarını kabul etmektir. İslam dünyasının büyük trajedisi buradadır: Hem akla ve bilime muhalefet edip bu ikiliyi İslamın doğmalarıyla çarpıştıracaksınız; hem Kuran’da, bilimsel çalışmaların ürünlerini onaylayacak ayetler arayıp bulacaksınız… Bunun mümkün olmadığına İslam dünyasındaki “vaziyetin durumu” tanıklık ediyor. Önce dinin egemenlik alanı ile dünyanın egemenlik alanındaki sınırı çizerek parselleri ayıracaksın!
Tarihte yaşamak istemediğiniz bir dönem var mı?
İstememekle olmaz. İstemediğiniz şeyle, şeylerle mücadele edeceksiniz. İstediğiniz hale getireceksiniz onu. Bana başka ülkelerde güvenlik içinde yaşamam önerildi. Elbette resmen değil. Dostlar arasında. Yaşarsam Türkiye’de yaşarım, onu kimseye bırakmam.
Türk, Türklük ve Anadolu emsal özdeşleşmesine ilişkin vargılarınız nelerdir?
Greklerin Anadolu dedikleri, Haçlı Seferleri’nden bu yana Türkiye olarak tanımlanan topraklarda yerleşik Türkiye Cumhuriyeti’nin kimlik ve pasaportuna sahip insanların yurdudur burası. Bu kimlik ve pasaporta sahip insanlara da soy ve dinine bakılmaksızın, “Türk” denir. Türklük bir ırk değildir. TC’nin pasaport ve kimliğine sahip olmaktır.
Lozan Konferansı öncesini Mustafa Kemal Paşa, İsmet Paşa, Kâzım Karabekir ve Rauf Orbay’ın gözünden nasıl aktarıyorsunuz?
Evet! Lozan öncesinde Mustafa Kemal Paşa ile İsmet Paşa Cumhuriyeti hedefliyordu. Öteki iki paşanın böyle bir hedefi yoktu. Dahası karşıydılar. Ama daha sonra, uyum sağlamasalar da kabul ettiler.
AKP’nin yaptığına iç savaş denebilir mi?
Silahsız iç savaş elbette.
Kahramanları olduğu kadar, hainleri de bol bir kitap desem haksızlık etmemiş olurum sanırım?
Kahramanın olduğu yerde her zaman hain de vardır.
Cumhuriyetin kurucu durakları olan Siyasi Devrimler, Toplumsal Devrimler ve Hukuk Devrimi başlıklarında gruplanan 15 yasadan bugün yerinde yeller estirilenleri sıralarsanız sizce hangileri başa güreşir?
Durum zor ama umutsuz değil! Anayasa ve Devrim yasaları yerinde duruyor. Cumhuriyetçi hükümet kurulunca şoför de değişmiş olur. Çağdaş şoför kontağı çevirir ve marşa basar.
Dosdoğru soralım: Kitapta üzerine yazdığınız bir dizi yazınızı bileştirdiğiniz Mahmut Esat Bozkurt’un Türk tanımı nedir?
Siz, dedikleri gibi, Bozkurt’un gerçekten ırkçı/faşist olup olmadığını soruyorsunuz bana. Bozkurt ırkçı falan değildir. Dr. Reşit Galip gibi, Şükrü Saracoğlu gibi sol ulusalcı tutumlarıyla geleneksel mürteci tayfasının düşmanlığına hedef olmuş bir devrimcidir. Onlar Cumhuriyete “Halk Cumhuriyeti” derler.
Atatürk’e doğrudan çatamayanlar bu değerli insanlara saldırmışlardır. Bunlardan birini Türk Aydınlanması ve Laiklik’te teşhir ettim. Bu kimse Sabah gazetesi yazarı Engin Ardıç oluyor. (Kitabın ikinci baskısında adı dipnotu olarak verilecek.)
Kitabın 137. sayfasında söyle bir cümle vardır: [“Ariler medeniyet kurucularıdır. İdealistlik o kuvvettir ki, Arilerin üstünlüğünü gösterir. Yahudi, Ariliğin en belirli zıddıdır. Yahudiler göçebe değil asalaktır.” Kavgam adlı kitabında Adolf Hitler mi söylüyor? Hayır efendim, Atatürk İhtilali adlı kitabında Mahmut Esat Bozkurt söylüyor.]
Dur hele: Bunları Sabah gazetesi yazıcısı Engin Ardıç, 20.2.2010 tarihli ve “Bozkurtların Bilmemnesi” başlıklı yazısında yazıyor. Alıntıladığı cümle Hitler’in Kavgam adlı kitabından alıntı.
M.E. Bozkurt, “Atatürk İhtilali I, II” (Kaynak Yayınları, 2003) adlı kitabının 50. sayfasında Hitlerciliği tanımlarken Kavgam’dan bu alıntıyı yapıyor. “Ariler medeniyet kurucularıdır. İdealistlik, o kuvvettir ki, Arilerin üstünlüğünü gösterir. Yahudi, Ariliğin en bariz zıddıdır. Yahudiler, göçebe değil sığıntıdır. Irkın muhafazası mevcudiyetinin gayesidir. Köylülük ırkın ambarı, muhafazasıdır.” (Hitler, Kavgam, III. Bölüm. Irk, Toprak ve Kan).
Kendisi az buçuk tahsil gördüğü, milletin Kavgam ve Anadolu İhtilali’ni okumadığını (kendisi de baştan sona okumamıştır) düşündüğü için asparagas yapmaktadır. Kafası bu türden yalanlarla dolu. Bir gün, birinin çıkıp yaptığı haydutluğu yakalayacağını düşünmemiştir. Devrimlere ve devrimcilere çamur atarak, CHP karşısında kabadayılık yaparak para kazanır.
Ayrıca, Dr. Abdullah Cevdet’in, Türk ırkını ıslah etmek için Avrupa’dan damızlık erkek getirtmeyi düşündüğü iftirasına, Cumhuriyet düşmanı mürtecilerin çıkardığı yalana dayanarak yazı yazacak kadar da meslek ahlakından yoksundur!
Enerjin yüksek, kararlılığın ise dikkat çekici. Bugün, hedeflerine odaklanmak için mükemmel bir zaman. Cesur adımlar atabilir, yeni başlangıçlar yapabilirsin. Yaratıcılığın, alışılmışın dışında düşünmeni sağlıyor; bu fırsatı değerlendirerek iş veya kişisel projelerinle ilgili yenilikçi fikirler geliştirebilirsin. Sosyal hayatında da hareketlilik var; yeni insanlarla tanışmak, mevcut ilişkilerini derinleştirmek için ciddi bir fırsat sunuyor. Ancak, duygusal tepkilerine dikkat etmelisin; bazen aceleci davranmak, ilişkilerde sorunlara yol açabilir. İçsel huzurunu korumak adına biraz yavaşlamak faydalı olabilir. Kendine zaman ayırmayı unutma, bu seni yenileyip motive edecektir. Sabırlı olmak, bazen en iyi sonuçları getirir. İleriye dönük planlarını gözden geçirirken, sezgilerine güvenmeyi ihmal etme; içsel sesin seni doğru yolda yönlendirecektir.
Bugün, sabırlı ve kararlı yapın sayesinde bazı zorlukların üstesinden gelebileceğin bir gün. Duygusal olarak derin bir içgörüye ulaşabilirsiniz; çevrenizdeki insanlarla aranızdaki bağı güçlendirmek için ideal bir zaman. Bu süreçte, içsel huzurunuzu korumaya çalışın, çünkü zihinsel karmaşadan uzak kaldığınızda daha net düşünebilirsiniz. Finansal konularda tedbirli olmanızda fayda var; harcamalarınıza dikkat edin. Yakın ilişkilerde samimiyet ve sadakat öne çıkacak, bu da duygusal olarak sizi güçlü hissettirecek. Kendinize zaman ayırmayı ihmal etmeyin; doğada vakit geçirmek veya sevdiğiniz bir etkinlikle meşgul olmak ruh halinizi olumlu yönde etkileyecektir. Ayrıca, yaratıcı yönlerinizi keşfetmek için cesaret edin. Özellikle sanatsal alanlarda kendinizi ifade etmenin yollarını bulabilirsiniz. Günün sonunda, içsel bir tatmin hissi ile gününüzü kapatacak anlar sizi bekliyor.
Bugün zihin açıcı fikirlerle dolu bir gün seni bekliyor. Sosyal çevrendeki insanlarla etkileşimlerin, yeni bağlantılar kurmana ve ilham verici sohbetler yapmana olanak tanıyacak. Esnek düşünme yeteneğin, beklenmedik durumlarla başa çıkmanı kolaylaştıracak. Bir projeye başlayacaksan, yenilikçi fikirlerden ve görüşlerden yararlanmak için çevrendeki insanlara açılmalısın. İkili ilişkilerde daha fazla iletişim kurmak, yanlış anlamaların önüne geçebilir. İçindeki merak duygusu seni yeni deneyimlere yönlendirebilir. Bugün öğrenmek ve keşfetmek adına harika fırsatlar karşına çıkacak. dikkat çekici bir şekilde, geçmişteki bir olayın yeni bir ışık altında değerlendirilmesi, içsel bir aydınlanma sağlayabilir. Anlık kararlar almakta özgür hissedecek, spontane adımlar atarak kapıları aralayacaksın. Kendini ifade etmemeye dikkat et, düşüncelerini net bir şekilde iletişim kurmak günün anahtarı olacak. Kendi içsel dünyana bir yolculuk yapmak, zihninde yeni kapılar açmanı sağlayabilir.
Duygusal derinliklerinin ön planda olacağı bir dönemdesin. İçsel huzurunu bulmak için kendine zaman ayırmalısın. Ailevi ilişkilerde daha fazla destek ve anlayış bekleyebilirsin. Duygusal bağların güçlenecek; sevdiğinle arandaki iletişim, duygusal olarak daha anlamlı hale gelecek. Kendi içsel dünyanla yüzleşmek, geçmişle barışmak adına iyi bir fırsat. Gün içinde aldığın küçük sürprizler, moralini yükseltebilir. Duygusal yüklerden kurtulmak adına yapacağın her girişim, seni daha hafif hissettirecek. İş veya projelerde, sezgilerine güvenerek hareket etmen, seni olumlu sonuçlara götürecek. Kendi ihtiyaçlarına özen göstermeyi unutma, bu süreçte kendine nasılsan aynı derecede önem vermen gerekiyor.
Bugün, içindeki liderliği ve yaratıcı enerjiyi besleyen bir atmosferdesin. Kendini ifade etmek için cesur adımlar atma isteği, çevrendekilere de ilham verebilir. Sosyal ortamlarda fark edilme ve onaylanma arayışın güçlenecek; ancak bu, dikkatini dağılmasına neden olabilir. Hedeflerine odaklanmak, dışa vurumu dengelemek açısından oldukça önemli. İlişkilerde, sevgi ve şefkat gösterme isteğine karşılık, bu duyguların karşılıklı bir alışveriş halinde olmasına dikkat etmelisin. Ayrıca, yaratıcılığını artıracak yeni projelere yönelmek için harika bir zaman dilimi. Kendini ifade etmek ve yeteneklerini sergilemek, tutulmuş olan hayallerini gerçeğe dönüştürmene yardımcı olacaktır. Aşk hayatında romantizm rüzgarları estikçe, kalbinin sesine kulak vermek faydalı olabilir; içsel ihtiyaçlarını dinle. Kendine vakit ayırmayı unutma; bu, iç huzurunu sağlamak için kritik bir adım.
Disiplin, analiz yeteneği ve detaylara olan düşkünlüğün ön planda. İş ortamında şeffaflık ve düzen arayışın, projelerde başarıyı beraberinde getirebilir. Ancak mükemmeliyetçi tutumun, diğerleriyle olan ilişkilerini etkileyebilir. Duygusal açıdan, içsel huzuru sağlamak adına kendine zaman ayırman önemli. Farklı bakış açılarına açık olmaya çalış. Ekonomik konular hakkında dikkatli olmalı, gereksiz harcamalardan kaçınmalısın. Sağlık açısından, bedenini dinlemek ve ihtiyaçlarına odaklanmak büyük fayda sağlayacak. Günün getirdiği küçük mutlulukları görmeyi unutma, anı yaşamak önemli.
İlişkilerde dengede kalmak, uyum sağlamak ön planda. Bugün çevrendeki insanlarla olan etkileşimlerin önem kazanacak. Sosyal ortamlarda kendini rahat ve neşeli hissedeceksin. Başkalarının düşüncelerine duyarlılığın, iletişimdeki nezaketinle birleşince, harika bir uyum yakalayabilirsin. Estetik ve güzellik konularına olan ilgin artacak; sanatsal faaliyetler için uygun bir zaman. Duygusal konularda, içsel ihtiyaçlarını anlamak ve başkalarıyla paylaşmak, derin bir tatmin sağlayabilir. Yeni tanıştığın insanlarla kuracağın iletişimler, ilişkilerinde zenginlik katacak. Unutma, her ilişki bir ayna gibidir; yansımalara dikkat et. Kendini ifade etmekten çekinme, duygu ve düşüncelerini aktardıkça özgürleşeceksin. Tüm bunların sonucunda, içsel bir huzur ve denge bulma fırsatını yakalayabilirsin.
Derin ve yoğun bir sezgi içinde olacaksın. İçsel gücünü keşfetmek için harika bir zaman; karanlıkta bile parlayan yıldızlara odaklanabilirsin. Duygusal derinliklere inmekten korkma, zira çevrendeki insanlarla iletişiminde anlam katacak bir süreç içerisindesin. Gizli kalmış bazı hisler gün yüzüne çıkabilir; bu, seni yarına daha güçlü bir şekilde taşıyacak.İş veya projelerde başkalarının motivasyonlarından etkilenme ihtimalin var. Ancak kendi içsel sesini dinlemekte ısrarcı olmalısın, zira içgördüklerin doğru yönlendirebilir. Kıskançlık ve sahiplenme duygularıyla yüzleşmek, ilişkilerinde dönüşüm sağlayabilir. Fakat bunu yaparken kendini kapatmamaya dikkat et. Bilinçaltındaki derin hisleri yüzeye çıkararak, hayattaki evrimine katkı sağla. Özellikle sevgi ve arkadaşlık ilişkilerinde tutkunun arttığı bu dönem, duygularını ifade etmenin doğru vaktidir. İçinde sakladığın aşk, tüm yoğunluğu ile ortaya çıkabilir, bu nedenle duygusal kelimeleri cesurca söylemekten çekinme.
Bugün, macera ruhun oldukça belirgin olacak. Farklı yerlere gitme ve yeni deneyimler yaşama isteği içerisinde olabilirsin. Cesur adımlar atmaya hazır ol; karşına çıkan fırsatları değerlendirmek için bu cesaret senin elini güçlendirecek. Özgürlüğe olan düşkünlüğün, sosyal ilişkilerini de canlı tutacak. Arkadaşlarınla keyifli paylaşımlar yaparak, zihnini ve ruhunu besleyebilirsin. Ayrıca, öğrenme isteğin artacak; belki de yeni bir dil veya hobi edinmek isteyeceksin. Sık sık esnek olma yeteneğini kullanmak, sürprizlerle dolu bir gün geçirmeni sağlayacak. İçsel huzurun ve mutluluğun, hayatının diğer alanlarına da yansıyabilir. Kendine güven ve pozitif enerjini etrafına yay, bu gün sana harika fırsatlar sunabilir. Unutma, mutluluğun anahtarı senin elinde!
Bugün, kararlılığın ve disiplinin ön planda olduğu bir gün. Hedeflerine odaklanmak için mükemmel bir zaman. İş ve sorumluluklarını yerine getireceğin bir atmosferde, çevrendekilerin güvenini kazanmandan dolayı kendini güçlü hissedeceksin. Ancak, kendine biraz zaman ayırmayı unutma. Duygusal bağlarını güçlendirmek, sevdiklerinle keyifli anlar geçirmek için fırsatlar yaratmalısın. İçsel huzurunu yakalayarak dengeni korumak önem taşıyor. Ziyaret edebileceğin yerler ya da keşfedebileceğin yeni hobiler, hayatına renk katacak. Aynı zamanda, finansal konularda dikkatli olmalı ve gereksiz harcamalardan kaçınmalısın. Doğru kararlar alabilmek için sezgilerine güven.
Bugün, yaratıcılığının doruk noktasına ulaşabileceği bir zaman dilimindesin. Farklı düşünme yeteneğin, sıradan durumları bile ilginç hale getirebilir. Sosyal çevrenle olan ilişkilerin önem kazanıyor; arkadaşlık bağlarını kuvvetlendirmek için harika fırsatlar var. Geleceğe dair hayallerinin peşinden koşma arzusu artacak. Başkalarının düşüncelerine değer vermekle birlikte, kendi özgün görüşlerini ifade etme konusunda kendini motive hissedebilirsin. İçsel duyguların üzerinde düşünmek, sana bazı cevaplar getirebilir. Harekete geçmek için ilham dolu anlar yaşayabilir, hayatının bazı kesimlerinde devrim niteliğinde değişiklikler yapabilirsin. Kısacası, bugün kendin ol ve özgürlüğün tadını çıkar.
Duyguların derinliklerine inmeye ve içsel dünya ile bağlantı kurmaya yönelik güçlü bir istek içinde olabilirsin. Sanatsal ifadelere yönelmek, yaratıcılığını ortaya çıkarmak için harika bir zaman. İnsanlarla duygusal bağlarını güçlendirmek, paylaşımlar yapmak ve etkileyici sohbetler gerçekleştirmek için doğru fırsatlar karşına çıkabilir. Duygularını açıkça ifade etmenin, ilişkilerinde olumlu bir etki yaratması mümkün. Kendi içsel sesine kulak vermek, sezgilerini dinlemek ve kendini yenilemek için harika bir dönemdesin. Dış dünyadan gelen stres ve baskılara karşı, içsel huzur arayışında kalmak önem taşıyor. Meditasyon veya doğa yürüyüşleri gibi rahatlatıcı aktiviteler, zihinsel dengeyi sağlamak adına faydalı olabilir. Ruhsal derinliklere inmeye olan bağlılık, seni yeni keşiflere yönlendirebilir. Rüyalar ve sezgiler, bu dönemde sana yol gösterici olabilir. Kendine açık ol ve hayatın sunduğu fırsatları değerlendir. Unutma ki, içsel yolculuğun seni daha da güçlendirici deneyimlere taşıyabilir.