Namuslu Olmak Ne Zor Şeymiş Be Kardeşim!

Namuslu Olmak Ne Zor Şeymiş Be Kardeşim!

“…Maksadımız, sadece gülmek için gülmek değildir. Gülerek düşünmek ve faydalı olmaktır.” (1)

Romanları, öyküleri, oyunları, şiirleri ile üç isim: Sabahattin Ali, Aziz Nesin, Rıfat Ilgaz… Karikatürleriyle Mustafa Mim Uykusuz… Dört ismin yazıp çizdikleriyle adliyelerle soruşturmalarla hapishanelerle iç içe geçen yaşamları… Dört ismin basın tarihinde gülmece gazetelerini yaşatmak için matbaadan satışa; sansürden dağıtımın çıkışsızlığına; yüksek tirajlardan ismi her baskında değişen Markopaşa’ya! Sadece gülmek için değil, tarafsız haykırmak için geri adım atılmayan mücadele dolu yıllara; ölüme, sürgüne, yoksulluğa. Gülmecenin tarih yazdığı Markopaşa okuyuculuğuna!

“Bu işleri bırakıp nakliyeciliğe başlayacağım. Edirne’ye peynir götüreceğim,” diyen Sabahattin Ali, cezaevi ile ilk kez 23 yaşında tanışır. Öldürülene kadar yakasını bırakmayan ceza davaları dolayısıyla da 41 yaşında ülkeyi terk etmeye karar verir ve bir kamyon alır. Cezaevinden tanıştığı Berber Hasan, Sabahattin Ali‘yi insan kaçakçısı Ali Ertekin’e yönlendirir. Kırklareli’nde bir çoban, 16 Haziran 1948 günü Bulgaristan sınırına yakın bir noktada bir erkek cesedi bulup durumu jandarmaya bildirir. Kafasına sopa vurularak öldürülen cesedin kimliği ilk aşamada tespit edilemez. Aynı günlerde İstanbul’dan Bulgaristan’a insan kaçıran bir çete yakalanır. Bu çetenin üyelerinden Ali Ertekin, bulunan cesedin Sabahattin Ali olduğunu ve onu 2 Nisan’da komünist olduğunu yolda anladığında öldürdüğünü itiraf eder. İdam cezasıyla yargılandığı halde 4 yıl hapis cezası verilen, bu cezanın da sadece iki yılını hapishanede geçiren Ali Ertekin afla serbest bırakılır. Sabahattin Ali’nin ise öldürüldüğünde çantasından çıkan şahsi eşyaları “üzerlerinde haciz bulunduğu” gerekçesiyle ailesine dahi verilmez!

“Ey Cılız Bir Kalemden Dile Gelen Hakikat!”

Fatih KoyunoğluMarkopaşa gazetesini henüz oyun yazılmadan iki yıl önce hayal edip oyunun da yönetmeni olan Emrah Eren ile konuştuklarını anlatır ekibin röportajlarında. Bu fikirle çalarlar oyunun yazarı Ahmet Sami Özbudak’ın kapısını. Özbudak’ın işi zordur; ancak Sabahattin Ali’nin sözü gibi cılız bir kalemden dile gelir hakikat; ki Ahmet Sami Özbudak’ın hakikat dile gelirken daha da güçlenir kalemi. Aslında Markopaşa’daki yazarların yazıları nasıl imzasızsa bu oyun da gazete gibi bir yönüyle imzasız özelliği taşır. Oyuncular, yönetmen ve yazar bir atölye çalışması içinde aylar süren araştırmalar, kaynak taramaları, provalar, silinen-yazılan-bir daha başlanan bir süreçten sonra çıkarlar seyirci karşısına. Ben de seyretmekte geç kaldığım Tiyatro Hayali’nin Meçhul Paşa oyununu nihayet Fişekhane Sahnesi’nde izledim. 

II. Dünya Savaşı, çok partili sisteme geçmeye çalışan Cumhuriyet, dönemin iktidarı CHP, CHP’nin yeni başbakanı otoriter eğilimleriyle bilinen Recep Peker, yeni kurulan Demokrat Parti, ABD’nin Truman Doktrini, Köy Enstitüleri’nin kurucularından Milli Eğitim Bakanı Hasan Âli Yücel’in üstündeki baskı ve sonrasında istifaya zorlanması gibi birçok iktidar oyununun yaşandığı yıllarda siyasi mizah türünde yayımlanan ilk gazete olan Markopaşa’nın yayın hayatına başlamasında Tan’ın baskına uğraması ve gazetenin kapatılması etkili olmuştur denilebilir. Çünkü Hasan Âli Yücel, kapatılan gazetelerde yazan ve “komünist” olarak işaretlenen Sabahattin Ali’nin memuriyetine bakanlık emriyle son verir. Rıfat Ilgaz, 1944’te yayımlanan Sınıf kitabıyla hem adliyelerle hem de hapishane ile tanışmış, hapishanede geçen süreçte sağlığı bozulmuş ve Heybeliada Sanatoryumu’nda yatmaktadır. Aziz Nesin ile beraber o da Tan gazetesi baskınının ardından işsiz kalır.  

İşte o günlerde Aziz Nesin’in –Rıfat Ilgaz ile de konuştuğu- bir gülmece gazetesi çıkarma fikrini duyan Sabahattin Ali, Beyoğlu Balık Pazarı Cumhuriyet Lokantası’nda Nesin’le buluştuğunda Markopaşa için sermaye verebileceğini söyler ve Aziz Nesin, Sabahattin Ali ve Rıfat Ilgaz’dan oluşan üçlü yazar kadrosu ve karikatürleriyle Mustafa Mim Uykusuz o günden bugüne hakkında çok şey söylenebilecek Markopaşa için kadeh kaldırırlar.

“Toplatılmadığı Zamanlarda Çıkan Türkiye’nin İlk Siyasi Mizah Gazetesi”

Toplam 7 isim, 8 sahip, 10 yazı işleri müdürü, 9 matbaa, 10 adres değiştirerek dönemin çetin koşullarında ‘devleri bile korkutan’ ve ‘fırsat bulabildiği zamanlarda’ her şeye rağmen çıkan 77 sayı… Bu sayılar aleyhine açılan 16 dava sonucu yatılan toplam 8 yıl, 2,5 aylık mahpusluk da cabası…

Böyle yazıyor Markopaşa’nın Meçhul Paşa’ya doğru giden serüvenindeki oyun broşüründe. 

Ahmet Sami Özbudak, tek parti yönetimine ilk karşı duruşun da simgesi olan Markopaşa’yı üç periyle başlatıyor. 

Perilerle gazetenin kuruluş aşamasından, geçtiği zamandan, yazarlığın ilhamından, oyuncuların kimi canlandırdığından bahsederken Çaycı Seyfi ile de gazete dışındaki insanların dönemin içindeki tavırları hakkında bilgiler veriyor; tarafın diğer tarafı nasıl gördüğünü bizlere anlatarak metnini “tarafın içinde tarafsızlığıyla” zenginleştiriyor. 

Perilerden polise; martı seslerinden meyhanedeki soliste; gardiyandan evinin bir odasında oturan Rum okuyuculara,… Saniyeler içinde birçok farklı karakteri canlandıran üç oyuncudan Bülent Çolak, Rıfat Ilgaz ve Mahir Usta; Erdem Akakçe, Hamza Usta, Aziz Nesin ve Mustafa Mim Uykusuz; Fatih Koyunoğlu, Çaycı Seyfi ve Sabahattin Ali’yi canlandırıyor. Oyuncular oynadıkları kişileri o kadar içselleştirerek sahneliyor ki samimiyetleriyle anlattıklarının peşine düşmekten başka bir seçenek ne güzel ki bırakmıyorlar. Onların serüveninde zamanın nasıl geçtiğini anlamadım. 

Barış Dinçel ismini nerede görsem sahne tasarımının çok iyi olduğunu düşünürüm; bu oyunda da imzasını attığını söylemem gerek. Oyunun yönetmeni Emrah Eren ile öyle güzel hemfikirleşmiş olacaklar ki özellikle hapishane sahnesi, gazetelerin yırtılması, oyuncuların küçük aksesuarlarla karakterden karaktere geçişi; mektupların gönderilme detayı, ismi değişen gazetenin çerçeveleri… Sahne tasarımı ile yönetmenin rejisinin birlikteliği iki perdelik oyunu iki perde daha izleme hissi uyandırdı bende. Ezcümle ortaya koyduğu işe inanan dev kişilik bir ekip Meçhul Paşa. 

“Derdini Marko Paşa’ya Anlat!”

“Git derdini Marko Paşa’ya anlat” cümlesi II. Abdülhamit döneminde asıl adı Marko Apostolidis olan Marko Paşa’nın Osmanlı ordusunda korgeneral olan ilk hekim olmasına dayanır. Dr. Marko Paşa’nın şöhreti de hastalarını sabırla dinlemesindedir; ölümünden sonra bir metafor olarak “derdini ve şikâyetini dinleyecek, ilgilenecek hiç kimse yok” anlamında “Sen derdini Marko Paşa’ya anlat!” söylemine dönüşür. Aziz Nesin, bu metaforu mizah gazetesine Markopaşa ismini vererek ölümsüzleştirir. Gazete 7. sayısından itibaren halkın dertlerini dinleyen ve onlardan yana taraf olan yanına vurgu yapılarak yayımlanır. Okuyucu mektupları, güncel siyasi sorunlar ve halktan gelen gündelik şikâyetlere kadar birçok konu “Marko Paşa’ya anlat” köşesinde işlenir. 

Oyun boyunca seyirci de işte bu köşededir. Gazetenin şiarı gibi oyun metni de gülerken düşündürme niteliğiyle seyircisinin kalbini hedefinden vurur. Dakikalarca ayakta alkışlanan oyun ile Markopaşa, Tiyatro Hayali ile okunmaya devam eder.

Oyun bitiminde Sabahattin Ali’nin ardında kalan gözlüğüne Fatih Koyunoğlu gibi ağladım da ağladım. Aklıma Ali’nin Ayran öyküsü geldi. Küçük Hasan’ın soğuktan titreyen bedeni ile ayran satmak için tren istasyonunda yaşadıkları…

Hemen ardından daha on yaşındayken Aziz Nesin’in Madımak Oteli’nin yangın merdiveninde uğradığı şiddeti TV ekranında izleyişim…

Sonra Rıfat Ilgaz’ın yakın arkadaşı Asım Bezirci yakıldıktan beş gün sonra evinde ölü bulunduğunu öğrenmem.

Oyundan çıkarken okuduğum kitaplar, makaleler, izlediğim belgeseller, tanış olmayı dilediğim birçok isimle oyunun amaçladığı şeyin bende tamamlandığını hissettim. 

İyi ki tiyatro var, dedim; iyi ki uzun uzun…

ŞİRİN İNCİ

 

Oyunun Künyesi:

Yazan: Ahmet Sami Özbudak

Yöneten: Emrah Eren

Sahne ve Kostüm Tasarımı: Barış Dinçel 

Işık Tasarımı: Yakup Çartık

Müzik: Deniz Bayrak

Yönetmen Yardımcısı: Güney Zeki Göker

Oynayanlar: Erdem Akakçe, Bülent Çolak, Fatih Koyunoğlu

Fotoğraf: Mehmet Turgut, Emre Mollaoğlu

Reji Asistanları: İrem Güner, Sinan Çelik

Afiş Tasarım: Ethem Onur Bilgiç

Yararlanılan Kaynaklar:

(1)  25 Kasım 1946 tarihli ilk sayısında çıkış amacını bu sözle açıklıyor gazete. 

https://journo.com.tr/sabahattin-ali-markopasa

https://www.cnnturk.com/kultur-sanat/bir-hinzir-nesriyat-mechul-pasa

https://www.milliyetsanat.com/yazar-detay/seckin-selvi/bir-kadirsinaslik-ornegi-mechul-pasa/10910

https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/marko-pasa/

https://haber.sol.org.tr/haber/boyun-egmeyen-bir-karikaturist-mim-uykusuz-335472

https://web.archive.org/web/20070430162341/http://www.nesinvakfi.org/aziz%20nesin%20-%20marko_pasa_meselesi.html

*Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi (Cilt 6) “Türk Mizah ve Karikatürü” İletişim Yayınları

https://www.youtube.com/watch?v=3dvzCwtbROU

https://www.youtube.com/watch?v=-hfU_Uwe_ig

Markopaşa Yazıları ve Ötekiler / Sabahattin Ali / Yayına Hazırlayan: Haz. Hikmet Altınkaynak / Yapı Kredi Yayınları / 152 s. / (1. Baskı: Cem Yayınları / Ekim 1998).

https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/markopasa-yazilari-ve-otekiler-1852543

Sosyal Medyada Paylaşın:

Düşüncelerinizi bizimle paylaşırmısınız ?

  • Koç
  • Boğa
  • İkizler
  • Yengeç
  • Aslan
  • Başak
  • Terazi
  • Akrep
  • Yay
  • Oğlak
  • Kova
  • Balık
KOÇ BURCU YORUMU

Bugün, enerjin yüksek ve cesaretinle etrafındakilere ilham verebilirsin. Ön planda olmak ve fikirlerini paylaşmak için mükemmel bir zaman. Karşılaştığın zorluklar, seni yıpratmak yerine güçlendiriyor. Hızla gelişen olaylar, anlık kararlar almanı gerektirebilir; sezgine güven. İletişim becerilerinle insanları etkileyebilir, önemli bağlantılar kurabilirsin. Sürekli hareket halinde olmanın sağladığı heyecan, seni dinamizmin doruklarına çıkarıyor. Ancak sabırsızlık seni zor durumda bırakabilir, bu yüzden düşünmeden hareket etmemeye özen göster. Tutkuların ve arzuların, seni ilerleten bir itici güç. Günün sonunda, yaptıklarını gözden geçirmen ve biraz dinlenmen, yarın için tazelenmene yardımcı olacaktır. Doğru adımları atmak için güçlü sezgilerinle hareket etmelisin.

BOĞA BURCU YORUMU

Bugün, içsel huzur arayışında önemli adımlar atabilirsin. Sabırlı ve istikrarlı yapın sayesinde, karşına çıkan zorlukları daha kolay aşabilirsin. İletişim kurduğun kişilerin fikirlerine açık olman, yeni bakış açıları kazanmanı sağlayacak. Duygusal anlamda derinlemesine bir bağ kurmak için gerekli olan cesareti gösterebilirsin. Maddi konulara dair planlarını gözden geçirmek için uygun bir zaman. Kendini rahat hissettiğin bir ortamda, sevdiklerinle vakit geçirmek ruhuna iyi gelecek. Doğaya yönelik aktiviteler, enerji seviyeni yükseltebilir; açık havada zaman geçirmekten çekinme. Yeniliklere açık ol, karanlık köşelerde unutulmuş hayallerini tekrar gün yüzüne çıkarmak için harika bir fırsat var.

İKİZLER BURCU YORUMU

Sosyal çevrenizdeki etkileşimlerin ön planda olduğu bir dönemdesiniz. Yeni bağlantılar kurmak ve eski dostlukları tazelemek, sizi mutlu edecek. Fikir alışverişlerinde bulunduğunuz anlarda, başkalarının perspektiflerini dinlemek, bakış açınızı genişletecek. İçsel merakınız, yeni bilgilere ulaşmanızı sağlarken, iletişim becerileriniz sayesinde başkaları üzerinde etki bırakıyorsunuz. Ancak, yüzeysel konularda kaybolmamaya dikkat edin; derinlemesine düşünmek ve anlam arayışında olmalısınız. İş veya kişisel projelerle ilgili yaratıcı fikirler, bugünün enerjisiyle açığa çıkabilir. Kendinizi ifade etme şekliniz, başkaları tarafından dikkatle izlenecek. Ayrıca, ilişkilerde beklenmedik sürprizler söz konusu olabilir; esnek olun ve akışa bırakın.

YENGEÇ BURCU YORUMU

Duygusal derinliklerin ve içsel hislerin ön plana çıkacağı bir gün. Sevdiklerinle aranda oluşabilecek iletişim sorunlarına dikkat etmelisin. Empati yeteneğin sayesinde, herkesin hislerini anlama fırsatı bulabilirsin. İş yerindeki projelerini gözden geçirirken, detaylara dikkat etmen önemli. Yaratıcılığın tavan yapacak, bu sayede sorunlara alışılmadık çözümler üretebilirsin. Kendine zaman ayırmak, ruhsal dengen için faydalı olacak. Geçmişle ilgili duygular yeniden yüzeye çıkabilir, birikmiş hisleri serbest bırakman gerekebilir. İlginç bir karşılaşma ya da haber gününü renklendirebilir; bu, hayal gücünü besleyip, yeni fırsatlar yaratmanı sağlayabilir.

ASLAN BURCU YORUMU

Bugün, enerjin yüksekte ve çevrendeki insanların dikkatini kolaylıkla çekiyorsun. Kendine olan güvenin, karizmatik bir hava yaratmana yardımcı oluyor. Yeni projelere başlamak için uygun bir zaman. Ancak, sabırlı olman gereken durumlar da olabilir; acele etmeden, detayları gözden geçir. İletişim becerilerin artarken, insanlarla kuracağın bağlar derinleşiyor. Kendi fikirlerini cesurca paylaşman, entelektüel tartışmaların zeminini hazırlayacak. Aşk hayatında ise daha tutkulu bir atmosfer var; duygularını açıkça ifade etmekten çekinme. Bugün kendine olan düşkünlüğünü avantaja dönüştürerek, hayatının tadını çıkarabileceğin bir gün. Unutma, özgüvenin etrafındakilere de ilham verebilir.

BAŞAK BURCU YORUMU

Detaylara olan dikkatin ve mükemmeliyetçi yapın, bugün bazı projelerde öne çıkmana sebep olabilir. İş yerindeki sorumluluklarının artması, seni daha fazla başarıya götürecek. Ancak, başkalarının hatalarını affetmekte zorlanabilir, bu da ekip içinde gerginliğe yol açabilir. Kendine zaman ayırmayı unutma, zihin sağlığın için gerekli. İlişkilerde ise iletişimin önemini kavrayacak, empati yapma fırsatı bulacaksın. Sevgi dolu ve anlayışlı bir tavır, ilişkini güçlendirecek. Akşam saatleri, sosyal etkinlikler için uygun görünüyor; yeni insanlarla tanışmak ve eğlenmek için harika bir zaman dilimi. Her şeyin bir dengesi var; çalışmak kadar dinlenmekte önemli.

TERAZİ BURCU YORUMU

İlişkilerinde denge arayışın bu dönemde ön planda olacak. Sevdiklerinle kurduğun bağlarla ilgili daha derin düşüncelere dalabilirsin. Sosyal ortamlarda karşılaşacağın insanlar, ruh haline olumlu katkılarda bulunabilir. Yaratıcılığının artacağı bir gün, sanatsal projelere yönelmek isteyebilirsin. Karar vermekte zorlanıyorsan, kalbini dinlemen en iyi yol olacaktır. Duygusal dengeni bulmak için içsel huzurununa odaklanmalısın. İş veya finansal konularda da uyum sağlamak için bir adım atmadan önce tüm detayları gözden geçirmekte fayda var. Kendine zaman tanı, acele etme.

AKREP BURCU YORUMU

Derin ve yoğun duyguların ön plan çıkacağı bir gün. İçsel sezgilerin güçleniyor, bu durum yaşadıklarına farklı bir bakış açısı kazandırabilir. Bugün çevrendeki insanların niyetlerini daha kolay anlaman mümkün. İletişim kurarken samimi olmaya özen göster, zira bu, ilişkilerini derinleştirirken güven oluşturacak. İş veya kişisel projelerde kararlı adımlar atmak için uygun bir dönemdesin. Esnek olmak, beklenmedik değişikliklere kolay adapte olmanı sağlayabilir. Kendi sınırlarını belirle, gerektiğinde hayır demekte bir sakınca görme. Bu, hem kendine hem de çevrendekilere netlik kazandıracak. İçsel huzuru bulmak için yalnız zaman geçirmeyi unutma; meditasyon veya doğa yürüyüşleri ruhunu tazeleyecektir.

YAY BURCU YORUMU

Bugün enerjin yüksek ve keşfetme arzusuyla dolusun. Yeni bağlantılar kurabilir, sosyal ortamlarda parlayabilirsin. İletişim becerilerin, ifade gücün ile birleştiğinde, çevrendeki insanlara ilham verecek bir hava yaratabilirsin. Seyahat tutkusu ortaya çıkabilir; kısa bir yolculuk ya da belki bir macera planlamak için harika bir zaman. Eğitim veya kişisel gelişim konularında yeni fırsatlar kapını çalabilir. Ancak, detaylara dikkat etmeyi unutmamalısın; ne kadar heyecan verici olursa olsun, acele kararlar almaktan kaçın. İçsel cesaretinle, hedeflerine daha da yaklaşırken, özgürlüğünü ve bağımsızlığını ön planda tutmayı ihmal etme. Midende hissettiğin dersler, şans ve zenginlik kapılarının aralanmasını sağlayabilir. Sadece hisset, akışa kapıl ve olumlu değişimleri kucakla.

OĞLAK BURCU YORUMU

Bugün sorumlulukların ve hedeflerin ön planda olabilir, dikkatini işine ve projelerine odaklamak isteyebilirsin. Planlı ve disiplinli yaklaşımın, seni hedeflerine daha da yaklaştıracak. Ancak, aşırı mükemmeliyetçilikten kaçınmalısın; bu, seni gereksiz strese sokabilir. İletişimde ise anlayışlı ve sabırlı olman, özellikle yakın ilişkilerde olumlu bir etki yaratacak. Sakin bir akşam, düşüncelerini derinlemesine değerlendirmek için iyi bir fırsat olabilir. Hayallerini gerçekleştirmek için realist hedefler belirlemeyi unutmamalısın. Geleceğe dair umutlarını canlı tutmak, seni motive edecek. Sadece iş yükünü dengelemeye dikkat et, aksi takdirde kendini yorgun hissedebilirsin. Kendine zaman ayırmayı ihmal etme; bu, tazelenmene yardımcı olacak.

KOVA BURCU YORUMU

Sıcak ve yenilikçi bir ruh halleri var. Bugün, sosyal ilişkileri ve arkadaşlık bağlarını güçlendirmek için mükemmel bir zaman. Düşüncelerinizi açıkça ifade etmekten çekinmeyin, zira bu, başkalarıyla daha derin bir bağlantı kurmanıza yardımcı olabilir. Yaratıcılık ve özgün fikirlerle dolu bir gündesiniz; içsel ilhamınızı kullanarak projelerinizi ileriye taşıyabilirsiniz. Beklenmedik sürprizler gün içerisinde keyfinizi yerine getirebilir. Kendinizi enerji dolu hissettiğiniz anlar, yeni başlangıçlar için harika fırsatlar sunuyor. Duygusal bağlarınızı derinleştirirken, özgür ruhunuzu da korumayı unutmayın. Bazı şeyleri kabul etmek ve özelleştirmek size esneklik kazandıracak. Diğerleri ile olan etkileşimleriniz, özellikle de müzikal ya da sanatsal alanlarda, yeni kapılar açabilir. Kendi kalbinizi dinleyin; özgün olmanın getirdiği güçle, çevrenizdekilere ilham verebilirsiniz.

BALIK BURCU YORUMU

Duygusal derinliklerin ön plana çıktığı bir gün. İçsel bir yolculuğa çıkma isteği doğabilir; bu süreçte, sezgilerini dinleyerek önemli farkındalıklar kazanabilirsin. Sanatsal yeteneklerin ve yaratıcılığın ortaya çıkmak için seni çağırıyor. Fikirlerin ve hayal gücün, yeni projelere harika bir zemin sunabilir. Başkalarıyla kuracağın derin bağlar, duygusal tatmini artıracaktır. Ancak, gerçekler ve hayaller arasında gidip gelirken, kendini kaybetmemeye dikkat et. Yakın çevrenden alacağın destekler, seni daha güçlü hissettirecek; bazen birinin yanında olmak, duygusal yükleri hafifletecek. Kendine karşı nazik ol, bu süreçte iyileşme ve yenilenme fırsatlarını iyi değerlendir.

  • ÇOK OKUNAN
  • YENİ
  • YORUM