1
Ressam, yazar ve yönetmen Abidin Dino’nun hayatını kaybetmesinin üzerinden 27 yıl geçti.
Saffet Gaziturhan ve Rasih Dino çiftinin beşinci ve son çocukları olarak 23 Mart 1913’te, İstanbul’da dünyaya gelen Abidin Dino, Çağdaş Türk resminin öncülerinden biri oldu.
Henüz 6 aylıkken Birinci Dünya Savaşı’nın başlangıç yıllarında ailesi çeşitli nedenlerle Cenevre’ye yerleşen Dino, 6 yıl burada yaşadı. Dino, bir süre Fransa’da da ailesiyle birlikte yaşadıktan sonra 1925’te Türkiye’ye dönerek, İstanbul’daki Robert Koleji’nde öğrenim görmeye başladı.
Abidin Dino, ilkokul döneminde önce babası Rasih Beyi, ardından da annesi Saffet Hanım’ı kaybetti.
Sanata duyduğu ilgi nedeniyle öğrenimini yarıda bırakan Dino, ağabeyi şair Arif Dino’nun desteğiyle resim, karikatür ve yazı alanında kendini geliştirdi.
Dino, o yıllarda minyatür ve hat sanatına ilgi duydu; minyatür sanatı üzerine yoğun araştırmalar yaptı.
İlk desenlerini “Yarın” gazetesinde, ilk yazılarını ise henüz 18 yaşındayken “Artist” dergisinde 1930’lu yılların başında okurlarla buluşturan usta ressam, bu yıllarda aynı zamanda Nâzım Hikmet’in “Sesini Kaybeden Şehir” ve “Bir Ölü Evi” kitaplarının kapaklarını tasarladı.
Abidin Dino’nun bir dönem yaptığı Atatürk ile ilgili çizimleri de büyük bir beğeni ile karşılandı. Dino, kapak resimleri çizdiği 1930’lu yıllarda halk bilimci Pertev Naili Boratav’ın kitaplarını da resmetti.
Daha sonra memlekette sanatın gelişmesini ve yayılmasını sağlamak amacıyla ressam Elif Naci, Nurullah Berk, Zeki Faik İzler, Cemal Tollu ve Zühtü Müridoğlu ile birlikte 1933’te “D Grubu” adlı sanat topluluğunu kuran Dino, bir yandan resim, karikatür ve edebiyatla ciddi bir uğraş içinde olurken diğer yandan sinema alanına da ilgi duydu.
Atatürk’ün ricası ile “Türkiye’nin Kalbi Ankara” adlı bir belgesel film çekmek için 1933’te İstanbul’a gelen Rus yönetmen Sergey Yutkeviç, filmin çekim sürecinde bir sergide gördüğü Abidin Dino’nun resimlerini çok beğendi. Atatürk de bu sürece dahil olarak ünlü yönetmenden bir Türk genci eğitmesi konusunda söz aldı ve Yutkeviç resimlerini çok beğendiği Dino’yu dekoratör ve ressam olarak çalışmak üzere Rusya’ya davet etti.
Abidin Dino, bu davet üzerine 1934’te gittiği Rusya’da makyajdan dekora, rejiden senaryoya kadar tüm yönleriyle sinema ile ilgili bir eğitim aldı ve bu sırada Gertrude Stein, Tristan Tzara, Sergey Ayzenştayn, Andre Malraux ve Pablo Picasso gibi dönemin önde gelen sanatçılarıyla tanıştı. 1937’de 2. Dünya Savaşı’nın etkisi ile Rusya’da yaşayan yabancı uyruklu öğrenciler ülkeden ayrılmak zorunda kalınca Abidin Dino da Paris’e gitti.
Paris’te bazı film çalışmalarında bulunan Dino, yine bu dönemin önemli şair ve yazarları ile yakın bir bağ kurdu. İki yıl boyunca Paris’te yaşayan Dino, daha sonra 1939’da Türkiye’ye döndü ve resimle ilgili çalışmalarına devam etti. Usta ressam, bu yıllarda işçi, balıkçı ve köylü bireylere resimlerinde yer verdi.
Abidin Dino, 1941’de de arkadaşlarıyla Yeniler Grubunu oluşturdu. Türkiye Komünist Partisi’ne üye olan Dino, Aynı yıl Yeniler Gurubu’nun balıkçıları konu alan ilk sergisini açtığı dönemde siyasi nedenlerle önce Çorum’a daha sonra da Adana’ya sürgün edildi.
Adana’da “Türk Sözü” adlı bir gazeteyi yöneten Dino’nun bu dönem yazdığı “Kel” adlı oyunu kısa süre sonra toplatıldı.
Dino, çizgi ve desenlerin ön plana çıktığı resimlerinde işçi ve köylü tiplerini özgün bir üslupla işledi. Eserlerinde Picasso’dan da oldukça etkilenen Dino, bu dönem dilbilimci ve yazar Güzin Dino ile 50 yıl sürecek bir evliliğe imza attı. Dino, daha sonra 1943’te sürgün sona erince İstanbul’a geri döndü.
Kurtuluş Savaşı zaferini canlandıran “Toros Destanı” adlı senaryosunu 1944’te yazan Dino, o yılların genç yazarı Yaşar Kemal’le de bu senaryo aracılığıyla tanıştı ve aralarında uzun sürecek bir dostluk başladı.
İstanbul’a döndükten sonra da yasakları devam eden Dino, 1952’de yurt dışına çıkış yasağı kalkınca Paris’e yerleşti. Fransa, Cezayir ve ABD başta olmak üzere birçok farklı ülkede sergilere imza atan Dino, Fransa Plastik Sanatlar Birliği’nin onursal başkanlığı ile New York Dünya Sanat Sergisi’nin sanat danışmanlığı görevlerinde bulundu.
Resimleriyle bir mesaj iletme kaygısı taşımadığını belirten, “Resim bir mesaj iletmek istiyorsa kendi kendine, bu onun bileceği iş, benim değil. Çünkü karıştığım andan itibaren o mesaj dediğimiz nesne kaybolur. O, resimle seyirci arasında halledilecek bir mesele.” ifadelerini kullanan Dino, bir röportajında Paris’e yerleşmesini şu sözlerle anlatmıştı:
“1952 yılında Paris’e geldim, yerleştim, çalışmaya başladım. İlk sergimi ancak 1956 yılında açabildim. Bir süre çabalamak icap ediyordu fakat başlangıçta hoş deneylerim oldu. Mesela 1938’den beri tanıdığım Picasso beni Vallauris’e çağırdı. Orada seramik yaptık birlikte. Birlikte biraz iddialı kaçacak ama aynı atölyede ve aynı masada Picasso’yla birlikte seramikler yaptık. Tekrar resim yapma isteğim canlandı ve Paris’e döndüm. Paris’te bir süre çabaladıktan sonra ki bu çaba daima uzun sürüyor ve serüvenli bir çabadır ressamların çilesi, ilk sergimi yaptım. İlk sergiden sonra birçok kapılar açıldı.”
Abidin Dino, aynı röportajda resim yaparken neler hissettiğini de şöyle ifade etmişti:
“Pek düşünmeden yapmak lazım. Bir kaynaktan akan su doğal olarak nasıl akıyorsa resmin de şiirin de o şekilde akması lazım. Bir iç zorunluluk sonucu. İçeriden o zorunluluk bulunmadıkça bir şey yapmanın imkanı yok. Bu kötü bir tembellik belirtisi değil, sadece o iç kaynağın olmaması. Bir ip cambazına tam ipin üzerinde dolaştığı sırada derseniz ki ‘neler düşünüyorsunuz?’, ‘birtakım fiziksel kanunları düşünür müsünüz?’ ‘düşerseniz size ne olur?’ diye, o gerçekten düşünüp de size cevap vermeye çalışırsa muhakkak ki düşer. Ressamlar için de galiba aynı sorun var. Düşünmemek lazım mümkün mertebe. Bu mümkün değil maalesef. Büsbütün düşünmezsek belki harikalar çıkacak ortaya. Bir karara bağlı bir iş değil yapılan resim, bir gereksinim.”
“İşkence”, “Atom Korkusu”, “Savaş ve Barış”, “Çıplaklar”, “Dört Kent”, “Dağ-Deniz” gibi birçok yapıtı çeşitli galeri, müze ve koleksiyonlarda yer alan Dino, 1960’da Nazım Hikmet’in yazdığı “Saman Sarısı” şiirinde kendisine “Bana mutluluğun resmini yapabilir misin Abidin?” demesi üzerine ona bir şiirle karşılık verdi.
Bu şiirleşmeden sonra her röportajında kendisine sorulan mutluluğun resmini yapması konusuna ise Abidin Dino, şu yanıtı verdi:
“Mutluluğun değil ama sevincin resmini zaman zaman yaptım. Mutluluk süreklilik gerektiren bir şey. Resim tarihinde pek de yapabilen olmadı. Korkunun, çirkinliğin, sefaletin, mutsuzluğun yapıldı da mutluluğun hayır. Büyük sevinçler yaşadım. Evet, tekrar tekrar yaşadım. Bir ömür boyu Güzin’le yaşamak mutluluğun eşiğinde yaşamak demek. Güzin olmasaydı, çoktan yok olmuştum.”
Abidin Dino, yine bir röportajında kendi resim çalışmalarını ise şöyle özetledi:
“1930’lu yıllarda parmak resimleri yapmaya başladım. Ardından Adana’da bulunduğum yıllarda çizdiğim Türk köylüsü çizimleri geldi. Türk köylüsünü o güne kadar cici bici çizmişti ressamlar. Çok iyi resimler vardı ama idealize edilmiş bir Türk köylüsüydü görünen. Ben o yıllarda Türk köylüsünü yakından izlediğim için gerçeğe daha yakın, ama kaba bir realizme düşmeden çizdiğimi düşünüyorum. O sıralarda Yaşar Kemal ile tanıştım. Ağıtlar, türküler toplayan genç bir çocuktu. Geleceğin yazarının ilk tomurcuklarını gördüm. Derken Paris’te önce parmak resimleri, ardından işkence resimleri sergisi açtım. Bir hayli çetin ve hırçın bir sergiydi ama Paris öyle bir şehir ki değişik ve şaşırtıcı şeyleri kabul edebiliyor. Dostlar bana böyle resimlerle işe başlamanın hata olduğunu, bu resimleri kimsenin beğenip almayacağını söyledi. Ama hepsi satıldı. Paris böyle bir kent, hiçbir şey belli olmuyor. Sonraki dönemlerde soyut dönemim başladı. Daha düşünsel biçimler ortaya çıktı. Deniz, gök ve soyut yapılar.”
Dino, 1966’da yönettiği Dünya Futbol Kupası’nı konu alan “Gol” adlı belgesel filmle, İngiliz Film ve Televizyon Sanatları Akademisi tarafından yönetmen Robert Joseph Flaherty anısına verilen belgesel film ödülünü aldı. 1968’te ise öğrenci olayları sırasında Paris sokaklarında yürüyüşlere ve toplantılara katılan Dino, bu sırada sokaklardaki izlenimlerine eserlerinde yer verdi.
Yaşar Kemal’in “Deniz Küstü” adlı romanını, İlhami Bekir’in “Unuttum” ve Melih Cevdet Anday’ın “Tanıdık Dünya” adlı şiir kitaplarını da resimleyen Dino, Türkiye’deki ilk kişisel sergisini 1969’da açtı. Bu sergilerde Paris izlenimlerini bir bölümünü eserleriyle sanatseverlerin beğenisine sunan Dino, 1989’da Fransız Kültür Bakanlığı’nın “Sanat ve Edebiyat Altın Şövalye Nişanı” ile ödüllendirildi.
Fikret Mualla, Hakkı Anlı, Remzi Raşa, Selim Turan, Avni Arbaş, Nejat Devrim, Mübin Orhon ve Albert Bitran ile beraber “Paris Türk Ekolü” pentür sanatçılarından gösterilen usta ressamın “Eller, Parmaklar, Acılar, Acayipler, Tedirginler, Domatesler” başlıklı sergisi 1984’te ve “Bu Dünya Sergisi” 1987’de İstanbul’da açıldı.
Heykelle de ilgili olan Dino’nun el motiflerinden oluşan bir eseri ise 1993’te Maçka’ya yerleştirildi. Aynı yıl, Dino’yu anlatan “Biçimden Öte” ve “Acıyı Çizmek” adlı kitapları yayımlandı.
Sanat hayatı boyunda 50’nin üzerinde sergiye imza atan sanatçıya, 1990’da tiroid kanseri teşhisi konuldu ve 7 Aralık 1993’te Paris’te vefat etti. Sanatçının cenazesi daha sonra İstanbul’a getirilerek, Aşiyan’daki aile mezarlığında toprağa verildi.
Usta sanatçının vefatının ardından “Kültür, Sanat ve Politika Üstüne Yazılar” adı altında, “Kısa Hayat” öyküsü, “Kel” ve “Verese” adlı oyunları, “Eller”, “Pera Palas”, “Sinan” adlı anlatıları ve 1938-1993 tarihleri arasında yazdığı yazılar yayımlandı. Ayrıca sanatçının eşi Güzin Dino’nun da “Gel Zaman Git Zaman-Abidin Dino’lu Yıllar” adlı bir kitabı da bulunuyor.
Abidin Dino’nun kaleme aldığı eserleri ise özetle şöyle:
Oyun : “Kel” (1944), “Kel- Verese” (1947) Deneme: “Ölüm mü ? Ne Buluş” (2004), “Eller” (2005)
Monografi: “Fikret Mualla” (1980), Ferit Edgü’nün hazırladığı “Kısa Hayat Öyküm” (1996)
Öykü: Yine Ferit Edgü tarafından 2002’de hazırlanılan 1934 ve 1940 yılları arasında yayınlanmış 5 öyküsü ile yayınlanmamış 3 kısa film öyküsünün yer aldığı “Yeditepe Öyküleri”
Anlatı: “Pera Palas” (1994), Ferit Edgü’nün yayına hazırladığı “Sinan” (1996) ve “Ne Güzel Çocukluktu” (2002), “Kızılbaş Günlerim” (2001)
Bugün, içindeki cesareti ve tutkulu ruhu daha da güçlenmiş hissedebilirsin. Yeni fırsatlarla dolu bir gün seni bekliyor, bu nedenle dikkatini onlara yönlendirmekten çekinme. İleriye dönük düşünceler ve hedefler konusunda daha net olmalısın; bu, kararlı adımlar atmanı kolaylaştıracak. Sosyal ilişkilerde, arkadaşların ve sevdiklerinle olan iletişiminde sıcak ve samimi olma isteği baskın olabilir. Ancak, düşüncelerini ve hissettiklerini ifade ederken dikkatli ol; bazı durumlar daha derin bir anlayış gerektirebilir. İş veya yaratıcılık gerektiren konularda ilham bulabilir, ilerlemek için gereken motivasyonu kolaylıkla elde edebilirsin. Fakat, gizli kaygılar ve endişelerle yüzleşmekten kaçma; içsel iyileşme, şifalanma ve güçlenme sürecinin bir parçası. Akşam saatlerinde kendine biraz zaman tanı, ruhsal olarak yenilenmeye ihtiyacın olabilir. Ve unutma, kendi iç güçlü yönlerini tanımak, seni başarıya taşıyan en büyük anahtardır.
Bugün, içsel huzurun ve istikrarın ön planda olduğunu hissedeceksin. Maddi konulardaki kararların, uzun vadede beklentilerinle örtüşebilir. Alohatta olacağın bir iletişim, resmi işler veya finansal konular üzerinde derin etkiler yaratabilir. Gözlem yeteneğini kullanarak çevrendeki fırsatları değerlendirmek, seni daha sağlam adımlar atmaya yönlendirebilir. Sosyal ilişkilerde ise, samimiyetin ön plana çıkacak, dostlarınla olan bağlarını güçlendirme fırsatı bulabilirsin. Kendine dair farkındalığın artarken, yeniliklere açık olman da önem kazanacak. İçinde bulunduğun anı değerlendirmek, ruhsal ve fiziksel olarak tazelenmene yardımcı olacak. Basit şeylerden keyif almak ve hayatın tadını çıkarmak için bir fırsat var.
Bugün zihin ve fikirlerinizin hızla akacağı bir dönemdesiniz. İletişim becerileriniz ön planda, bu sayede çevrenizle etkileşiminiz artacak. Yeni insanlarla tanışabilir, ilginç sohbetler gerçekleştirebilirsiniz. Mekânların enerjisi sizi çekebilir, sosyal etkinliklere katılmak için harika bir zaman. Ancak, dikkatli olmalısınız; dağınık düşüncelerin sizi yönlendirmesine izin vermeyin. Ayrıca, duygusal bağlarınızda samimiyet arayışında olmanız, içsel bir huzur getiriyor. Gözden kaçan detaylara dikkat ederek, dikkatli bir gözlemci olmayı unutmayın. Gelecek planlarınızı netleştirmek için bu enerji dolu günü değerlendirin.
Duygusal derinliğinle çevrendekilere ışık saçıyorsun. İçsel huzurun, sevdiklerinle paylaşılan samimi anlarla besleniyor. Bugün, içsel dünyana dair düşünceler daha belirgin hale gelirken, geçmişle yüzleşmek için uygun bir zaman dilimi içindesin. Anılar, sana yeni perspektifler sunacak. Maddi konulardaki belirsizlikler bir süreliğine dağılabilir; iş birliği yaparak çözüme gidebilirsin. Aşk hayatında, duygusal yakınlık ön planda, sevdiğin kişiyle aranızdaki bağ derinleşiyor. Kalbinin sesine kulak ver, hislerinle hareket ettiğinde kesinlikle doğru yoldasın. Aile ilişkilerinde samimiyetin artıyor. Sıcak ve sevgi dolu bir ortam seni bekliyor; bu atmosferde huzur bulmak için kendini açman yeterli. Kendine ve sevdiklerine zaman ayırmalısın, ruhsal beslenme için bu çok önemli.
Dikkat çekici bir enerji ile güne başlıyorsun. İçindeki liderlik arzusu daha da belirginleşebilir. Çevrendeki insanların dikkatini çekmek konusunda son derece başarılı olabilirsin. Yaratıcılığın ön plana çıkıyor; bu da seni sanatsal veya yaratıcı projelere yönlendirebilir. Sosyal ilişkilerinde cesur adımlar atmak için uygun bir zaman. Özellikle, yeni insanlarla tanışmak veya mevcut dostlukları derinleştirmek için harekete geçebilirsin. Üst düzey bir motivasyon ve ilham kaynağı olma potansiyelin var. Risk almaktan korkma, çünkü bu durum seni daha öne çıkarabilir. Aşk hayatında sürprizler beklenmediğin anda kapını çalabilir; açık fikirli kalmalısın. İlerleyen günlerde beklenmedik fırsatlar her an karşına çıkabilir. Unutma, kendine güvenmen her zaman en büyük silahındır.
Detaylara olan düşkünlüğünü hayatına entegre etme zamanı. Küçük ayrıntılara dikkat ederek büyük resmin daha net görünmesini sağlayabilirsin. İş yerinde odaklanman gereken projelerle ilgili sorumluluk alarak çevrendekilere ilham verebilirsin. Sağlığını ihmal etmemek, fiziksel ve zihinsel enerjini taze tutmak için önem kazanıyor. Gün içinde karşılaşacağın ufak aksilikler, bağışıklığın ve esnekliğin artırılmasını sağlayabilir. İletişimde açık ve net olman, düşündüğünden daha fazla etki yaratmana vesile olabilir. Kendini ifade etmenin önemi, insan ilişkilerine yeni bir boyut katabilir. Alışveriş yaparken bütçeni yönetmekte zorluk yaşamak, gereksiz harcamaları önlemen adına bir fırsat sunuyor. Plan yapma yeteneğin, günün akışında sana rehberlik edecek. Sakin kalmaya özen göstererek, stres ve gerginlikten uzak durmalısın. Bugün kendine zaman ayırmayı unutma; içsel huzuru bulman adına bireysel aktiviteler faydalı olacaktır.
Denge arayışın, ilişkilerde ve sosyal çevrende ön plana çıkıyor. Bugün, etrafındaki insanlarla kurduğun bağlar güçlenirken, uyum ve anlayış sağlama isteği içindesin. Duygusal ihtiyaçların ön planda ve destek arayışında olabilirsin. İletişim becerilerin sayesinde zorlu durumları kolayca aşabilir, karışıklıkları netleştirebilirsin. Ancak, karar vermekte zorluk yaşayabilirsin; bu nedenle, iç sesine güvenmek ve sezgilerine kulak vermek önemli. Kendini ifade ederken zarif bir yaklaşım benimsemen, başkalarının da sana daha açık olmasını sağlayacak.Kendini bir proje veya sanatsal bir çalışmaya adamak, ruh halini uplift edebilir. İnsanlarla sosyal etkileşimlerin arttıkça, ilham aldığın yeni fikirler ortaya çıkacak. Günün sonlarında, kazandığın içsel huzur ile rahatlayacak, bağlı olduğun her şeyin kıymetini anlama fırsatını bulacaksın.
Bugün duygusal derinliklerinle yüzleşme şansı bulacaksın. İçsel bir keşif yaparak gizli düşüncelerine ve hislerine yönelmek, sana büyük bir aydınlanma getirebilir. İlişkilerde samimiyet arayışın artarken, karşındaki kişilere karşı sezgisel bir anlayış geliştirebilirsin. Ancak sınırlarını belirlemen gerekli. Duygusal yoğunluk, seni bazen aşırıya götürebilir; bu yüzden sakin kalmayı denemelisin. Sosyal hayatında ise yeni bağlantılar kurma fırsatı çıkabilir. Ayakların yere sağlam basmalı, yeni ilişkilerde adımlarını dikkatli atmalısın. Kendi iç dünyana yönelmeyi ve sorunları çözme yönünde cesur adımlar atmayı unutma. Bu dönemdeki fırsatların, ileride büyük değişimlere kapı aralayabilir.
Bugün, macera arayışların ve özgür ruhun sana ilham verecek. Yeni deneyimlere açık ol ve mevcut sınırlarını zorlayarak kendini keşfetme fırsatlarını yakala. İçindeki merak duygusu, seni sıradışı bir yolculuğa çıkarabilir. Bu süreçte, çevrendeki insanların fikirlerinden faydalanmak ve onların bakış açılarını anlamak, sana yeni pencereler açacak. Sosyal ilişkilerinde samimi ve açık kalman, başkalarıyla derin bağlantılar kurmana yardımcı olabilir. Şu anki tutkulu doğan, yüreğinle hissettiğin şeyleri cesaretle paylaşmanı sağlayacak. İçsel sesine kulak ver ve kalbini dinleyerek ilerle. Hayatının keyfini çıkar!
Bugün, iş ve kariyer odaklı düşünceler ön planda olacak. Gelecekle ilgili planlarını gözden geçirip, hedeflerine ulaşmak için sağlam adımlar atma arzusu içindesin. Disiplinli yapın, proaktif bir şekilde çalışmaya teşvik ediyor, aynı zamanda başkalarından yardım istemekten çekinmemen gerektiğini hatırlatıyor. İş arkadaşlarınla olan iletişimini güçlendirerek, birlikte daha iyi sonuçlar alabileceğinizi fark edeceksin. Ayrıca, kişisel yaşamında güven arayışında olduğun bir dönemdesin; duygusal derinlikler biraz daha yüzeyde kalabilir ama bu, yeni bağlar kurmana engel olmayacak. Unutma, sabır ve kararlılık, seni hedeflerine ulaştıracak en önemli anahtarlar. Kendi değerin ve yeteneklerinle ilgili kendini yeniden değerlendirme fırsatı bulacaksın. Günü, içsel motivasyonunu artıracak aktivitelerle sonlandırmayı dene ve sakin bir zihinle geleceğin için fırsatlar yaratmaya odaklan.
Duygusal derinliklerin ön planda olacağı bir gündesin. İçsel sezgilerin güçlü bir şekilde devrede, çevrendeki olayları ve insanları anlama yeteneğin artacak. Bu durum, hem kişisel ilişkilerinde hem de iş çevrendeki dinamiklerde önemli etkinliklere yol açabilir. Özellikle sanatsal yönlerin ve yaratıcılığın gün yüzüne çıkacak. Hayal gücünü harekete geçiren bir şeylerle meşgul olmak, sana büyük bir tatmin verebilir.Başkalarının ihtiyaçlarına duyarlılığın artarken, kendine zamanı ayırmayı unutma. Kendi sınırlarını belirlemek, duygusal yüklerini hafifletebilir. İçsel huzurunu bulmak için meditasyon ya da doğada zaman geçirme önerilir. Karşına çıkan fırsatlara açık ol; sürprizler seni bekliyor. Ancak, kararlarını verirken mantığını devreye sokmayı ihmal etme. Şefkatin ve empatik doğan, pek çok kişi için bir ışık kaynağı olabilir.
