1
Osmanlı topraklarında alanda yapılan en eski halk müziği kayıtlarını yapan Hubert Pernot ve Felix von Luschan’ın konuyla ilgili çalışmaları ilk kez tüm detaylarıyla Türkçe literatüre girdi. Pernot’nun 1898-99’da Sakız Adası’nda Yunan dili araştırmaları kapsamında Rum köylülerden kaydettiği ezgilerin Bâbı Âli’den Fransız besteci Ravel’e uzanan hikâyesi çok ilginç. Luschan’ın arkeoloji araştırmaları için gittiği Zincirli’de Ermeni delikanlı Avedis’ten kaydettiği Türkçe halk şarkılarında tanıdık ezgilere, özellikle İstanbul Türküsü olarak bildiğimiz Üsküdar’a Gider İken’e rastlamak şaşırtıcı. Edison fonografıyla taşrada yapılan bu kayıtlarla dönemin müzik üretimi, ses arşivleri ve bilim-sanat ortamlarına dair her şey didik didik araştırılmış. “Fonograf Alanda-Erken Dönem Karşılaştırmalı Müzikoloji Çalışmaları ve Türkiye” başlıklı çalışma, bu güçlü içerikle ulusal ve uluslararası literatürde pek çok açıdan ilk olma özelliğine sahip.
Berlin, Fransa, Yunanistan ve Türkiye’yi içeren bölgedeki çalışmaları Türk okuyucusuyla buluşturanlar ise Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi (MSGSÜ) İstanbul Devlet Konservatuvarı Müzikoloji Bölümü’nden bir ekip. Bu ekipten araştırma görevlisi Nihan Tahtaişleyen sorularımızı yanıtladı:
Pandemi döneminde böyle geniş kapsamlı bir çalışma nasıl yapıldı?
Kitabın fikir annesi Elif Damla Yavuz, ben ve Erdener Önder bir süredir yabancı araştırmacıların Osmanlı coğrafyası ve Anadolu köylerinde yaptıkları kayıtlar üzerine çalışıyoruz. 2019’da dünyanın en kapsamlı ve eski ses arşivi olan Berlin Fonogram Arşivi’nde 7 ay araştırma yaptım. Elif zaten yıllardır Alman araştırmacıların yaptığı çalışmalara hâkim ve yaptığı çevirilerle alana sürekli katkı sağlayan bir müzikolog. Ela Alpman, Divin Gençoğlan ve İdil Özcan da başlangıçta Fransızca ve İngilizce temel metinleri çevirmekle bu kitaba katkı sağlayacak iken hepimizin dizginlenemez merakıyla iş büyüdü. Berlin ve Paris’teki ses arşivleriyle görüşüldü, Yunanistan’daki akademisyenlerle ilişki kuruldu. Bulduklarımız sonucunda bu çalışmayı genişletmek ve kitaba dönüştürmek, literatüre katmak boynumuzun borcu oldu. Erdener de hem arşiv çalışan bir etnomüzikolog hem de Berceste Yayınevi sahibi olarak tam destek verdi. Yani temeli çok önceden atılmış ama salgın döneminde bir bölümü sonlandırılmış bir çalışma. Dahası da gelecek…
Kitabın başlığı akademik olduğu için uzman olmayan okuru korkutuyor ama dili sade ve sunulan belgeler çok etkileyici. Okur bu kitapta ne bulacak?
Evet, akademik bir çalışma ama korkutucu değil. Biz daha çok 20. yüzyılda Avrupa’da ses arşivlerindeki bilim ve sanat ortaklıklarını, Türkiye’nin bu ortaklıktaki yerini gösteren bir fotoğraf çektik. Bu fotoğrafta her okuyucu, kendine göre bir detay görecek ve istediği çerçevede bu bilgileri kullanabilecek. Dili de sade. Müzikolog olmayanların da müzikle ilişkisini başka bir boyuta taşıyabileceğimize inanıyorum. Türkiye’de ilk kez yayımlanan eski halk müziği notalarını gören müzisyen dostlarım, iyi birer tarih okuyucusu olan arkadaşlarım hatta sosyolog, arkeolog ve arşiv çalışan sanatçılardan da olumlu dönüşler aldık. Arşiv kayıtları, notalar, fotoğraflar, Osmanlıca, Fransızca, Almanca ilk elden belgeler, kitapta çok malzeme var… Okuması zor olmasa da okuyucuyu bilgi bombardımanına tuttuğumuz için arada soluklanmak gerekebilir.
Osmanlı topraklarındaki halk müziği kayıtlarını neden Türkiye’deki arşivlerde değil de yabancı arşivlerden buluyoruz?
Ne yazık ki Türkiye’de koleksiyonuna kolayca ulaşabileceğimiz kurumsal bir ses arşivi yok. İlgili kurumlar Avrupa’daki gibi yeterli devlet desteğine sahip değil ya da isteksiz ve içe kapalılar. Bu malzemeye erişmek istediğinizde girişiminiz olumsuz sonuçlanıyor. Yine de ticari şirketler, kişiler üzerinden hareket ederek bazı arşiv kayıtlarını yayımlayabiliyor. Bu konuya dikkat çekmek için Berlin, Viyana ve Paris’teki ses arşivleriyle ilgili detaylı bilgi aktardık kitapta. Avrupa, ses arşivlerini tarihsel insanlık hazinesi olarak görüyor. Türkiye’de de bu bilinci ön planda tutmak gerek.
Diğer taraftan Türkiye’de uzun yıllar başka dillerdeki halk müzikleri kayıtları göz ardı edildi. Rumca, Ermenice, Kürtçe, Süryanice gibi bu toprakların zenginliğini gösteren ezgilere dair kayıtlar hep yabancılar tarafından yapıldı, Avrupa ve Amerika’daki arşivlere taşındı. Farklı dillerde olsa da halk ezgileri bu topraklarda yaşayan kültürlerin buluştuğu ortak bir payda. Bu sebeple Sakız Adası’nda Pernot’nun yaptığı Rumca kayıtlar ve Luschan’ın Zincirli’de yaptığı Türkçe ve Kürtçe kayıtları tarihimize işlemek önemliydi. “Üsküdar’a Gider İken’in geniş bir coğrafyadaki dolaşımını görmek şaşırtıcı, onu 12 yaşındaki Avedis’ten dinlemek keyif verici aynı zamanda…
Nasıl geri dönüşler aldınız?
Bizim alanımızda çalışmalarıyla literatüre katkı sağlayan hoca ve meslektaşlarımızın hepsinden gerek yazılı gerek sözlü olarak övgü dolu geri dönüşler aldık. Berlin Fonogram Arşivi’nin yönetimi, Almanya ve Amerika’da arşiv çalışan bazı müzikologlar yayının ardından yeni önerilerle geldi, kitabı Türkçe de olsa kurumsal ve kişisel arşivlerine aldılar. Türkiye’nin önde gelen üniversite ve kütüphaneleri de kitabı hemen edindi. Değerli klasik kemençe üstadı Derya Türkân en çok heyecanlanan müzisyenlerden oldu. Beni en çok şaşırtan ise konuya uzak olduğunu düşündüğüm caz müzisyenleri dostlarım Çağrı Sertel ve Eylül Biçer’in ilgisi oldu. Özellikle kitabın içinde yer alan ve ilk kez yayımlanan notaların, tarihin derinliklerindeki sesleri bugüne taşıyor oluşu icracıları epey heyecanlandırıyor. İsteyenler kitabı bercesteyayinevi.org adresinden online edinebilir. Çok yakında bu kitaptaki detaylardan başkaca sesli ve yazılı kaynakları müzikseverlere ve akademi camiasına sunacağımızı da eklemek isterim.
Bugün enerjinin yüksek olduğu bir gün. Kendine güveninle başkalarının dikkatini çekeceksin. Ani kararlar almaya meyilli olabilirsin; bu, fırsatlar yaratırken aynı zamanda dikkatli olmanı gerektiriyor. Çevrendeki insanlarla olan iletişimini artırma isteği, grup aktiviteleri veya takım çalışmaları için ideal bir zaman. Ancak, yavaşlayıp düşünmek, duygusal dengeyi koruman için önemli olacak. Sevgiyle ilgili konularda tatlı sürprizler ortaya çıkabilir; duygularını ifade etmekte cesur ol. Bugün, kişisel projelerde ilerleme kaydetmen için mükemmel bir fırsat var. Maksimum verimliliği sağlamak için odaklanman gereken detaylara dikkat etmelisin. Kendi iç dünyana dönmek ve ruhsal olarak yenilenmek için de zaman yaratmalısın.
Bugün kararlılığın ve sabrının ön planda olacağı bir gün. Hayatındaki maddi konulara dair bazı fırsatlarla karşılaşabilirsin. Güven arayışın, ilişki hayatına da yansıyabilir; karşındakilerle olan iletişiminde kutuplaşmamaya dikkat et. Yaratıcılığın yükseliyor; belki de bir hobiye başlamak veya sanatsal bir çalışmaya yönelmek için uygun bir zaman. Duygusal olarak kendini rahat hissetmek, içsel dinginliğini bulmak için doğayla bağ kurmak faydalı olabilir. Güneş ışığının ve doğanın sunduğu huzur seni yenileyebilir. Finansal konulara yönelik hareketlerde dikkatli ol, ani kararlar almak yerine düşünerek ilerlemen seni daha iyi bir sonuca götürebilir. Gece saatlerinde samimi bir dostla yapacağın muhabbet, ruhsal olarak sana iyi gelecek, içsel sorunlarını hafifletecek.
Bugün iletişim yeteneklerinizi ön plana çıkaracak durumlarla karşılaşabilirsiniz. Fikirlerinizi cesurca ifade etmekten çekinmeyin; bu, etrafınızdaki insanlarla derin bir bağ kurmanızı sağlayabilir. Sosyal ortamlarda daha fazla yer almanız muhtemel, yeni insanlarla tanışabilir ve ilginç sohbetler yapabilirsiniz. Öğrenmeye açık bir ruh hali içinde olacaksınız, bu da size yeni bilgiler edinebilir veya var olan bilgileriniz üzerine derinlemesine düşünme fırsatı verebilir. Ancak, sabırsızlığı kontrol altında tutmakta fayda var; aksilikler sinirinizi bozabilir. Bugün fırsatları değerlendirin ve kendinizi ifade etmekten çekinmeyin; zira kariyer ve kişisel ilişkilerinizde olumlu bir etki yaratabilirsiniz. Aşk hayatınızda ise düz olarak ilerlemekte ve belirsizliklerden kaçınmakta fayda var, netlik sağlamak ilişkilerinizi güçlendirecek. Kısa yolculuklar veya yeni hobiler edinme isteği de gündemde olabilir, bu da ruh halinize tazelik katacaktır.
Duygusal derinlikler ve sezgisel yetenekler ön planda. Ailene, sevdiklerine karşı olan bağlılığın güçleniyor. İçsel huzur arayışında olabilirsin; belki de geçmişle yüzleşmek, eski anıları yeniden değerlendirmek isteyebilirsin. Kendini ifade etme konusunda daha açık olmalısın. Yaratıcı projelere yönelmek, düşüncelerini somutlaştırmak için harika bir zaman. Şefkat ve merhamet duyguların, çevrende bir fark yaratabilir. Kendinle barışık olabilirsin. Ancak, başkalarının beklentileri konusunda biraz dikkatli olmanda fayda var; kendi ihtiyaçlarını ihmal etmemeye özen göstermelisin. Sonuç olarak, içsel dengeyi sağlamak, hem kendin hem de sevdiklerin için olumlu dönüşler getirecek.
Bugün, içsel ışığını parlatma zamanı. Kendini ifade etme arzusuyla dolusun ve çevrendekiler, senin etkileyici duruşunu hissedecek. Yeteneklerini sergilemek, sana unutulmaz anlar kazandırabilir. Sosyal ilişkilerinde cesur adımlar atmak için harika bir fırsat. Kraliyet havasını üzerindeki gibi hisset ve başkalarının dikkatini çekmekten çekinme. Ancak, aşırı egosal tavırlardan kaçınmak önemli; zira beraberliklerinle olan dengeyi koruman gerek. İçsel gücüne güven ve yeniliklere açık ol, bu enerji seni hedeflerine götürecek. Biraz dinlenmeye de ihtiyacın olabilir; kendine zaman ayırmayı unutma. Duygusal anlamda daha derin bağlar kurmak isteyebilirsin, bu yüzden içten bir iletişim geliştirmek açık kapılar açabilir. Doğanın sesine kulak ver, bu seni rahatlatacak ve ruhunu besleyecek.
Detaylı düşüncelerinle günü etkili bir şekilde yönetebilirsin. Belki de bugünkü enerjini düzenleme ve daha verimli çalışma yöntemleri üzerine yoğunlaştırmalısın. Kendine ve çevrendekilere karşı eleştirel olma eğiliminde olabilirsin; bu sayede gelişim alanlarını belirlemekte daha isabetli olursun. Ancak, eleştirilerini yaparken nazik ve yapıcı olmayı unutma. Sağlıklı yaşam hedeflerin peşinden koşarken, bedenine ve ruhuna iyi gelecek aktiviteler bulmayı da ihmal etmemelisin. İş ortamında, bir ekip çalışması içinde yer alarak başarıya ulaşabilirsin; birlikte buluşacağınız yaratıcı fikirler, ilerlemeni hızlandırır. ilişkilerde ise samimi ve dürüst tutumun, arandığın güveni sağlamana yardımcı olacaktır. Kendine güvenmeyi hatırlamalı ve fırsatları yakalamada cesur davranmalısın. Unutma, küçük detaylar büyük farklar yaratır.
Bugün sosyal çevrenizdeki insanlarla olan etkileşimleriniz ön planda olacak. İletişim kurduğunuz kişilerin enerjisi, sizin ruh halinizi büyük ölçüde etkileyecek. Esnek yaklaşımınız sayesinde aranızdaki bağları güçlendirme fırsatınız var. Duygusal dengeyi korumak adına, fikirlerinizi açıkça ifade etmekte zorluk çekmezsiniz. Ancak, başkalarının düşüncelerine de saygı göstermek, ilişkilerinizi daha da derinleştirebilir.Güzellik ve estetik konularına olan ilginiz artacak; hoşlandığınız yerlere gitmek veya yaratıcı projelere yönelmek için harika bir dönemdesiniz. Kendinize zaman ayırmak, ruhsal ve bedensel rahatlama sağlamanıza yardımcı olacaktır. Kendi içsel dengenizi bulmak için görsel veya sanatsal aktivitelere yönelmek size iyi gelecek. Unutmayın, içsel uyumunuzu yakaladığınızda, dış dünyaya yansımanın da daha olumlu olacağını göreceksiniz. Bugün, sevgi ve dostluk adına güzel fırsatlarla dolu.
Derin duyguların ve içsel sorgulamaların yoğunlaştığı bir dönemdesin. Duygusal derinliğin, çevrendeki insanlarla olan ilişkilerinde daha fazla görünür hale geliyor. Gizli saklı kalmış meseleler açığa çıkabilir; bu, önceki sorunların çözülmesine ve aradığın huzurun bulunmasına yardımcı olabilir. İçsel sezgilerin oldukça güçlü. Kendini fazla kurcalayan düşüncelerden uzak tutmaya çalış. Bugün tutku ve arzularının peşinden gidebilir, yaratıcı yeteneklerini sergileyebilirsin. Bu süreçte, kendine güven duymak ve kararlılıkla adımlar atmak oldukça önemli. Çevrendeki insanlarla iletişimini sağlam tutmaya gayret et, zira belirsizliklerin üstesinden gelmek için destek arayışında olabilirsin. Kendini yeniden keşfetme fırsatını değerlendirmelisin.
Hayata karşı maceracı ve özgür ruhlu bir yaklaşım içindesiniz. Birçok fırsat, görünümünüzde belirgin hale gelecek. Yalnızlığın getirdiği ağır yüklerden sıyrılıp sosyal çevrenize açıldığınızda, ilgi duyduğunuz konularla ilgili taze ve heyecan verici bağlantılar kurma şansı doğacak. Seyahat etmek, yeni yerler keşfetmek ve farklı kültürlerle tanışmak için mükemmel bir zaman dilimindesiniz. İçinizdeki keşif arzusunu doyuracak fırsatları değerlendirin. İçsel bilgi ve sezgi, almanız gereken önemli kararlar için size yol gösterecek. Duygusal olarak ise, derin anlamlar kurmaya teşne hissedecek, sevdiklerinizle yapılan samimi sohbetlerin tadını çıkaracaksınız. Fakat dikkat edin, bazı şeylere karşı aşırı iyimser yaklaşmak, gerçeklikten uzaklaşmanıza neden olabilir. Kendi içsel denge ve gerçeklerinizi bulmaya yönelik çabalarınıza odaklanmanız faydalı olacaktır. Hayatın sunduğu sürprizlere açık olun, çünkü bu gün sıradışı gelişmeler yaşanabilir.
Bugün kararlılığın ve azmin öne çıkacak. Hedeflerine odaklanmak, her zamankinden daha fazla ilerleme kaydetmeni sağlayacak. İş veya projelerdeki detaylara dikkat etmen önem kazanıyor; bu, senin disiplinini ve becerini sergileme fırsatı sunacak. Sosyal ilişkilerinde ise daha açık fikirli olmalısın; bazı arkadaşların veya iş arkadaşların seni farklı yönlerden anlayabilir ve destekleyebilir. Kendini ifade etmek konusunda cesur ol, içindeki lideri serbest bırak; bu, çevrendekiler üzerinde olumlu bir etki bırakacak. Duygusal hayatında, geçmişteki bazı anıları yeniden gözden geçirmen iyi gelebilir. Aşkın veya sevgi dolu ilişkilerinle ilgili olarak, kalbine kulak ver ve hislerini cesurca dile getir. Bu, bağlılık oluşturmana yardımcı olacak. Finansal konularda dikkatli davranmakta fayda var; beklenmedik harcamalara karşı hazırlıklı olmalısın. Öğrenmeye ve kendini geliştirmeye açık ol; bu, hayatına tazelik ve enerji katacak. Bugün, potansiyelini ortaya çıkarmak için önemli bir fırsat; en iyi versiyonunun peşinden koş!
Sıra dışı düşünceler ve yenilikçi fikirler zihninde dolaşırken, özgürlüğüne olan düşkünlüğün bir kez daha ön plana çıkıyor. Bugün, alışılmışın dışında bir bakış açısına sahip olacağın ve etrafındaki insanları yeni fikirlerinle etkileyeceğin bir dönemdesin. Sosyal ilişkilerinde daha cesur olabilirsin. Farklı görüşler ve tartışmalar vesilesiyle kendini ifade etme arzun artacak. Bir grupta liderlik rolüne soyunman mümkün. İçsel huzurunu sağlamak adına bazı konularda sınır koyma zamanın geldi. Yalnız kalmaktan korkma; yalnızlık, kendini bulmanın ve derin düşüncelere daldığın bir yolculuğun ilk adımı olabilir. Sevdiklerinle gerçekleştireceğin paylaşımlar, duygusal bağların güçlenmesini sağlayacak.İş veya projelerde yaratıcı fikirlerini hayata geçirme fırsatların var. Unutma, sıradanlık seni sıkabilir; bu nedenle cesaret gösterip risk almaktan çekinme. Hayal gücünü kullanarak, daha önce hiç düşünmediğin yolları keşfedebilirsin. Bugün, hayatına küçük dokunuşlar yaparak büyük değişiklikler başlatabilirsin. Enerjini doğru yönlendirdiğinde, sürprizlerle dolu bir gün senin için mümkün olacaktır.
Bugün sezgilerin en yüksek noktasına ulaşabilirsin. İçindeki sanatsal yön, dışa vurum biçimini bulmakta zorlanmayacak. İlişkilerde derin bir bağ kurma arzusu, sevgi ve anlayışa açık olmanı sağlacak. Bu süreçte arkadaşların, geçmişteki bazı anılar ve duygusal derinlikler hakkında seni düşündürebilir. Hayal gücünün aktif olduğu bir dönemdesin, bu yüzden yaratıcı projelere yönelmek sana ruhsal bir tatmin verebilir. Sağlık konusunda, zihinsel detoks yapma zamanı gelmiş olabilir; meditatif ve huzur veren aktivitelerle kendine alan aç. Duygusal derinliklerin, yeni bir farkındalık kazanmanı sağlayacak. Kalbini dinlemeyi unutma, hissettiğin her şey bir mesaj taşıyor.
