1
Osmanlı topraklarında alanda yapılan en eski halk müziği kayıtlarını yapan Hubert Pernot ve Felix von Luschan’ın konuyla ilgili çalışmaları ilk kez tüm detaylarıyla Türkçe literatüre girdi. Pernot’nun 1898-99’da Sakız Adası’nda Yunan dili araştırmaları kapsamında Rum köylülerden kaydettiği ezgilerin Bâbı Âli’den Fransız besteci Ravel’e uzanan hikâyesi çok ilginç. Luschan’ın arkeoloji araştırmaları için gittiği Zincirli’de Ermeni delikanlı Avedis’ten kaydettiği Türkçe halk şarkılarında tanıdık ezgilere, özellikle İstanbul Türküsü olarak bildiğimiz Üsküdar’a Gider İken’e rastlamak şaşırtıcı. Edison fonografıyla taşrada yapılan bu kayıtlarla dönemin müzik üretimi, ses arşivleri ve bilim-sanat ortamlarına dair her şey didik didik araştırılmış. “Fonograf Alanda-Erken Dönem Karşılaştırmalı Müzikoloji Çalışmaları ve Türkiye” başlıklı çalışma, bu güçlü içerikle ulusal ve uluslararası literatürde pek çok açıdan ilk olma özelliğine sahip.
Berlin, Fransa, Yunanistan ve Türkiye’yi içeren bölgedeki çalışmaları Türk okuyucusuyla buluşturanlar ise Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi (MSGSÜ) İstanbul Devlet Konservatuvarı Müzikoloji Bölümü’nden bir ekip. Bu ekipten araştırma görevlisi Nihan Tahtaişleyen sorularımızı yanıtladı:
Pandemi döneminde böyle geniş kapsamlı bir çalışma nasıl yapıldı?
Kitabın fikir annesi Elif Damla Yavuz, ben ve Erdener Önder bir süredir yabancı araştırmacıların Osmanlı coğrafyası ve Anadolu köylerinde yaptıkları kayıtlar üzerine çalışıyoruz. 2019’da dünyanın en kapsamlı ve eski ses arşivi olan Berlin Fonogram Arşivi’nde 7 ay araştırma yaptım. Elif zaten yıllardır Alman araştırmacıların yaptığı çalışmalara hâkim ve yaptığı çevirilerle alana sürekli katkı sağlayan bir müzikolog. Ela Alpman, Divin Gençoğlan ve İdil Özcan da başlangıçta Fransızca ve İngilizce temel metinleri çevirmekle bu kitaba katkı sağlayacak iken hepimizin dizginlenemez merakıyla iş büyüdü. Berlin ve Paris’teki ses arşivleriyle görüşüldü, Yunanistan’daki akademisyenlerle ilişki kuruldu. Bulduklarımız sonucunda bu çalışmayı genişletmek ve kitaba dönüştürmek, literatüre katmak boynumuzun borcu oldu. Erdener de hem arşiv çalışan bir etnomüzikolog hem de Berceste Yayınevi sahibi olarak tam destek verdi. Yani temeli çok önceden atılmış ama salgın döneminde bir bölümü sonlandırılmış bir çalışma. Dahası da gelecek…
Kitabın başlığı akademik olduğu için uzman olmayan okuru korkutuyor ama dili sade ve sunulan belgeler çok etkileyici. Okur bu kitapta ne bulacak?
Evet, akademik bir çalışma ama korkutucu değil. Biz daha çok 20. yüzyılda Avrupa’da ses arşivlerindeki bilim ve sanat ortaklıklarını, Türkiye’nin bu ortaklıktaki yerini gösteren bir fotoğraf çektik. Bu fotoğrafta her okuyucu, kendine göre bir detay görecek ve istediği çerçevede bu bilgileri kullanabilecek. Dili de sade. Müzikolog olmayanların da müzikle ilişkisini başka bir boyuta taşıyabileceğimize inanıyorum. Türkiye’de ilk kez yayımlanan eski halk müziği notalarını gören müzisyen dostlarım, iyi birer tarih okuyucusu olan arkadaşlarım hatta sosyolog, arkeolog ve arşiv çalışan sanatçılardan da olumlu dönüşler aldık. Arşiv kayıtları, notalar, fotoğraflar, Osmanlıca, Fransızca, Almanca ilk elden belgeler, kitapta çok malzeme var… Okuması zor olmasa da okuyucuyu bilgi bombardımanına tuttuğumuz için arada soluklanmak gerekebilir.
Osmanlı topraklarındaki halk müziği kayıtlarını neden Türkiye’deki arşivlerde değil de yabancı arşivlerden buluyoruz?
Ne yazık ki Türkiye’de koleksiyonuna kolayca ulaşabileceğimiz kurumsal bir ses arşivi yok. İlgili kurumlar Avrupa’daki gibi yeterli devlet desteğine sahip değil ya da isteksiz ve içe kapalılar. Bu malzemeye erişmek istediğinizde girişiminiz olumsuz sonuçlanıyor. Yine de ticari şirketler, kişiler üzerinden hareket ederek bazı arşiv kayıtlarını yayımlayabiliyor. Bu konuya dikkat çekmek için Berlin, Viyana ve Paris’teki ses arşivleriyle ilgili detaylı bilgi aktardık kitapta. Avrupa, ses arşivlerini tarihsel insanlık hazinesi olarak görüyor. Türkiye’de de bu bilinci ön planda tutmak gerek.
Diğer taraftan Türkiye’de uzun yıllar başka dillerdeki halk müzikleri kayıtları göz ardı edildi. Rumca, Ermenice, Kürtçe, Süryanice gibi bu toprakların zenginliğini gösteren ezgilere dair kayıtlar hep yabancılar tarafından yapıldı, Avrupa ve Amerika’daki arşivlere taşındı. Farklı dillerde olsa da halk ezgileri bu topraklarda yaşayan kültürlerin buluştuğu ortak bir payda. Bu sebeple Sakız Adası’nda Pernot’nun yaptığı Rumca kayıtlar ve Luschan’ın Zincirli’de yaptığı Türkçe ve Kürtçe kayıtları tarihimize işlemek önemliydi. “Üsküdar’a Gider İken’in geniş bir coğrafyadaki dolaşımını görmek şaşırtıcı, onu 12 yaşındaki Avedis’ten dinlemek keyif verici aynı zamanda…
Nasıl geri dönüşler aldınız?
Bizim alanımızda çalışmalarıyla literatüre katkı sağlayan hoca ve meslektaşlarımızın hepsinden gerek yazılı gerek sözlü olarak övgü dolu geri dönüşler aldık. Berlin Fonogram Arşivi’nin yönetimi, Almanya ve Amerika’da arşiv çalışan bazı müzikologlar yayının ardından yeni önerilerle geldi, kitabı Türkçe de olsa kurumsal ve kişisel arşivlerine aldılar. Türkiye’nin önde gelen üniversite ve kütüphaneleri de kitabı hemen edindi. Değerli klasik kemençe üstadı Derya Türkân en çok heyecanlanan müzisyenlerden oldu. Beni en çok şaşırtan ise konuya uzak olduğunu düşündüğüm caz müzisyenleri dostlarım Çağrı Sertel ve Eylül Biçer’in ilgisi oldu. Özellikle kitabın içinde yer alan ve ilk kez yayımlanan notaların, tarihin derinliklerindeki sesleri bugüne taşıyor oluşu icracıları epey heyecanlandırıyor. İsteyenler kitabı bercesteyayinevi.org adresinden online edinebilir. Çok yakında bu kitaptaki detaylardan başkaca sesli ve yazılı kaynakları müzikseverlere ve akademi camiasına sunacağımızı da eklemek isterim.
Bugün enerjinin yüksek olduğu bir gün. Harekete geçmek, tüm hedefleriniz için adım atmak için mükemmel bir fırsat. İçsel gücünüzü hissedecek, kararlılıkla ilerleyeceksiniz. Sosyal ortamlarda kendinizi ifade etme isteği artmış durumda. Çevrenizdekilerle sıcak ve samimi ilişkiler kurabilirsiniz. Ancak, aceleci davranmaktan kaçınmanız önemli; düşünmeden yapılan hamleler ters tepebilir. İş veya projelerinizde yaratıcı fikirler ön plana çıkacak, bunları paylaşmaktan çekinmeyin. Sağlığınıza dikkat etmeli, stresli durumlarda sakin kalmayı başarmalısınız. Bugün alacağınız bir haber, ruh halinizi önemli ölçüde olumlu etkileyebilir. Açık zihninizle geleceğe dair umut dolu adımlar atabilirsiniz.
Maddi konularda belirgin bir kararlılık hissediyorsun. Bugün, bütçeni gözden geçirip tasarruf planları yapmak için harika bir zaman. Duygusal anlamda ise, güven arayışın artmış durumda; sevdiğin kişilerle daha derin bağlar kurmak isteyebilirsin. Aynı zamanda estetik zevklerin ve sanata karşı duyduğun ilgi artış gösterebilir. Eğer bir proje üzerinde çalışıyorsan, sabırlı olmalı ve detaylara dikkat etmelisin. Bütün bunların yanı sıra, sağlığına özen göstermek ve ruhsal dengeyi sağlamak adına zaman ayırmak da önemli. İçsel huzurunu bulma çabaların, dönüşüm sürecinde sana rehberlik edecek.
Bugün, merak ve öğrenme arzusunun doruk noktaya ulaşacağı bir dönemdesin. Sosyal çevrendeki dinamikler, yeni bağlantılar ve ilginç sohbetlerle zenginleşebilir. Anlık değişimler ve beklenmedik fırsatlar karşısında esnek kalabilirsin. Özellikle iletişim becerilerin, karşılaştığın sorunlara yaratıcı çözümler bulmanda etkili olacak. İçsel düşüncelerinin dışa vurum bulması, seni daha özgür ve bağımsız hissettirecek. Ancak, etrafındaki seslerin senin kararlarını etkilemesine izin verme. Kendi kalbinin sesine kulak vererek, içsel huzurunu bulabilirsin. Kısacası, bu gün, zihnini açma ve yeni deneyimlere adım atma fırsatını yakalayabileceğin verimli bir dönem.
Duygusal derinlik ve sezgi bugün senin en büyük rehberlerin olacak. İçsel hislerine güvenerek hareket etmeli ve olaylar karşısında empati geliştirmelisin. Aile bağların ve arkadaşlarınla olan ilişkilerin ön plan çıkarken, sevgi dolu bir ortam yaratman için elinden geleni yapmalısın. İletişimde açık ve samimi olman, kalp bağlarını güçlendirecek. Kendini argümanlardan uzak tutarak akışa bırakmak, huzur bulmanı sağlayacak. Ayrıca, yeni hobiler ya da yaratıcı projeler üzerinde çalışmak için mükemmel bir zaman. İçindeki yaratıcılığı serbest bırakmayı unutma! Kendine zaman ayırmayı ihmal etme; ruhsal dengen için gerekli. Başkalarına sunacağın sıcaklık ve ilgi, bugün seni daha da özel kılacak.
Kendine güvenin bir hayli yüksek. Etrafındaki insanlara ilham kaynağı olabilirsin. Bugün, yaratıcılığını vor kampanya, projeler veya sanat çalışmaları gibi alanlarda sergilemek için harika bir fırsat. İnsanlarla olan ilişkilerin, geçmişte yaşadığın zorluklara rağmen bu günlerde daha da güçlenebilir. Sosyal ortamlarda yeni insanlarla tanışma ve bağlantılar kurma şansı bulacaksın. Duygusal olarak kendini ifade etmekten çekinme, duygularını açıkça paylaşmak, ilişkilerini derinleştirir. Özellikle romantik yaşamında sürükleyici anlar yaşayabilirsin; doğrudan hislerini ifade etmek, tam da aradığın samimiyeti getirebilir. İş yerinde veya projelerde liderlik vasıflarını ön plana çıkarmak, ekip arkadaşlarınla olan bağlarını güçlendirecektir. Sabırlı olmayı öğrenmek, bugün başkalarıyla olan diyaloglarından alacağın derslerle daha iyi bir versiyonuna ulaşmana yardımcı olabilir. Pozitif enerjin etrafındakilere de yansıyacak, bu da sana olan hayranlığı artıracak. Küçük detaylara dikkat et; bugün, basit ama anlamlı anlar yaratma şansı bulacaksın.
Sakin ve düzenli bir gün geçirebilirsin. Yalnız kalmayı isteyebilir, düşüncelerine yoğunlaşabilirsin. Yaratıcılığını besleyecek aktivitelerde bulunmak, zihnini ferahlatmak için harika bir fırsat. İş yerindeki sorumluluklara dikkat etmen gerekecek, detaylara odaklanarak ilerlemelisin. İletişimde nazik ve anlayışlı olmak, çevrendekilerle uyum sağlamakta fayda getirebilir. Duygusal ve fiziksel sağlığına özen göstererek, stresle başa çıkmanın yollarını aramalısın. Kendine ayıracağın zaman, dengeyi bulmana yardımcı olacak ve kendini yenileyerek daha olumlu bir enerjiyle yola devam etmene olanak tanıyacak. Sosyal ilişkilerde ise empati kurmak, arkadaşlık bağlarını güçlendirmene yardımcı olabilir.
Bugün, denge arayışın daha da belirginleşiyor. Sosyal çevrenle olan ilişkilerinde uyum sağlama isteğin artarken, bazı çatışmaları da yumuşatmak için fırsatlar bulabilirsin. İçsel huzurunu korumak adına, başkalarının beklentilerini göz önünde bulundurman faydalı olacak. Sanatsal ve yaratıcı projelere yönelmek, ruhunu besleyecek ve içinde bulunduğun dönemi daha anlamlı kılacak. Kendine zaman ayırmayı unutma; bu, zihin ve ruh dengenin yeniden sağlanmasına yardımcı olacak. Ayrıca, bir arkadaşından veya tanıdığından alacağın destek, seni yeni fikirlere yönlendirebilir. İletişim becerilerin sayesinde zor zamanların üstesinden gelebilirsin. Unutma, her şeyin bir zamanı var; acele etme ve sürecin tadını çıkar.
Gizli duyguların yüzeye çıkma zamanıdır. İçsel bir dönüşüm yaşarken, kararlılığın sana güç verecek. İkili ilişkilerde beklenmedik durumlarla karşılaşabilirsin; iletişimini iyileştirmek için açık ve samimi olmalısın. Duygusal derinlikler, sana hem zorlayıcı hem de öğretici deneyimler sunacak. Kendini ifade etme biçimine dikkat et, zira sözlerin başkalarında kalıcı etkiler bırakabilir. Sağlığına özen göster; zihinsel dinginlik, beden sağlığınla doğrudan bağlantılı. Kendi iç dünyanda yapacağın keşifler, seni daha güçlü kılabilir. Yaratıcılığını serbest bırak, yeni projeler ve hobiler için ilham alabileceğin bir dönemdesin. Unutma ki, dönüştüğün her şey, seni daha yetkin ve olgun bir birey haline getirecek.
Yeni maceralara ve keşiflere aç bir ruh halindesin. İçsel bir özgürlük arayışı içinde, mevcut sınırlarını zorlamak isteyebilirsin. Seyahat planları, yeni insanlarla tanışmalar ya da farklı kültürler hakkında bilgi edinme arzusu gün boyunca seni sarabilir. Aniden karşına çıkabilecek fırsatları değerlendirmek için hazırlıklı ol. Cesur düşünceler ve yeni fikirler, çevrendekilerle olan iletişimini zenginleştirecek. Aynı zamanda, içsel bakış açılarınla başkalarına ilham vermen mümkün. Sosyal çevrende kendini ifade etme ihtiyacı duyabilirsin; bu, samimi ilişkilerin daha da derinleşmesine yol açabilir. Kendine güvenin artarken, içsel bilgeliklerin ışığında hareket etmenin keyfini yaşayacaksın.
Duygusal derinliklere dalma isteği içinde olabilirsin. İçsel huzuru ararken, çevrendeki insanlarla olan ilişkilerine daha fazla önem vermen gerektiğini hissedeceksin. İş yerindeki sorumlulukların seni biraz daraltabilir, ama bu dönem aynı zamanda kariyerinle ilgili yeni fırsatlar da kapını çalacak. Kendine güvenini artırmalısın; yeteneklerinle ilgili yeni yollar çizebilir ve başkalarına ilham verebilirsin. Bugün, iletişimde empati ve anlayış sergilemek, daha sağlıklı bağlantılar kurmana yardımcı olacak. Kendi içsel sesini dinleyerek hareket etmen, günün olumlu geçmesini sağlayacak. Sakin kal, her şey zamanı geldiğinde yoluna girecektir.
Gün, sosyal bağlantıları güçlendirmek ve yeni insanlarla tanışmak için harika bir fırsat sunuyor. İçgüdüsel olarak etrafındakilere ilham verme eğilimindesin. Yenilikçi fikirlerinle dikkat çekebilir, yaratıcı projelere yönelerek özgünlüğünü ortaya koyabilirsin. Bugün, beklenmedik durumlarla başa çıkma yeteneğin sayesinde, zorlukları avantajına çevirebilirsin. Arkadaşlarınla olan ilişkilerinde açık iletişim büyük bir önem taşıyor; hislerini samimiyetle paylaşmak, aranızdaki bağı derinleştirecek. İçsel huzuru bulmak için biraz yalnız kalma ihtiyacı da hissedebilirsin; bu, kendini yeniden değerlendirmek ve yenilenmek için değerli bir zaman dilimi olacaktır. Gün içinde karşılaşabileceğin ufak engeller, seni durdurmak yerine daha sağlam adımlarla ilerlemeni sağlayacak. Kendi ihtiyaçlarına odaklanmak, başkalarıyla olan etkileşimlerini daha da güçlendirecek. Kendine olan güveninle, cesur adımlar atabilirsin.
Duyguların en derin köşelerine inme fırsatı buluyorsun. Hayal gücün oldukça güçlü ve bu, sanatsal yaratıcılığı besleyebilir. Özellikle ruhsal ve manevi konulara duyduğun ilgi artıyor. Meditasyon veya derin düşünme seansları yapmak, kendini yenilemeni sağlayabilir. İlişkilerinde daha samimi ve içten olma arayışı içerisindesin, bu da seni çevrende daha anlayışlı bir enerjiyle paketleyecek. Bir arkadaş ya da sevdiğin kişiyle yapacağın açık kalp bir konuşma, aranızdaki bağı güçlendirebilir. Duygusal derinliklerde yüzmeyi tercih et, yüzeyin ötesine geçmek, gerçek benliğini bulmanı sağlayabilir. Kendine karşı nazik olmayı unutma; içsel huzuru sağlamak, dengenin temel taşlarından biri olacak. Hayallerinin peşinden gitmekten çekinme—bugün cesur adımlar atabilirsin.
