1
Netflix’te yayınlanan Kulüp dizisi ile, birçoklarına göre, İstanbul’daki Sefarad Yahudi cemaati ilk kez ana akım sayılabilecek bir yayın organında görünür oldu.
Yine bu dizi ile birlikte, Türkiye’de yaşayan geniş toplum kesimleri, Unesco’nun tehlike altındaki diller arasında gösterdiği Ladino ile tanıştı.
Üstelik dizideki Ladino kullanımı da mükemmele yakın olarak tarif ediliyor.
Bunu sağlamak için Türkiye Yahudi cemaatine mensup Ladino konusunda uzman isimler diziye danışmanlık yaptı. Oyuncular dil konusunda haftalarca eğitildi.
Ladino kökenleri İspanya’ya uzanan Sefarad Yahudilerinin 500 yıldan uzun süredir konuştukları bir dil.
Sefarad Yahudileri, 1492 yılında İspanya’da bir ültimatomla karşı karşıya bırakıldı. Ya din değiştirip Katolik Hristiyanlığı kabul edecekler ya da bir daha geri dönme şansı olmadan ülkeyi terk edeceklerdi.
Bu ültimatom sonucu krallıktan kovulan 90 bin Sefarad Yahudisi, Osmanlı toprakları da dahil olmak üzere farklı rotalarda büyük bir göç yaşadı.
Beraberlerinde de İber Yarımadası’nda Orta Çağ’da konuşulan İspanyolcayı götürdüler.
Birçok tarihçiye göre, Osmanlı devletinin farklı etnik gruplara kültür özgürlüğü tanıyan yapısı, bu dilin yüzyıllar içinde evrimleşerek yaşamasını sağlayan sebeplerden biri oldu.
Genç Yahudilerin Ladinoyla ilişkisini merkeze alan Son Sözcükler (Las Ultimas Palavras) isimli belgeselin yapımcısı olan Rita Ender, dilin bu topraklara ait olan dillerle şekillendiğini ve doğal olarak içine Türkçe, Rumca, İbranice kelimeler eklendiğini anlatıyor.
Türkçe ve Ladino dilleri yüzyıllar içinde etkileşim içinde olmaları nedeniyle karşılıklı sözcük transferleri yaşadı.
İzmir’e özgü bir hamur işi olan boyoz, palavra ve kaşar kelimeleri, Ladinodan günlük Türkçeye giren kelimeler arasında.
Yine Kulüp dizisinde dikkat çeken kelimelerden biri de iki dilin nasıl ilişki içine girdiğini gösteren ‘börekitas’ (Bir hamur işi) kelimesi. Ladinoya giren Türkçe kelimeler arasında ise köprü (köpri olarak sayılıyor) sayılabilir.
Kulüp dizisine hem oyuncu olarak hem de Ladino danışmanı olarak katkı yapan İzzet Bana, Osmanlı’daki Sefarad Yahudilerinin İspanyolcada bulamadıkları kelimeleri, Rumca, İbranice ve Türkçeden dile kattıklarını anlatıyor.
Türkiye’deki Yahudi Cemaati, Ladino dilinin genç nesillere aktarılması için çalışmalar yürütüyor.
Yahudi İspanyolcası olarak tanımlanan bu dil bugün, ağırlıkla 50 ve üzeri yaş cemaat mensupları tarafından biliniyor ve kullanılıyor.
Yaptığı belgeselde 25 – 35 yaşındaki 19 Türkiyeli Yahudi’yle konuşan Rita Ender, büyük bir çoğunluğun bu dilin öldüğünü düşündüğünü söylediğini aktarıyor.
Ender’in kendi görüşü ise “dilin can çekiştiği” yönünde:
“Gençler bazı ifadeleri ve kelimeleri biliyorlar. Bildikleri kelimeler tesadüfi değildi ve sevgi sözcükleri, yemek gibi önemli noktalara işaret ediyor.”
Rita Ender, Ladinonun yeni nesillere aktarılamamasında farklı sebepler olduğuna da işaret ediyor:
“Vatandaş Türkçe Konuş” Kampanyası, Trakya Olayları, Varlık Vergisi, 6-7 Eylül… Say say bitmez. Fakat Rumların ve Ermenilerin dillerini korumuş olmalarına rağmen bizim koruyamamış olmamızın da nedenleri var. Fransızcanın okullarda öğretilmeye başlaması, Ladino konuşanlarla Fransızca konuşanlar arasında bir sınıf farkı olduğunun düşünülmesi gibi.”
Kendisi de dizide rol alan İzzet Bana, Ladino dilinin yaşaması için çalışan Türkiye Yahudi Cemaati’nde çalışan isimlerden biri.
Bana, sorularımızı yanıtlarken dizideki Ladinonun doğru kullanılması için haftalarca çalışıldığını söyledi.
İzzet Bana aynı zamanda, aralarında Gökçe Bahadır’ın da bulunduğu oyuncuların, Ladinoyu doğru telaffuz edebilmeleri için sette danışmanlık görevi üstlendiğini de anlatttı.
Yahudi İspanyolcası olarak anılan Ladino, bugün orta yaşın üzerindeki Türkiye Yahudilerinin lehçelerini de şekillendirmiş durumda.
İzzet Bana, gençlik yıllarında evde Ladino konuşmalarının, sokakta ise yalnızca Türkçe kullanmalarının bunda rol oynadığını anlatıyor.
Bana, Türkiye Yahudi Cemaatinde 90’lı yıllardan itibaren doğan çocukların büyük çoğunluğunun Ladinoyu artık basit kelimelerle bildiğini söylüyor.
500 yılda evrimleşerek oluşan bu dil, ABD, Fransa ve Arjantin’deki Sefarad Yahudi topluluklar arasında da halen, o toprakların diliyle iç içe geçmiş bir şekilde yaşıyor.
Enerjin her zamankinden yüksek ve etrafındaki insanlara olumlu bir ivme katabilirsin. Liderlik yeteneklerin parlayacak, çevrendekileri motive etmekte sıkıntı yaşamayacaksın. Bugün, yeni projelere başlamak için uygun bir gün. Ancak sabırsızlığını kontrol altında tutmalısın; zira aceleci kararlar sana beklediğinden daha büyük zorluklar doğurabilir. İkili ilişkilerde, açık iletişim en önemli anahtar olacak. Sevgi dolu sözlerin ve destekleyici tavırların, sevdiğin insanla aranızdaki bağı güçlendirecek. İlginç bir fırsat kapını çalabilir; değerlendirmek için cesur olmalısın. Aynı zamanda, sağlığına dikkat etmeyi unutma; yeterince dinlenmek ve stresle başa çıkmak önem kazanıyor. Bugün, kendine daha fazla zaman ayırarak içsel huzurunu sağlamak için bir fırsat yakalayabilirsin.
Bugün içsel huzurun ve dayanıklılığının önemini bir kez daha fark edeceksin. Hayatındaki rutinler sana güven verirken, ani değişimlere karşı kapanabilirsin. Maddi konularla ilgili bir fırsat kapını çalabilir, bunu değerlendirmek için hazırlıklı olmalısın. Etrafındaki insanlar tarafından desteklenmiş hissedecek, onlarla olan iletişimlerin güçlenebilir. Duygusal ilişkilerinde samimiyet arayışın artacak, bu da seni daha derin bağlantılara yönlendirebilir. Kendini ifade etme isteği, sanat veya yaratıcılıkla ilgili bir proje için ilham verebilir. Gün içinde biraz molalar vermek, zihnini ve bedenini yenilemene yardımcı olacak. Kendine yönelik nazik olmayı unutma; öz bakımına dikkat etmelisin.
Bugün sosyal çevrenle olan etkileşimlerin artış gösterecek. Farklı insanlarla tanışmak ve yeni fikirler almak, zihnini zenginleştirecek. İçsel olarak merak duygun her zamankinden daha kuvvetli. Bu, bilgi edinme konusunda seni harekete geçirebilir. Özellikle yazılı ve sözlü iletişimde kendini çok daha etkili ifade edebilirsin. Mevcut projelerine yeni bir bakış açısı katmanın tam zamanı. Eski alışkanlıklarından sıyrılarak yeniliklere açık olmalısın. Başkalarını da etkilemek konusunda güçleneceksin; bu, grup çalışmalarında ve arkadaş ilişkilerinde sana fayda sağlayacak. Ancak, birçok fikri aynı anda takip etmek zorlayıcı olabilir. Son kararları alırken biraz daha dikkatli olman gerektiğini unutma. Anlık heveslere kapılmaktan kaçınmalısın; işlerinin sonuçlanmasına odaklanmak senin için daha faydalı olacak. Kısa seyahatler ve yeni deneyimler sana ilham verebilir. Duygusal ilişkiler ise sürprizlere açık; iletişimdeki esneklik, samimi bağlar kurmanı sağlayabilir.
Duygusal derinliklerinle yüzleşeceğin bir gün. İçsel hislerin, çevrendekilerle olan ilişkilerini şekillendirecek. Aile ve sevdiklerinle paylaşımlarına odaklanmak, bağlılıklarını daha da güçlendirebilir. Sezgilerin özellikle kadın figürler üzerinden güçleniyor, onların tavsiyelerine kulak vermekte fayda var. İçsel huzur arayışında, kendine huzurlu bir alan yaratman gerekebilir. Duygusal açıkça ifade etmek, ilişkilerinde yeni bir boyut kazandırabilir. Gün boyunca karşılaşacağın küçük sürprizler, motivasyonunu artıracak ve kendine güvenini tazeleyecek. Unutma ki, duygu dolu anların tadını çıkarmak, ruhsal dengeye ulaşmanın anahtarı. Yeniliklere açık ol ve kalpten gelen hislerini takip et.
Parlak bir enerjinin etrafında dönüyorsun, insanların dikkatini çekmek için mükemmel bir zaman. Yaratıcılığın tavan yapmışken, sanatsal projelere yönelmek ya da hobilerine daha fazla zaman ayırmak seni besleyecek. Sosyal ilişkilerin güçleniyor; çevrendekilerle bağlarını kuvvetlendirip yeni arkadaşlıklar kurabilirsin. Ancak gururunu kontrol altında tutman önemli, zira bu günlerde iletişimde bazı yanlış anlamalar doğabilir. İçsel gücünü, kararlılığını ve özgüvenini artıracak fırsatlar karşına çıkabilir; bunları değerlendir. Romantik ilişkilerde ise samimi ve açık olmaya odaklanmalısın, böylece sorunları kolayca aşabilirsin. Keşfetmek ve yeni deneyimlere açık olmak, seni daha da ileriye taşıyacak.
Detaylara olan düşkünlüğün seni öne çıkarıyor; bugün, küçük ayrıntılar senin için büyük önem taşıyacak. İletişimdeki kurallara sadık kalarak, çevrendeki insanlarla olan ilişkilerini olumlu yönde güçlendirebilirsin. Organize etme yeteneğin, iş ve kişisel yaşamında verimliliği artıracak. Kendine karşı nazik olmalısın; mükemmel sonuçlar elde etmek için gereksiz eleştirilerden kaçın. Sağlık konularında dikkatlice ilerlemen gereken bir süreçtesin; bedenine ve zihnine iyi gelecek aktivitelere yönel. Ele aldığın projelerde düzen ve planlama ön planda tutulmalı. Bugün, içsel huzurunu sağlamak için zaman ayırmayı ihmal etme. Başkalarının ihtiyaçlarına duyarlı olman, seni daha da sevecen bir hale getirecek. Sevdiklerinle geçireceğin zaman dilimleri, kendini yeniden enerji dolu hissetmene yardımcı olacak. Yaratıcılığını sevdiklerinle paylaştıkça, kendini daha mutlu hissedeceksin.
Bugün ilişkilerin ve sosyal etkileşimlerin ön plana çıkacağı bir dönemdesin. Başkalarıyla olan bağların derinleşirken, uyum ve denge arayışın da artacak. Hayatında yeni insanlarla tanışma fırsatları karşına çıkabilir; bu, yepyeni bir perspektif kazanmanı sağlayabilir. Duygusal anlamda kendini daha huzurlu hissetmek için sevdiğin aktiviteleri yapmaya zaman ayırabilirsin. Sanatsal yeteneklerin gün yüzüne çıkarken, yaratıcılığını kullanmak için ilham dolu bir enerji hissedeceksin. Ancak, karar alırken acele etmemeye özen göster; başkalarının görüşlerini dikkate al, ama kendi iç sesine de kulak ver. İyimserliğin ve pozitif yaklaşımın çevrendekilerde güzel bir etki bırakacak. Duygusal dengeyi sağlamaya çalışırken, kendini ifade etme şeklinin önemini unutma; açık ve net bir iletişim sana büyük fayda sağlayacak. Bu, gün içerisinde karşılaşabileceğin sorunları daha kolay aşmanı ve aradığın uyumlu havayı yakalamanı sağlayacak.
Bugün duygusal derinliklerinizde kaybolma ihtiyacı hissediyorsunuz. İlişkilerde daha samimi ve açık olma arzusuyla dolusunuz. Duygularınızı paylaşmak için uygun bir zaman. İçsel motivasyonlarınızın sorgulanacağı bir süreçtesiniz; kendi istek ve ihtiyaçlarınızı keşfetmek amacıyla içe dönmek isteyebilirsiniz. Kendinizi ifade etmek için sanatsal yollar arayabilir, yaratıcılığınızı ön plana çıkarabilirsiniz. Çevrenizdeki insanlarla derin bağlantılar kurmak sizi besleyecek. Gizli kalmış konular gün yüzüne çıkabilir. Bu durum, ilişkilerdeki dengesizlikleri ortaya çıkararak sizi dönüştürücü bir sürece sürükleyebilir. Kendinize karşı dürüst olun; içsel sesinize kulak vermek, ruhsal açıdan sizi güçlendirecek. Güçlü sezgiler, çevrenizdeki insanları anlamanızı kolaylaştıracak ve bazı anlaşmazlıkları çözmenize yardım edecek. Kendi sınırlarınızı belirlemek, başkalarıyla olan etkileşimlerinizi daha sağlıklı hale getirebilir. Unutmayın, karanlıkların içinden geçerken, ışığı kendiniz bulmalısınız.
Yeni maceralara atılma isteği içerisinde olacaksın. İyimser bakış açın sayesinde, karşına çıkan fırsatları değerlendirerek yeni bir başlangıç yapabilirsin. Öğrenmeye, keşfetmeye açık olman, çevrendekilere ilham verecek. Sosyal ilişkilerin oldukça hareketli, yeni insanlarla tanışma şansın yüksek. Ancak bazı durumlarda dikkatsizlikten kaynaklanabilecek anlaşmazlıklar doğabilir. Aklını karıştıran sorulara karşı sabırlı olmalısın. İçsel sezgilerine güvenerek daha doğru kararlar alabilirsin. Kendi sınırlarını zorlamaktan çekinme; hayatın sunduğu deneyimler seni büyütecek. Sonuç olarak, bugün kendini yenilemek ve ufkunu genişletmek adına atılımlar yapacağın bir dönemdesin.
Bugün sorumluluklar ön planda olacak. Kariyer ve hedeflerine odaklanmak için güçlü bir motivasyona sahip olacaksın. İş yerinde yeni fırsatlar kapını çalabilir; cesur adımlar atmak için doğru zaman. Aradığın güven, içsel huzur ve kararlılıkla birleşerek seni daha da güçlendirecek. İletişim becerilerini geliştirmek için fırsatlar doğacak; ilişkilerde şeffaf ve açık olmak, algıların ve hislerin üzerinde önemli bir etki yaratacak. Kişisel sınırlarını korumayı unutma; başkalarının ihtiyaçları seni yavaş yavaş yıpratabilir. Sağlık açısından kendine dikkat et; küçük bir mola vermek, zihinsel sağlığını koruman için faydalı olacaktır. Geleceğe dair planlarını gözden geçirmek için iyi bir gün; yapılması gerekenleri önceliklendir. Kendinle barış içerisinde olman, her türlü zorluğun üstesinden gelmeni kolaylaştıracak.
Bugün, özgürlüğe ve farklılıklara olan tutkun öne çıkıyor. Yaratıcılığın tavan yapması mümkün, bu yüzden sanatsal projelere yönelebilir, hayal gücünü serbest bırakabilirsin. Sosyal çevrenle kurduğun diyaloglarda sıradışı fikirlerinle dikkat çekebilirsin. Aynı zamanda, toplumsal konulara duyduğun ilgi, başkalarıyla daha derin bağlantılar kurmanı sağlıyor. Ancak, bireysel alanına dair sınırlarını korumak önemli. İhtiyaç duyduğun alanı oluşturabilmek, zihninin dinlenmesine yardımcı olabilir. Arkadaşlarınla olan ilişkilerinde ani değişikliklere açık olabilirsin; sürpriz karşılaşmalar, yeni bağlantılar söz konusu olabilir. Duygusal olarak daha bağımsız hissetmek isteyeceksin, bu da bazı geçmiş bağların gözden geçirmene yol açabilir. Günün energisi, içsel özgürlüğünü keşfetmeni sağlar. Zaman bulduğunda meditasyona ya da yürüyüşe çıkmak, zihin sağlığın için faydalı olabilir. Kendine olan güvenin artarken, hayallerini gerçekleştirme yolunda atacağın adımlar cesur ve yenilikçi olabilir. Açık fikirli kal, evrenin sunduğu fırsatları yakala.
Hayaller ve sezgiler ön planda. İçsel dünyana yolculuk yapabilir, ruhsal konulara ilgi duyabilirsin. Duygusal derinliklere inme arzusu, seni başkalarıyla daha samimi bağlar kurmaya yönlendirebilir. Yaratıcılığının doruk noktasında olacağın bir dönemdesin; sanatsal çalışmalar veya kişisel projelerde yeni ilham kaynakları bulabilirsin. Çevrendeki insanların hislerine daha fazla duyarlı olabilirsin, bu da ilişkilerine derinlik katacak. Kendine zaman ayırmayı ve meditasyon gibi rahatlama yöntemlerini deneyimlemeyi unutma. Bütün bu duygusal yoğunluk, seni zengin bir deneyime sürükleyecek. Güçlü sezgilerinle doğru yönlendirmeleri bulabilirsin. Kendine güvenmelisin.
1
2
3
4
5
6
