| TÜRK EDEBİYATI HAKKINDA KISA TARİHİ BİLGİ-5 |
XIX. YÜZYIL
Ondokuzuncu yüzyıl Türk edebiyatının, eski şark karakterinden modern avrupa karakterine geçişini hazırlayan bir intikal devridir.
Bu yüzyıl başlarında saz şiiri çok genişlemiş, biraz daha divan şiirine yaklaşmış, az çok kültürlü, çeşitli konulara el uzatabilen ve siyasi, içtimai tenkid fikri taşıyan şairler yetiştirmiştir. Erzurumlu Emrah, Zihni, Dertli ve Seyrani bunlardandır. Eski halk destan ve hikayeleri de kendi içindeki tekâmülle neredeyse roman haline gelmekte bulunmuştur.
Divan şiiri eski sanatlarından bir hayli sıyrılarak bariz bir sadelik ve yerlilik temayülü göstermektedir. Bu temayülün en göze çarpan mümessili Vâsıf’dır. Daha çok eski geleneğe bağlı görünen İzzet Molla’da bile, ondokuzuncu yüzyıl mahsülü ve az çok Avrupa tesirinin neticesi olan modern bir siyasî tenkid fikri ve yenilik ruhu göze çarpmaktadır. Divan şiirinde saz şairleri ağzından şiirlere daha çok rastlanmağa başlanmıştır.
Tekke edebiyatı, Kuddusi gibi eski ruhu devam ettiren büyük şairler yetiştirmekle beraber, bilhassa bektaşi şairlerinin hayat dolu zarif şiirleriyle, saz şiiri ve divan şiirindeki yeniliğe paralel bir yolda ilerlemiştir.
Yüzyıl ortalarında bir nevi neoklâsik hareketler görülmüş ve şiirimiz tekrar Fehim ve Naili yoluna dökülmek istenmiş; bu temayül, Leskofçalı Galip, Manastırlı Naili, Hersekli Arif Hikmet, Üsküdarlı Hakkı, Yenişehirli Avni gibi değerli şairler yetiştirmiş ise de geniş ve devamlı bir tesir yapamamıştır.
Nesirde de daha önceki yüzyıl temayülleri devam etmiş, Şanizade gibi süssüz ve sade bir şekilde tarih ve ilmî eser yazanlar çoğalmıştır. Akif Paşa’nın nesri içinde şuurlu bir yeni hayat uslûbuarzeden ifadelere rastlanmaktadır.
Ayrıca eski nazmın ve nesrin muhtelif tarzlarını temsil eden birçok yazarlarda göze çarpmaktadır. Fakat bunlar, neoklâsik temayüller gösterenler de dahil olmak üzere, aralarında değerli şahsiyetler bulunmasına rağmen, eski yüzyıllardaki geniş rağbeti görememişlerdir. Çünkü bütün bu tarzları barındıran eski klâsik devir sarsılmıştı. Cemiyet, Avrupa medeniyeti denilen bir baskı altında, bir ölüm kalım mücadesi içindeydi. Osmanlı İmparatorluğunun siyasi ve içtimai hayatında büyük değişiklikler olmuş, bir ıslâhat ve tanzimat devri açılmıştı. Eski devrin ifadesi olan eski edebiyat, bilhassa divan edebiyatı, tarihi seyrini ve tekamülünü tamamlamıştı.
Yüzyıl sonlarına doğru Avrupa ile temas çoğaldı. Birçok yazarlar, Avrupa’yı gördüler, avrupa dili öğrendiler ve avrupa eserlerini tetkik ettiler. Bunlar bir kısım eserlerinde eski şekle bağlı kalmakla beraber, zamana uygun bir ruh gösterdiler; edebiyata onsekizinci yüzyıl fransız filozoflarının siyasî ve içtimai fikirlerini, tenkid ve inkilâp hamlelerini getirdiler. Avrupa şaheserlerinden örnek alarak, şekil bakımından bambaşka olan yeni eserlerde yazdılar. Şinasi, Ziya Paşa, Namık Kemal, Abdülhak Hâmit, Recaizade Ekrem, Samipaşazade Sezai, Ahmet Mithat bunların en mühimleridir. Böylece, şiirimizde nazım şekilleri ve konuları değişti; nesrimize roman ve tiyatro gibi yeni çeşitler geldi. Tanzimat Edebiyatı adını alan bu hareketten sonra aynı yolda yürüyen Edebiyat-ı Cedide (Servet-i Fünun) yazarları, avrupai edebiyat taraftarlığının son ve aşırı mümessili oldular. Bu zümre içindeki şahsiyetlerin en mühimleri olan Halit Ziya, Tevfik Fikret ve Cenap Şahabettin gibi yazarlar, şekilde ve ruhta tamamen avrupai, yeni eserler verdiler.
Fakat bu edebiyat da memleketi tam olarak tatmin edemedi. Çünkü, şark kültür ve zevkini yaşatan çoğunluk, avrupai edebiyata kolay kolay ısınamıyordu. Esasen yeni avrupai edebiyat da dil, zevk ve ruh bakımından milleti tam tatmin edecek bir isabet ve mükemmeliyete sahip değildi. Bir yandan saz şiiri ve divan şiiri de memlekette yaşıyor, muhtelif tarzların müdafileri arasında münakaşalar, fikir kavgaları ve hücumlar oluyordu.
Edebiyat-ı Cedide’nin dili, eski divan edebiyatı gibi, osmanlıca ve vezni aruzdu. Halbuki hayatın dili sadeleşmiş, eski ağır osmanlıca terkedilmişti. Aruz vezni de artık ağır ve yabancı görülmeğe başlıyordu. Bu sebeple bu yeni edebiyata da hücum ederek sade Türkçe ile ve hece vezniyle yazmayı müdafaa eden bir zümre ortaya çıktı.Bir yandan da saz şiiri kendi içindeki tekâmülüne devam ederek Dadaloğlu, Ruhsati, Mesleki gibi değerli şairler yetişmekteydi.
Hiçbir zümreye ve mesleğe bağlı olmayan muhtelif karakterlerde şairler ve romancılar da vardı. Bütün bu zümrelere mensup veya müstakil, şahsiyetlerden kimi saz şiiri, kimi divan şiiri, kimi tekke şiiri, kimi avrupa şiiri tarzında; kimi hece ile, kimi aruzla; kimi osmanlıca, kimi sade Türkçe yazıyor ve her biri de hem takdirci, hem de hücumcu ile karşılaşıyordu. Hatta aynı yazarların birbirine aykırı sayılan çeşitli tarzlarda eser verdikleri de görülüyordu.
Muhtelif tarzlarda değerli ve büyük eserler meydana getirmekten de geri kalmayan ondokuzuncu yüzyıl, bilhassa ikinci yarısı, böylece eski yeni çeşitli zevklerin ve tarzların çarpışmasıyla geçti ve yirminci yüzyılda kökleşen yeni Türk edebiyatına bir intikâl merhalesi oldu.
Bugün enerjin üst düzeyde ve bu durum etrafındaki insanlara da yansıyacak. Yeni projelere atılmak için mükemmel bir zaman dilimindesin. Fikirlerinle dikkat çekebilir, liderlik özelliklerini ön plana çıkarabilirsin. Ancak aceleyle karar verme; her yönüyle değerlendirdiğin takdirde daha sağlam adımlar atabilirsin.İlişkilerde ise, duygusal derinlikler söz konusu olabilir. Sevdiklerinle olan iletişimini güçlendirecek fırsatlar çıkabilir karşına. Duygusal yönünü açığa çıkarmaktan çekinmeyerek, samimiyetle paylaşımlarda bulunmak, bağları kuvvetlendirebilir. Sağlık konularına dikkat etmen gereken bir dönemdesin; dinlenmeye özen göstermelisin. İçsel huzurun için meditasyon ya da doğa yürüyüşleri faydalı olabilir. Günün sonunda, içsel bir tatmin hissi yaşaman mümkün. Her şey senin için bir öğrenme ve gelişim fırsatı olarak karşına çıkacak.
Bugün, hayatın sunduğu konfor alanını derinlemesine sorgulamak isteyebilirsin. Malum, güven arayışı Boğa'nın doğal bir özelliği. Fakat, alışkanlıklarınla yüzleşmek, seni beklenmedik güzelliklerle tanıştırabilir. Finansal konularda dikkatli olman gerekiyor; harcamalarını gözden geçirmek ve bütçeni yönetiminde titiz olmak, gelecekteki kararlılığın adına önemli bir adım olabilir. İlişkilerde ise, içtenlik ve samimiyet ön plana çıkacak. Sevdiklerinle olan bağların, derin anlamlar kazanırken, yeni ve heyecan verici bağlantılar kurma şansın yok değil. Duygusal anlamda, kendini ifade etmenin yollarını arıyorsun; bunu yaparken içten olman, kalbinin sesini duymanı kolaylaştıracak. Yeni bir hobi veya ilgi alanı edinmek, ruhunun tazelenmesine yardımcı olurken, yaşamına renk katabilir. Kendinle barışmak ve huzuru bulmak adına bir adım atmak için uygun bir zamandasın.
Bugün iletişim becerilerin ön plana çıkıyor. Düşüncelerini özgürce ifade etmek için harika bir zaman. Yeni insanlarla tanışmak, fikir alışverişinde bulunmak ve sosyal ortamlarda var olmak seni besleyecek. Öğrenme isteğin artabilir; ilgi duyduğun konularla ilgili bilgi edinmek için hevesli olabilirsin. Arkadaşlarınla geçireceğin zaman keyifli sürprizler getirebilir. Ancak, dağınık düşüncelerin ve çok fazla aktiviteye daldığında dikkatini toparlamakta zorlanabilirsin. Kendine bir odak noktası belirleyerek daha verimli olabilirsin. Romantik ilişkilerde, açık iletişim ve anlayış, gelişmekte olan bir bağın temelini oluşturabilir. İkili ilişkilerdeki yanlış anlamaların üstesinden gelmek için düşüncelerini net bir şekilde aktar. Bugün, sanatsal bir projeye yönelmek, yaratıcılığını besleyecek fırsatlar sunabilir. İçsel dünyana dönüp duygularına zaman ayırmayı unutma.
Işık saçan enerjin ve karizman çevrendekileri etkilemek için mükemmel bir fırsat sunuyor. Kendine güvenin ile beğenilme arzusunu birleştirerek, sosyal ortamlarda adeta parlayabilirsin. Sanatsal yönlerini keşfetmek için harika bir dönemdesin; yaratıcılığın akışkan bir şekilde gelişirken, başkalarının takdirini kazanabilirsin. Ancak, dikkat etmen gereken bir denge var. İlişkilerinde aşırı gurur veya otorite verme isteği, küçük gerginliklere yol açabilir. Empatiyle yaklaşmayı unutma; sevdiklerinle olan bağlantını güçlendirmek için samimiyet ve anlayışla ilerle. Kendi iç dünyana zaman ayırmayı da ihmal etme; biraz yalnız kalmak, içsel huzurunu bulmana yardımcı olabilir. Bugün, kalplerde unutulmaz izler bırakma potansiyelin var.
Detaylara olan düşkünlüğün bugün öne çıkıyor. Küçük ama önemli şeyleri fark etme yeteneğin etrafındaki insanları etkileyebilir. Herhangi bir projede düzen ve sistem oluşturma arzun, başarıya giden yolda sana rehberlik edecektir. Sağlık konularına da zaman ayırmalısın; bedenine nazik bir şekilde yaklaşmak yarar sağlayacak. İletişimdeki netliğin, bazı belirsizlikleri ortadan kaldırmana yardımcı olabilir. Duygusal anlamda ise, sevgiye olan açlığın seni yeni bağlantılara itebilir; karşılaşacağın insanlarla derin ve anlamlı sohbetler gerçekleştirebilirsin. Pragmatik yaklaşımın, iş hayatında sağlam adımlar atmanı sağlayacak. Bugün, her şeyin bir denge içerisinde olması gerektiğini hatırlamanda fayda var.
Denge arayışın, ilişkilerinde ve sosyal yaşamında kendini daha da belirgin hale getirecek. Başkalarıyla olan etkileşimlerin seni yeniden şekillendirecek; empati yeteneğin bu dönemde ön planda olacak. Yalnız kalmaktan korkma, kendi iç dünyana bir yolculuk yaparak, içsel huzurunu bulabilirsin. Estetik ve güzellik arayışında bulunmak, ruh halini olumlu etkileyecek. İş ve kişisel projelerine yönelirken daha yaratıcı fikirler üretebilir, sanatsal faaliyetlere yönelebilirsin. Aniden ortaya çıkan fırsatlar beni cezbedecek, hemen harekete geçmeyi unutma. Sağlığına dikkat etmeyi ihmal etme, beden ve zihin dengesini sağlamak için yürüyüş veya meditasyon gibi ritüeller yapabilirsin. Unutma, sürdürdüğün tüm ilişkilerde samimiyet ve sadakat, senin gerçek gücün olacak.
Derin tutkular ve yoğun duygular içinde yüzüyorsun. İçsel değişimlerin seni güçlü bir kapasiteyle donatıyor. Başkalarının düşüncelerine karşı duyarlılığın artmışken, empatik yeteneklerin de bir o kadar güçleniyor. Gizli kalmış gerçeklerin gün yüzüne çıkmasıyla birlikte, ilişkilerinde derin bir anlayış ve bağ kurma fırsatın var. Kendini ifade etme biçiminde cesur adımlar atabilirsin, bu da seni daha da özgüvenli kılacak. Aşk alanında tutku dolu anlar seni bekliyor. Eğer bir ilişkin varsa, partnerinle paylaştığın duygusal derinlik artabilir, yenilikler ve sürprizler gündeme gelebilir. Bekar olanlar içinse, geçmişten gelen birinin yeniden görüşme teklifinde bulunma ihtimali var. Karar almadan önce içsel sesini dinlemekte fayda var.Kariyerinde bazı değişiklikler söz konusu olabilir; yeni projeler ve fırsatlar kapını çalabilir. Ancak, detayları ve zorlukları göz ardı etme, düşüncelerini netleştirerek adım atmalısın. İş birlikleri ve ortak çalışmalar ilerlemeni hızlandırabilir. Sağlık durumuna dikkat etmelisin; bedensel ihtiyaçlarına yönelik yaklaşımını gözden geçirmen faydalı olabilir. Kendine zaman ayırmayı unutmaman, zindeliğini artıracak ve ruhsal dengeyi sağlamana yardımcı olacak. Unutma, değişim rüzgarları seni daha iyi bir yarına taşıyacak.
Bugün, yeni düşüncelere ve ilham verici deneyimlere açık olacaksın. Tarzın ve fikirlerin ile çevrende dikkat çekebilirsin. Sosyal etkileşimlerin bol, önemli görüşmeler yaparak yeni bağlantılar kurabilirsin. Farklı kültürlere ve bakış açılarına olan merakın seni keşfe çıkarmaya davet ediyor. Yine, cesaretinle risk alabilir, yenilikler deneyimleyebilirsin. İçsel bir huzur ve denge arayışında, meditasyon ya da doğa yürüyüşleri faydalı olabilir. Aşk hayatında ise spontane anlar seni bekliyor, duygularını serbest bırak ve akışa güven. Unutma, yaşamda güzellikler ve sürprizler kaçınılmazdır.
Bugün kararlılığın ve disiplininin ön planda olacağı bir gün. Hedeflerine ulaşmak için adım atmak adına mükemmel bir zaman dilimindesin. Sorumluluklarını yerine getirme konusunda kendini güçlü hissedeceksin; bu da çevrendekilere güven verecek. İş hayatındaki projelerini gözden geçirip yeni stratejiler geliştirmek isteyebilirsin. Sosyal ilişkilerdeki dengeleri korumak, sabırlı tavrınla mümkün. Duygusal olarak kendini sorgulamak istemen, içsel bir büyüme fırsatı sunabilir. Yüreğinin sesine kulak vererek, kişisel ilişkilerinde sağlam temeller inşa edebilir, derin bağlar oluşturabilirsin. Sağlık konularında dikkatli olmalı, kendine zaman ayırmayı unutmamalısın. Gürültü ve karmaşadan uzak durup, huzurlu anlar yaratabileceğin mekanlar aramak faydalı olacaktır.
Bugün, yenilikçi fikirlerin ve alışılmadık yaklaşımların ön planda olacağı bir gün. Zihnindeki düşünceleri ifade etme konusunda kendini özgür hissedeceksin. Sosyal çevrenle yapacağın sohbetler, seni yeni bakış açılarına yönlendirebilir. Belki de beklenmedik bir ilham kaynağı ile karşılaşacaksın. Kalabalıklar içinde kendini rahatça ifade etmek isteyebilirsin; bu, ilişkilerini güçlendirecek ve bağ kurmanı kolaylaştıracak. Anlık gelişmelere açık olmalısın, çünkü sürpriz fırsatlar kapını çalabilir. İçsel özgürlüğün ve bağımsız ruhun, etrafındaki insanlara da ilham verecek. Neşeni ve özgünlüğünü koruyarak, günlük rutininden farklı bir yola sapmak isteyebilirsin. Hayatındaki sıradanlığı kırmak için mükemmel bir zaman dilimi. Özgünlüğünü yaşaman gereken bir dönemdesin, bunu fırsata çevir.
başkalarının soğuk gerçekleriyle yüzleşmek zorunda kalabilirsin. Hayalperest doğanın seni bulutların üstüne çıkarırken, ayaklarının yere sağlam basmasına olanak tanımalısın. Biraz içe dönüş yapılması, düşüncelerinle yüzleşmek, huzur arayışında sana yardımcı olacak. İlişkilerde sevgi dolu bir yaklaşım sergilemek, karşındakilere sunacağın destekle aranızdaki bağı güçlendirebilir. Bugün özlem, aşk ve romantizmin tatlı bir kombinasyonu seni çevreleyecek; bu fırsatları değerlendirerek değer verdiğin insanlara sürprizler yapabilirsin. Kendine bir parça zaman ayırarak, gözlemlerini ve hislerini kağıda dökmeyi deneyebilirsin; bu, ruhsal dinginliğini sağlamak için harika bir yol olacaktır.
