| TÜRK EDEBİYATI HAKKINDA KISA TARİHİ BİLGİ-4 |
XVI.YÜZYIL
Onaltıncı yüzyıl, Türk edebiyatının en parlak devridir. Saz şiiri genişlemiş, Köroğlu, Hayalî, Kul Mehmet gibi değerli şairler yetişmiş ve Köroğlu Destanı cinsinden büyük eserler vermeye başlamıştır.
İran Edebiyatı tesiri altında gelişen divan şiiri en yüksek merhalesine varmış, milli ruhu ve yerli hayatı aksettiren orijinal eserler vermiş, dâhi şairler yetiştirmiştir. Yüzlerce değerli şair arasında, Divan’larıyla tanınmış, Fuzulî, Hayalî, Yahya, Bakî, Nev-î, Ruhî gibi büyük sanatkârlar, kaside ve gazel tarzını işlemişler, bilhassa Bakî bu tarzın en büyük mümessili olmuştur. Mesnevi sahasında şaheserler, aşkî, dinî, ahlâkî ve içtimaî, muhtelif konulu büyük kitaplar meydana gelmiştir. Fuzuli’nin Leylâ ve Mecnûn’u, Lamii’ninGûy ü Çevgân’ı, Zatî’ninŞem’ü Pervane’si, Fazlî’nin Gül ü Bülbül’ü, Yahya’nın Hamse’si, Rahmi’nin Şah ü Geda’sı, Azeri’nin Nakş-ı Hayal’i, Cinani’ninRiyaz-ül-Cinan’ı bunların en mühimlerindendir. Manzum tarih ve tarihî destan cinsinden de büyük eserler yazılmıştır.
Yunus tesiri altında devam edip genişleyen tekke şiirinin birçok mahsulleri arasında Nizamoğlu Seyit Seyfullah’ın duygulu ilahilerle dolu divanı bu çeşidin değerli eserlerindendir. Bektaşi Pîr Sultan Abdal’ın şiirleri ise daha çok saz şiirine yaklaşan, ruh ve eda bakımından üstün ve değerli eserlerdendir.
Nesir sahasında da büyük bir genişlik ve çeşitlilik görülmektedir.Bu sahada Lamii’nin, tarihî, ahlâkî, dinî, aşkî, muhtelif eserleri en başta gelmektedir.Lûtfi Paşa’nın Tarih’i ve Asafname’si, Selâniki’nin Tarih’i, Âli’nin Künh-ül-Ahbar’ı, Piri Reis ve Seydi Ali Reis’in coğrafya ve seyahat eserleri, Kınalızade’nin Ahlâk-ı Alâi’si, Birgivi’ninVasiyetname’si, Nakkaş Sai’ninTezkiret-ül-Bünyan’ı, Şeyh Yahya’nın Menakıpname’si, Eyyubi’nin Hatemname’si, zengin bir nesir edebiyatının çeşitli konulardaki değerli eserlerindendir.
Bazı yazarların onbeşinci yüzyıldakinden daha fazla sanatkârane ve arap, fars kelimeleriyle çok yüklü eserler de meydana getirdikleri görülmektedir. Fuzuli’nin Hadikât-üs-Suada’sı ve Hoca Sadeddin’in Tac-üt-Tevarih’i bunların en mümessil örneklerindendir. Bununla beraber, bu tarz, bütün nesir edebiyatına şâmil olmamış, adı geçen eserlerin mühim bir kısmiyle birlikte bilhassa halk hikaye ve destanları sade ve klasik bir Türk nesri ile yazılmakta devam etmiştir.
Bu yüzyılda edebiyat tarihi, tenkid ve edebiyat bilgisi üzerine de eserler yazılmıştır. Bunlar arasında Sehi, Lâtifi ve Aşık Çelebi’nin Tezkire’leri ile Süruri’nin Bahr-ül-Maarif’i, nevilerinin ilk ve mühim eserleridir.
XVII. YÜZYIL
Onyedinci yüzyılda Türk edebiyatı daha çok yerlileşmek suretiyle gelişimine devam etmiştir. Saz şiiri tarzında büyük gelişme ve genişleme görülmektedir. Bir çok şairler arasında, halk edebiyatının ve saz şiirinin en büyük mümessilleri sayılan Aşık Ömer, Gevheri ve Karaca Oğlan değerli şiirleriyle tanınmış ve çok sevilmişlerdir. Bu tarzın Kerem ile Aslı cinsinden nesirle de karışık aşk destanları şeklinde büyük ve güzel eserleri meydana gelmiştir. Bu yüzyılda, saz şiirinin divan şiirinden ilhamlar alarak dil ve anlayış bakımından ona yaklaştığı, divan şiiri çevresinde yaşayan bazı devlet büyüklerinin saz şiirine de rağbet ettikleri ve bazı divan şairlerinin saz şiiri tarzında türküler yazdıkları görülmektedir.
Divan şiirinde kaside ve hicviyenin en büyük mümessili olan Nef’i, Divan’ı ve Siham-i Kaza adlı hicviyeler kitabı ile şöhret kazanmıştır. Divan’larıyla tanınmış şairlerden Şeyhülislâm Yahya, Fehim, Naili, Bahai, Neşati,Vecdi gibi şairler, bilhassa gazel tarzını işleyerek, bu çeşide, daha yerli ve tabii görünen yeni bir zevk, eda ve ahenk getirmişlerdir. Yüzyıl sonlarında Sabit, Türk halkına mahsus eda ve deyimlere çok ehemmiyet vermiş, büyük şair Nabi, düzgün ve tabii bir eda içinde lirik ve hikemî şiirler yazmıştır. Haleti’nin rubaileri, çeşidinin en güzel ve en değerli eserleridir. Divan şiirinde mesnevi tarzının en büyük mümessili sayılan Atayi’ninHamse’si, Nadiri’nin İkinci Osman’ı anlatan Şahname’si, Nabi’nin Hayriye ve Hayrabad’ı, muhtelif bakımlardan mühim eserlerdir.
Tekke şiirinde eski ruh devam etmekle beraber büyük bir genişlik görülmektedir. Bu sahada Hüdayi, Nuri, Ümmi Sinan, Niyazi, ilahileriyle tanınmış şairlerdendirler.
Bu yüzyılda nesir edebiyatı da çok zengindir. Peçevi’nin Tarih’i, Evliya Çelebi’nin meşhur Seyahatname’si, Koçu Bey’in Risale’si, Kâtip Çelebi’nin, tarih, coğrafya, biyografi ve muhtelif konularda tetkik eserleri, Süheyli’ninNevadir’i, Seyid Yahya’nın Gencine-î Hikmet’i, İsmail-i Akaravi ile Sarı Abdullah’ın dinî ve Fikrî eserleri,bu devrin değerli mahsulllerindendir. Veysi’nin Siyer’i ve Vakıaname’si ile Nergisi’nin Hamse’si ise sanatkârane ve arap, fars kelimeleriyle çok yüklü muğlak nesrin en ifratlı örnekleridir. Eski destanlar cinsinden eserlerle birlikte, halk arasında okunmak üzere yazılmış, müellifi meçhul, birçok hikâye kitaplarına da rastlanmaktadır ki, bunlar, bu yüzyılda da normal ve klâsik Türk nesrinin yaşamakta olduğunu göstermektedir.
XVIII. YÜZYIL
Onsekizinci yüzyılda Türk edebiyatı daha fazla yerlileşmek suretiyle gelişimine devam etmiştir. Bu devirde saz şiiri çok yayılmış, divan şiiri mensupları arasına dahi girmiştir. Çok değerli bir şair olan Ercişli Emrah, Karaca Oğlan tarzını geliştirerek devam ettirmiş; Şermi, Mahtumi, Levni, Kâmili, Bağdadi gibi değerli saz şairleri divan edebiyatı muhitine girdikleri gibi, bazı divan şairleri ve divan edebiyatı muhitinde yaşayan birçok kimselerde saz şairleri tarzında şiirler yazmışlardır. Büyük divan şairi Nedim bile saz şiiri tarzında bir türkü yazmıştır. Kerem ile Aslı cinsinden birçok hikaye ve destanlarının da bu yüzyılda meydana geldiği görülmektedir.
Divan şiiri, bilhassa Nedim’in elinde, canlı bir dille yerli duyguları ve memleket hayatını anlatır hale gelmiştir. Nâzım, Nahifî, Sami, İzzet Ali Paşa, bu devrin tanınmış değerli şairlerindendir. Bunların çoğunda onsekizinci yüzyıla mahsus bir yenilik ve yerlilik göze çarpmaktadır. Nabi yolunda yürüyerek hikemî şiirler yazanlar arasında Raşit ile Koca Rağıp Paşa değerli eserler vermişlerdir. Havayi ve Tırsi, gündelik hayatı da aksettiren mizahi şiirleriyle şöhret kazanmışlardır. Yüzyılın sonlarına doğru Sabit tarzı hâkim olmuş, Beliğ, Enderuni Fazıl, Sümbülzade Vehbi, Sururi gibi şairler, açık saçık ve mizahi olmakla beraber, yerli hayatı ve muhtelif tipleri kuvvetle tasvir eden eserler yazmışlardır. Bütün divan edebiyatının en büyük şairlerinden biri olan Şeyh Galip ise, şahsi bir karakter göstererek divan şiirine yeni bir sembolik eda getirmiş ve divan edebiyatının mesnevi tarzında son şaheseri olan Hüsn-ü Aşk’ı yazmıştır.
Bu yüzyılda tekke edebiyatı da zengindir. Ruhta bir yenilik ve fevkalâdelik olmamakla beraber eski geleneği devam ettiren mühim şairler yetişmiştir. Sezai, Nüzuli, Üsküdarlı Haşim, bunların belli başlılarındandır. Dinî, ahlakî, didaktik mahiyette yazılan eserler arasında Mürşidi’ninAhmediye’si, halk tarafından çok okunmuştur.
Nesirde de şuurlu bir şekilde sadeliğe ve tabiiliğe doğru gidiş vardır. Külfetli ve sanatlı, arap, fars kelimeleriyle çok dolu bazı eserlere rastlanmakta ise de, yüzyılın umumi gidişinde bu sahada da yenilik ve sadelik temayülü hakimdir. Nâima, Silâhtar, Suphi Tarih’leri, bu devrin tabiî ve değerli nesir eserleri arasındadır. Yirmisekizçelebi Mehmet’in, Dürri’ninSefaretname’leriyle Resmi Ahmet’in Sefaretname’si ve Hülâsat-ül-İtibar’ı nesir nevine yeni ve güzel örnekler getirmiştir. Bunlarda tasvir, tahlil ve ifade bakımından zamanımıza çok yakın bir ruh ve çok sade ifadeler göze çarpmaktadır. Aziz Ali’nin Muhayyelât’ı roman ve hikaye edebiyatımızın gelişmesinde mühim bir yer almaktadır. Pek çok eserler yazan Bursalı İsmail Hakkı ve Erzurumlu İbrahim Hakkı, bu yüzyılın en çok yenileşmiş dinî yazarlarıdır. Bilhassa İbrahim Hakkı’nın Marifetname adlı, hem dinden ve tasavvuftan, hem de zamanına göre yeni sayılan pozitif ilimlerden bahseden eseri çok tanınmıştır. Ayrıca halk arasında okunmak üzere yazılmış, müellifi belli ve meçhûl hikâye masal kitaplarına bu yüzyılda da çokca tesadüf edilmektedir.
Edebiyatımızda Avrupa gören yazarlara ve Avrupa’dan bahseden eserlere de ilk defa olarak onsekizinci yüzyılda rastlanmaktadır. Yirmisekizçelebi Mehmet’in Paris Sefaretname’si, Avrupa görmüş bir Türk yazarının Avrupa’yı ve az çok Avrupa edebiyatını anlatan eseridir. Resmi Ahmet ve Ali Aziz’de Avrupa görmüş, Avrupa dili öğrenmiş ve Avrupa’yı anlatmış yazarlarımızdandır. Bu yüzyılda Macarcadan, Fransızca ve Almancadan bazı eserlerde dilimize çevrilmiştir. Bu hususların açık bir tesiri görülmemiş ise de, Lâle Devri’nden itibaren memkeletimize az çok nüfuz etmeğe başlayan avrupa ruhunun, edebiyatımızın gelişmesi üzerinde, Tanzimattan önce de, küçük bir rolü olduğunu kabul etmek lâzımdır.
Bugün enerjin oldukça yüksek; bu, yeni başlangıçlar için harika bir fırsat sunuyor. İçindeki cesareti ortaya çıkararak, hayatındaki engelleri aşmak için kararlı adımlar atabilirsin. Sosyal çevrenle olan ilişkilerinde samimi ve açık olman, güven ve dayanışma duygusunu güçlendirecek. İş yerinde veya okulda dikkat çekerek başarılı bir etki bırakabilirsin, bu da kariyerinde yeni kapıların açılmasına yardımcı olabilir.Duygusal ilişkilerinde ise tutku ve heyecan dolu bir atmosfer var. Partnerinle aranızda derin bir bağ kurmak için harekete geçmekten çekinme. Bekar isen, tanıştığın biriyle olan iletişimin seni heyecanlandıracak. Fakat, aceleci davranmamaya özen göstermelisin; derin bir anlayış geliştirmek uzun vadede daha faydalı olacaktır.Sağlığa dikkat etmen gereken bir dönemdesin; zihinsel ve fiziksel dinlenmeye zaman ayır. Meditasyon veya doğa yürüyüşleri içindeki stresi azaltabilir ve ruh halini iyileştirebilir. Bugünkü başarıların gelecekteki hedeflerine ulaşman için birer basamak olacak. Kendine güven ve sezgilerini dinle; evrenin senin yanında olduğunu unutma.
İçsel huzur arayışın bugün daha da derinleşiyor. Rahat bir zaman diliminde olsan da, çeşitli sorular zihnini meşgul edebilir. Maddi konulara odaklandığın bu dönemde, finansal istikrar arayışın artış gösterebilir. Ancak, bu baskı altında sosyal ilişkilerini ihmal etmemeye dikkat et. Bugün, samimi ve duygusal bağlarda güçlenme fırsatı bulabilirsin. Ayrıca, yaratıcı projelerine odaklanmak için ideal bir zaman; içsel ilhamın artıyor. Kendini ifade etme biçimlerin, başkalarına ilham verebilir. Kendinle barışık olmak, diğer insanlarla olan ilişkilerini de olumlu yönde etkileyebilir. Akşam saatlerinde yapacağın bir sosyal aktivite, hoş süprizler getirebilir. Unutma, sabır ve kararlılık her zaman senin en büyük dostların.
ayrıntılara özen göstermezsen yanlış anlaşılmalar ortaya çıkabilir. Bugün, esneklik ve uyum, ilişkilerini daha da güçlendirebilir. Kendini açık ve samimi bir şekilde ifade etmekten çekinme; bu, insanlarla olan bağlarını derinleştirebilir. Keşfetmeye ve öğrenmeye hazır ol; bu, seni daha da ileriye taşıyacaktır.
Duygusal derinliklerinle yüzleşmek için harika bir zaman. İçsel huzurunu sağlamak adına aileyle vakit geçirmenin, köklere dönmenin önemi artıyor. İletişim kurarken empati ve anlayışla yaklaşman, sevdiklerinle olan bağlarını güçlendirecek. Kariyer alanında, sezgilerin doğrultusunda hareket etmek seni doğru yola yönlendirecek. İçinde bulunduğun durumları değerlendirmek ve hedeflerine odaklanmak için ruhsal bir yenilenmeye ihtiyacın olabilir. Kendini ifade ederken daha cesur olmalısın, çünkü duygularını paylaşmak, içsel yüklerini hafifletecektir. Detaylara dikkat et, çünkü gözden kaçan küçük şeyler önemli bir dönüşüme kapı aralayabilir. Kendine zaman ayır, çünkü kişisel gelişim için içsel yolculuk yapmanın tam zamanı. Unutma, kendi duygularını sahiplenmek, başkalarına da ilham verebilir.
Bugün sahne senin! Işıklar altında olmak, kendini ifade etme arzusu içinde olabilirsin. Yaratıcılığın doruklarda ve bu özellikle sanatsal çalışmalara yönlendirebilir seni. Kendine güvenin yüksek ve bu, başkalarını etkilemede büyük bir avantaj sağlayacak. Ancak, egonun seni kontrol etmesine izin vermemeye dikkat et. Başkalarıyla ilişkilerinde, uyum sağlamak ve empati göstermek, özellikle önemli olacak. Sosyal ortamlarda yapacağın girişimler, yeni bağlantılar ve fırsatlar getirebilir. Duygusal derinliğe inmek için bir fırsat bulabilirsin; kalben hissettiklerini ifade etmenin tam zamanı. Uzun vadeli hedeflerini düşünmek ve bunlar üzerinde çalışmak için motivasyon bulabilirsin. Özgürlüğünü ve bağımsızlığını önemse; bu, senin enerjini tazeleyecek. Kişisel bakım ve sağlığın; bugün sağlıklı yaşam tarzına yönelmek için güzel bir zaman. Kısacası, parlamak için harika bir gün!
Gün, içsel huzur arayışınla dolup taşacak. Dikkatini dağıtan etkenleri bir kenara bırakarak, zihnindeki karmaşayı arındırma zamanı. Organize ve pratik yaklaşımınla, iş ve özel hayatındaki sorunları daha akıllıca çözme becerisine sahip olacaksın. İletişim kurduğun kişilerle olan diyalogların, yapıcı ve anlam dolu bir hal alabilir. Sağlığına dikkat etmeni gerektiren bazı ufak sinyaller alabilirsin; bedenini dinlemekte fayda var. Hayatındaki küçük detaylara odaklanarak, büyük farklar yaratabileceğin bir dönemdesin. Kendine olan güvenin artarken, başkalarına da ilham verme pozisyondasın. Sosyal etkinliklerde bulunarak, yeni insanlarla tanışabilir ve keyifli anlar yaşayabilirsin. Unutma, başarılarının arkasında sağlam bir plan ve disiplin yer alıyor.
Harmoni arayışında olduğun bir dönemdesin. Sosyal ilişkilerin ve beraberliklerin ön plana çıkıyor. İletişim becerilerin, başkalarıyla olan bağlantılarını güçlendirecek. Dostlarınla olan konuşmalar, içsel huzurunu bulmanda yardımcı olabilir. Özellikle sanatsal aktivitelere yönelmek, yaratıcılığının artmasına sebep olacak. Duygusal derinliklere dalmak, kendini tanıma konusunda yeni perspektifler kazandırabilir. Bugün, dengeyi sağlama ve tarafsız kalma isteğin artıyor; fakat bu, bazen karar vermekte zorluk çekmene de neden olabilir. Belki de zaman zaman kendi ihtiyaçlarını önceliklendirmek, seni daha iyi hissettirecek. Flörtöz bir havanın içinde olman da sıradan bir gününü heyecanlandırabilir. Kendine ve çevrendekilere karşı nazik olmayı unutma; bu, ilişkilerini pekiştirecek. Unutma, sevgi dolu bir ortamda olmak, içsel güzelliğini parlatabilir.
İçsel derinliklerinle yüzleşme zamanı. Bugün, duygusal olarak yoğun bir deneyim yaşayabilirsin. Karşılaştığın durumlar seni ruhsal olarak dönüştürebilir; bu nedenle, hislerine kulak ver. Gizli kalmış düşüncelerini açığa çıkarmak, kendini özgürleştirecek. İkili ilişkilerde güçlü bir çekim hissedebilirsin, sevgi ve tutku arasında gidip gelen dalgalara kapılmak kaçınılmaz. Duygusal kırılganlık, seni savunmasız hissettirse de, bu zayıflığın altında güçlü bir dayanıklılık yatıyor. Gün boyunca başka insanların gizli hislerini anlamakta zorlanabilirsin, bu nedenle dikkatli ol; sezgilerine güven. Kendi içsel yolculuğuna çıkmak, seni yeni bir perspektife yönlendirecek. Kendine zaman ayırmayı unutma, ruhsal yenilenme sana çok şey katacak.
Bugün tutkuların derinliklerine inme zamanı. Keşif duygun güçlü, yeni deneyimler senin için adeta bir aydınlanma fırsatı sunuyor. Bilgiyi ve macerayı bir araya getirmek sana yeni kapılar açabilir. Topluluk içinde yer almak, fikir alışverişlerinde bulunmak ve ilham verici insanlarla bir araya gelmek arzusu içindesin. Duygusal derinliklere inerek, kendini daha iyi anlama fırsatını yakalayabilirsin.Sosyal ilişkilerinde samimiyet ön planda, burada cesur adımlar atmak isteyebilirsin. Eski bağlantılarında revizyon yapma gereği hissedebilirsin. İçsel huzurun için sevdiğin aktiviteleri hayata geçirme zamanı. Kendine olan güvenin tazeleniyor, bu nedenle hedeflerine ulaşmak adına girişimlerde bulunabilirsin. Biraz risk almak, sıkıcı rutini kırmana yardımcı olabilir. Yeteneklerini ortaya koymak ve kendini ifade etmek için uygun bir dönemdesin; ilgi alanlarını genişletmek için harika bir fırsat. Unutma, her yeni deneyim bir öğrenme fırsatı!
Bugün, hedeflerinize ulaşma konusundaki kararlılığınız ön planda. Disiplinli ve azimli yapınız, çevrenizdeki insanları da etkileyebilir. İş veya kişisel projelerde ilerleme kaydetmek için iyi bir zaman dilimi. Özellikle birlikte çalıştığınız kişilerle daha iyi iletişim kurarak, işbirliklerinizi güçlendirebilirsiniz. Duygusal olarak daha derin düşüncelere dalabilir, içsel dünyanızı keşfetme isteği hissedebilirsiniz. Sosyal alanlarda da bazı fırsatlar karşınıza çıkabilir ancak temkinli olmanızda fayda var; zira bazı durumlar sandığınız kadar net olmayabilir. İş hayatında karşınıza çıkacak sorunları çözmek için mantıklı bir yaklaşım sergilemek, sizi daha da ileriye taşıyacaktır. Kişisel gelişim konularında yeni adımlar atmak veya eğitim fırsatlarına yönelmek, sizi bir adım daha öne geçirebilir. Unutmayın, sabırlı ve kararlı kalmanız, hedeflerinize ulaşmanızı kolaylaştıracaktır.
Bugün, yenilikçi düşünceler ve orijinal çözümler bulma arzusu baskın. Sıradanlıktan uzak durmak, sosyal çevrende ilgi çekici tartışmalar yapmana olanak tanıyacak. Arkadaşlarınla bağlantı kurmak, belki de uzun zamandır görüşmediğin insanlarla iletişime geçmek isteyebilirsin. Farklı fikirlerin, senin için yeni kapılar açabilir. Duygusal olarak, bazı içsel çatışmalar gündeme gelebilir; bu durum, kişisel gelişimin için bir fırsata dönüşebilir. Hayal gücünü kullanarak daha yüksek hedeflere ulaşma arzusu, motivasyonunu artıracak. İş veya projelerde sıra dışı yaklaşımlar sergilemekten çekinme, başarı seni bekliyor. Ayrıca, arkadaşların arasında arabuluculuk yapabileceğin bir durum ortaya çıkabilir; bu, sosyal çevrendeki bağları güçlendirecek. Kim bilir, belki bir işbirliği veya ortaklık için güzel bir zemin hazırlıyorsun. Eğlenceli aktiviteler veya hobi edinme imkanı doğabilir; bu, ruh halini olumlu yönde etkileyebilir. Kendine zaman ayırmayı unutma, içsel huzurunu artıracak küçük kaçamaklar yaparak mutluluğunu besle.
Zihninde kaybolmuş hayaller ve sezgiler içinde dolanan bir denizdesin. Bugün, içsel dünyanı keşfetmek için mükemmel bir zaman. Duyguların derin ve yoğun, bunun yanı sıra başkalarıyla bağ kurma arzusuyla yanıp tutuşuyorsun. Sevdiklerinle geçireceğin anlar, ruhunu besleyecek; hislerinin ve düşüncelerinin ne denli güçlü olduğunu bir kez daha anlamana yardımcı olacak. Yaratıcılığının doruklarına ulaşabileceğin bir dönemdesin; sanatsal bir girişimde bulunmak ya da sadece içsel düşüncelerini kağıda dökmek sana iyi gelecek. Dikkatini dağıtan unsurlardan uzaklaşarak kendine bir alan yaratmayı dene. İş veya kariyerle ilgili bazı belirsizlikler, sabrının sınırlarını zorlayabilir; bu durumu akışa bırakmak, seni çok daha hafif hissettirecek. Empati yeteneğinle çevrendeki insanlara destek olabilirsin; başkalarının duygularına duyduğun anlayış, ilişkilerini derinleştirebilir. Genel olarak, sezgilerine güvenerek hareket ettiğinde, kendini güvenli ve huzurlu bir yerde bulabilirsin.
