| TÜRK EDEBİYATI HAKKINDA KISA TARİHİ BİLGİ-3 |
TÜRK EDEBİYATI HAKKINDA KISA TARİHİ BİLGİ-3
XI – XIII. YÜZYIL
Müslümanlıktan sonra Türk edebiyatına Arap – İran estetiği ile birlikte bu milletlerin işledikleri edebî neviler, nazım şekilleri ve aruz vezni girdi. Böylece, büyük merkezlerde yetişen ve islamî kültür alan Türkler, Arap – İran tarzında yeni bir Türk edebiyatı kurmaya başlamışlar ve sonradan Divan Edebiyatı adını alan tarzın temelini atmışlardır. Arap – İran edebi kültüründen uzak kalan halk kitleleri arasında ise eski ozanların temsil ettiği edebiyat islami ruha bürünmüş yeni bir saz şiiri ve halk edebiyatı halinde devam etti. Bu iki kol arasında hem halk edebiyatından, hem de divan edebiyatından şekil ve ruh itibariyle muhtelif unsurlar alan bir dini edebiyat, Tekke Edebiyatı, meydana geldi. Böylece, müslüman Türk edebiyatı, nazımda, saz şiiri, divan şiiri ve tekke şiiri yollarında üç kolda gelişmesine devam ederken nesirde de bunlara paralel eserler verdi.
Müslüman Türk edebiyatında ilk yüzyıllara ait nesir mahsulleri bir iki tefsir müstesna olmak üzere elde bulunmadığı gibi saz şiirleri de zamanımıza intikal etmemiştir.
Onbirinci yüzyılda Yusuf Hashacip tarafından aruz vezniyle yazılan ve müslümantürk edebiyatının ilk büyük eseri olan Ktadgu Bilik, divan şiiri tarzının başında sayılabilir. Onikinci yüzyılda Edip Ahmet’in yazdığı Aybet-ül-Hakayık da daha çok bu tarzı temsil etmektedir. Ahmet Yesevi’nin Divan-ı Hikmet adı altında toplanan şiirleri ise tam tekke edebiyatı eserleridir.
XIII. YÜZYIL
Onüçüncü yüzyıl, batı Türkçesinin Anadolu lehçesi halinde kökleştiği ve Türk edebiyatının Anadolu üzerinde gelişmeğe başladığı bir zamandır. Bu yüzyılda yazılıp okunduğunu tarihi kaynaklardan anladığımız Battalname ve Danişmentname gibi destanlardan ve yaşadığına şüphe edilmeyen lâik ve saz şiirlerinden elde bir şey bulunmamaktadır. Yalnız, Ali adlı bir şair tarafından 1232 de batı türkçesiyle yazılan, fakat nerede meydana geldiği henüz belli olmayan Kıssa-î Yusuf, Yesevi yolunda ve saz şiiri tarzında ilk büyük eser olarak elde bulunmaktadır.
Bu yüzyılda, Selçuklu sultanları tarafından korunan Hoca Dehhani adlı bir şairin de aruz vezniyle, laik İran edebiyatından örnek alan şiirler yazdığını görmekteyiz. Mahdut şiirleri elde bulunan bu şair, dini olmayan, kaside ve gazel tarzındaki divan şiirimizin ilk temsilcisi sayılmaktadır.
Ahmet Fakih, Şeyyat Hamza, Sultan Velet ise Ahmet Yesevi’den ve tasavvufî İran şiirinden etkilenerek dini didaktik şiirler yazmışlar ve Anadolu üzerinde başlayan Türk edebiyatında tekke şiirinin kurucuları durumuna girmişlerdir. Şeyyat’ın Yusuf ve Zeliha’sı da Türk edebiyatında aruz vezniyle yazılan islamî aşk ve din epopelerinin elde bulunan ilk büyük eseridir. Bunun yanında, Peygamberin hayatından ve Hazreti Ali’nin cenklerinden bahseden dini destan cinsinden, aruz vezniyle fakat sade bir dille, halk için yazılmış eserlere de rastlanmaktadır.
XIV. YÜZYIL
Ondördüncü yüzyılda Türk Edebiyatı büyük bir gelişme göstermektedir. Saz şiiri ilerleyişine devam ederek yaşamakla beraber bu çeşit eserlerden zamanımıza esaslı metinler gelmiş değildir.
Divan şiiri tarzı çok işlenmiş, Osmanlı devletinin gelişmesi bu yeni edebiyata hız vermiştir. Bilhassa Yıldırım zamanından itibaren en büyük şahsiyetler yetişmiş ve şaheser sayılacak edebî mahsuller meydana gelmiştir. Bunlar arasında, Şeyhoğlu’nun büyük ve güzel bir aşk destanı olan Hurşitname’si, Ahmedi’ninİskendername’si, Ahmet Dai’ninCenkname adlı zarif mesnevisi gerçek değerli eserlerdendir. Kadı Burhanettin’in Divan’ı, aşk ve hayat duygularını anlatan güzel bir eserdir.
Devrin bir hususiyeti de, din ve kahramanlık destanlarının, bunun için yapılan halk toplantılarında okunup dinlenmesidir. Bu âdet, halk için pek çok eserlerin yazılmasına meydan açmış; Hazreti Peygamberin hayatına, Hazreti Ali gibi müslümanlık kahramanlarının cenklerine dair bir hayli dini destanların meydana gelmesine sebep olmuştur. Bunlar arasında Konya’lıKirdeci Ali’nin Kesik Baş hikayesi gibi manzumeleriyle, Erzurum’luDarir’inSiyer’i en tanınmışlardandır.
Tekke şiiri yolunda en büyük eserler meydana getirilmiştir. Bunlar arasında, dini, tasavvufi, didaktik eserler mühim bir yer almaktadır. Gülşehri’nin, İran şairi Şeyh Attar’dan naklen ve ilavelerle meydana getirdiği Mantık-ut-Tayr’ı Âşık Paşa’nın, din ve tasavvuf âlemleriyle birlikte dünya hayatını da anlatan Garipname’si bu devrin büyük ve değerli eserlerindendir. Ahmet Yesevi tarzını Anadolu üzerinde devam ettiren Yunus Emre, tıpkı Yesevi gibi, hem aruz hem hece veznini kullanmakla beraber, asıl şahsiyetini hece ile ve Türk nazım şekilleriyle yazdığı şiirlerde göstermiş; Divan’ı ile Anadolu üzerinde meydana gelen islâmi halk şiiri tarzının başında yer almıştır. Yüzyıl sonlarında yetişen Nesimi’nin Divan’ı ise, estetik bakımından divan şiirine yaklaşan, en coşkun ve mükemmel edalı tasavvuf şiirleriyle doludur.
Bu yüzyılda büyük nesir eserlerinin de meydana geldiği görülmektedir. Bir yandan Dede Korkut Kitabı gibi eski Türk destanları islâmi bir şekilde tespit edilmiş, bir yandan yeni destanlar ve hikayeler yazılmıştır. Hamzavi’ninHamzaname’si ve kardeşi Ahmedi ile birlikte yazdıkları Kıssa-i İskender meydana gelmiştir. Klâsik Türk nesrinin sade ve güzel ilk büyük örnekleri olan bu eserler halk tarafından çok sevilerek okunmuştur. Hikayelerle dolu tefsirler, dini didaktik eserler ve evliya menkıbeleri de bu zamanki nesir çeşidinin değerli mahsulleri arasındadır.
XV. YÜZYIL
Onbeşinci yüzyılda Türk edebiyatı gelişmesine hızla devam etmiştir. Eserleri sözlü olduğu için ekseriyetle kaybolan saz şiirinden bu yüzyıla ait bazı örnekler ve isimler elde kalabilmiştir.
Divan şiirinde İran edebiyatı tesiri çoğalmıştır. Divan’ı ve Hüsrev ü Şirin adlı mesnevisiyle meşhur Şeyhi, bilhassa Divan’larıyla tanınmış Ahmet Paşa ve Necati gibi büyük şairler, mesnevi, kaside ve gazel tarzını işleyerek, İran edebiyatına benzer, şekil ve ahenk bakımından daha olgun eserler meydana getirmişler; bunların yanında muhtelif karakterde pek çok şairler değerli eserler vermişlerdir. Akşemsettinzade Hamdi’nin Yusuf ve Zeliha’sı, Cafer Çelebi’nin Hevesname’si, bu zamanın değerli eserleri arasındadır.
Tekke şiiri de bir gelişmeye ulaşmıştır. Tasavvufi duyguları ve dervişlik hayatını anlatan, hem aruz hem de hece vezniyle yazan şairler arasında Kaygusuz Abdal’la Eşrefoğlu Rumi’nin Divan’ları en tanınmış eserlerdir. Yazıcıoğlu Mehmet’in Muhammediye’si, Süleyman Çelebi’nin Mevlût’u dini epope cinsinden eserlerin en üstünleridir.
Bu yüzyılda geniş ve çeşitli nesir eserleri meydana gelmiştir. Aşıkpaşazade’nin Tevarih-i Âl-i Osman’ı daha çok edebî bir eser sayılacak şekilde orijinal ve değerlidir. Uzun Firdevsi’ninSüleymanname adlı büyük destanı, Amasyalı Ali’nin Tarık-ul-Edep adlı terbiyevî eseri, Hacı Paşa’nın tıbba ait Müntehab-üş-Şifa’sı, Şeyhzade Ahmet’in Suph u Mesa’sı, Sinan Paşa’nın Tazarrûname’si, Yazıcızade Ahmet Bican’ınEnvar-ül-Âşıkîn, Acaib-ül-Mahlukât ve Dürr-ü Meknun’u, muhtelif nevileri temsil eden eserlerin en değerlilerindendir. Bazı yazarlarda süslü ve sanatlı yazmak temayülü ve arap – fars kelimelerini fazla kullanmak düşkünlüğü görülmekle beraber eserlerin çoğu klasik Türk nesri sayılabilecek sade bir dille yazılmış, halkın en çok rağbet ettiği hikaye ve destan tarzında müellifi belli ve meçhûl pek çok eserler meydana gelmiştir.Halk arasında çok sevilen fakat yazarı bilinmeyen Battalname (Seyit Battal Gazi Destanı) bu zamanda tekrar işlenmiş, onun devamı durumunda bulunan Danişmentname Arif Ali tarafından yeniden yazılmıştır.
Bu yüzyılda Azerî ve Çağatay lehçelerinin hâkim olduğu Azerbaycan ve Türkistan sahalarında da edebiyat gelişmiş ve aydın Anadolu Türkleri de bu edebiyatlara yabancı kalmamışlardır. Bunlardan en çok okunanlar AlişirNevayi ile Habibi’nin şiirleri olmuştur.
Bugün, içindeki cesareti ve tutkulu ruhu daha da güçlenmiş hissedebilirsin. Yeni fırsatlarla dolu bir gün seni bekliyor, bu nedenle dikkatini onlara yönlendirmekten çekinme. İleriye dönük düşünceler ve hedefler konusunda daha net olmalısın; bu, kararlı adımlar atmanı kolaylaştıracak. Sosyal ilişkilerde, arkadaşların ve sevdiklerinle olan iletişiminde sıcak ve samimi olma isteği baskın olabilir. Ancak, düşüncelerini ve hissettiklerini ifade ederken dikkatli ol; bazı durumlar daha derin bir anlayış gerektirebilir. İş veya yaratıcılık gerektiren konularda ilham bulabilir, ilerlemek için gereken motivasyonu kolaylıkla elde edebilirsin. Fakat, gizli kaygılar ve endişelerle yüzleşmekten kaçma; içsel iyileşme, şifalanma ve güçlenme sürecinin bir parçası. Akşam saatlerinde kendine biraz zaman tanı, ruhsal olarak yenilenmeye ihtiyacın olabilir. Ve unutma, kendi iç güçlü yönlerini tanımak, seni başarıya taşıyan en büyük anahtardır.
Bugün, içsel huzurun ve istikrarın ön planda olduğunu hissedeceksin. Maddi konulardaki kararların, uzun vadede beklentilerinle örtüşebilir. Alohatta olacağın bir iletişim, resmi işler veya finansal konular üzerinde derin etkiler yaratabilir. Gözlem yeteneğini kullanarak çevrendeki fırsatları değerlendirmek, seni daha sağlam adımlar atmaya yönlendirebilir. Sosyal ilişkilerde ise, samimiyetin ön plana çıkacak, dostlarınla olan bağlarını güçlendirme fırsatı bulabilirsin. Kendine dair farkındalığın artarken, yeniliklere açık olman da önem kazanacak. İçinde bulunduğun anı değerlendirmek, ruhsal ve fiziksel olarak tazelenmene yardımcı olacak. Basit şeylerden keyif almak ve hayatın tadını çıkarmak için bir fırsat var.
Bugün zihin ve fikirlerinizin hızla akacağı bir dönemdesiniz. İletişim becerileriniz ön planda, bu sayede çevrenizle etkileşiminiz artacak. Yeni insanlarla tanışabilir, ilginç sohbetler gerçekleştirebilirsiniz. Mekânların enerjisi sizi çekebilir, sosyal etkinliklere katılmak için harika bir zaman. Ancak, dikkatli olmalısınız; dağınık düşüncelerin sizi yönlendirmesine izin vermeyin. Ayrıca, duygusal bağlarınızda samimiyet arayışında olmanız, içsel bir huzur getiriyor. Gözden kaçan detaylara dikkat ederek, dikkatli bir gözlemci olmayı unutmayın. Gelecek planlarınızı netleştirmek için bu enerji dolu günü değerlendirin.
Duygusal derinliğinle çevrendekilere ışık saçıyorsun. İçsel huzurun, sevdiklerinle paylaşılan samimi anlarla besleniyor. Bugün, içsel dünyana dair düşünceler daha belirgin hale gelirken, geçmişle yüzleşmek için uygun bir zaman dilimi içindesin. Anılar, sana yeni perspektifler sunacak. Maddi konulardaki belirsizlikler bir süreliğine dağılabilir; iş birliği yaparak çözüme gidebilirsin. Aşk hayatında, duygusal yakınlık ön planda, sevdiğin kişiyle aranızdaki bağ derinleşiyor. Kalbinin sesine kulak ver, hislerinle hareket ettiğinde kesinlikle doğru yoldasın. Aile ilişkilerinde samimiyetin artıyor. Sıcak ve sevgi dolu bir ortam seni bekliyor; bu atmosferde huzur bulmak için kendini açman yeterli. Kendine ve sevdiklerine zaman ayırmalısın, ruhsal beslenme için bu çok önemli.
Dikkat çekici bir enerji ile güne başlıyorsun. İçindeki liderlik arzusu daha da belirginleşebilir. Çevrendeki insanların dikkatini çekmek konusunda son derece başarılı olabilirsin. Yaratıcılığın ön plana çıkıyor; bu da seni sanatsal veya yaratıcı projelere yönlendirebilir. Sosyal ilişkilerinde cesur adımlar atmak için uygun bir zaman. Özellikle, yeni insanlarla tanışmak veya mevcut dostlukları derinleştirmek için harekete geçebilirsin. Üst düzey bir motivasyon ve ilham kaynağı olma potansiyelin var. Risk almaktan korkma, çünkü bu durum seni daha öne çıkarabilir. Aşk hayatında sürprizler beklenmediğin anda kapını çalabilir; açık fikirli kalmalısın. İlerleyen günlerde beklenmedik fırsatlar her an karşına çıkabilir. Unutma, kendine güvenmen her zaman en büyük silahındır.
Detaylara olan düşkünlüğünü hayatına entegre etme zamanı. Küçük ayrıntılara dikkat ederek büyük resmin daha net görünmesini sağlayabilirsin. İş yerinde odaklanman gereken projelerle ilgili sorumluluk alarak çevrendekilere ilham verebilirsin. Sağlığını ihmal etmemek, fiziksel ve zihinsel enerjini taze tutmak için önem kazanıyor. Gün içinde karşılaşacağın ufak aksilikler, bağışıklığın ve esnekliğin artırılmasını sağlayabilir. İletişimde açık ve net olman, düşündüğünden daha fazla etki yaratmana vesile olabilir. Kendini ifade etmenin önemi, insan ilişkilerine yeni bir boyut katabilir. Alışveriş yaparken bütçeni yönetmekte zorluk yaşamak, gereksiz harcamaları önlemen adına bir fırsat sunuyor. Plan yapma yeteneğin, günün akışında sana rehberlik edecek. Sakin kalmaya özen göstererek, stres ve gerginlikten uzak durmalısın. Bugün kendine zaman ayırmayı unutma; içsel huzuru bulman adına bireysel aktiviteler faydalı olacaktır.
Denge arayışın, ilişkilerde ve sosyal çevrende ön plana çıkıyor. Bugün, etrafındaki insanlarla kurduğun bağlar güçlenirken, uyum ve anlayış sağlama isteği içindesin. Duygusal ihtiyaçların ön planda ve destek arayışında olabilirsin. İletişim becerilerin sayesinde zorlu durumları kolayca aşabilir, karışıklıkları netleştirebilirsin. Ancak, karar vermekte zorluk yaşayabilirsin; bu nedenle, iç sesine güvenmek ve sezgilerine kulak vermek önemli. Kendini ifade ederken zarif bir yaklaşım benimsemen, başkalarının da sana daha açık olmasını sağlayacak.Kendini bir proje veya sanatsal bir çalışmaya adamak, ruh halini uplift edebilir. İnsanlarla sosyal etkileşimlerin arttıkça, ilham aldığın yeni fikirler ortaya çıkacak. Günün sonlarında, kazandığın içsel huzur ile rahatlayacak, bağlı olduğun her şeyin kıymetini anlama fırsatını bulacaksın.
Bugün duygusal derinliklerinle yüzleşme şansı bulacaksın. İçsel bir keşif yaparak gizli düşüncelerine ve hislerine yönelmek, sana büyük bir aydınlanma getirebilir. İlişkilerde samimiyet arayışın artarken, karşındaki kişilere karşı sezgisel bir anlayış geliştirebilirsin. Ancak sınırlarını belirlemen gerekli. Duygusal yoğunluk, seni bazen aşırıya götürebilir; bu yüzden sakin kalmayı denemelisin. Sosyal hayatında ise yeni bağlantılar kurma fırsatı çıkabilir. Ayakların yere sağlam basmalı, yeni ilişkilerde adımlarını dikkatli atmalısın. Kendi iç dünyana yönelmeyi ve sorunları çözme yönünde cesur adımlar atmayı unutma. Bu dönemdeki fırsatların, ileride büyük değişimlere kapı aralayabilir.
Bugün, macera arayışların ve özgür ruhun sana ilham verecek. Yeni deneyimlere açık ol ve mevcut sınırlarını zorlayarak kendini keşfetme fırsatlarını yakala. İçindeki merak duygusu, seni sıradışı bir yolculuğa çıkarabilir. Bu süreçte, çevrendeki insanların fikirlerinden faydalanmak ve onların bakış açılarını anlamak, sana yeni pencereler açacak. Sosyal ilişkilerinde samimi ve açık kalman, başkalarıyla derin bağlantılar kurmana yardımcı olabilir. Şu anki tutkulu doğan, yüreğinle hissettiğin şeyleri cesaretle paylaşmanı sağlayacak. İçsel sesine kulak ver ve kalbini dinleyerek ilerle. Hayatının keyfini çıkar!
Bugün, iş ve kariyer odaklı düşünceler ön planda olacak. Gelecekle ilgili planlarını gözden geçirip, hedeflerine ulaşmak için sağlam adımlar atma arzusu içindesin. Disiplinli yapın, proaktif bir şekilde çalışmaya teşvik ediyor, aynı zamanda başkalarından yardım istemekten çekinmemen gerektiğini hatırlatıyor. İş arkadaşlarınla olan iletişimini güçlendirerek, birlikte daha iyi sonuçlar alabileceğinizi fark edeceksin. Ayrıca, kişisel yaşamında güven arayışında olduğun bir dönemdesin; duygusal derinlikler biraz daha yüzeyde kalabilir ama bu, yeni bağlar kurmana engel olmayacak. Unutma, sabır ve kararlılık, seni hedeflerine ulaştıracak en önemli anahtarlar. Kendi değerin ve yeteneklerinle ilgili kendini yeniden değerlendirme fırsatı bulacaksın. Günü, içsel motivasyonunu artıracak aktivitelerle sonlandırmayı dene ve sakin bir zihinle geleceğin için fırsatlar yaratmaya odaklan.
Duygusal derinliklerin ön planda olacağı bir gündesin. İçsel sezgilerin güçlü bir şekilde devrede, çevrendeki olayları ve insanları anlama yeteneğin artacak. Bu durum, hem kişisel ilişkilerinde hem de iş çevrendeki dinamiklerde önemli etkinliklere yol açabilir. Özellikle sanatsal yönlerin ve yaratıcılığın gün yüzüne çıkacak. Hayal gücünü harekete geçiren bir şeylerle meşgul olmak, sana büyük bir tatmin verebilir.Başkalarının ihtiyaçlarına duyarlılığın artarken, kendine zamanı ayırmayı unutma. Kendi sınırlarını belirlemek, duygusal yüklerini hafifletebilir. İçsel huzurunu bulmak için meditasyon ya da doğada zaman geçirme önerilir. Karşına çıkan fırsatlara açık ol; sürprizler seni bekliyor. Ancak, kararlarını verirken mantığını devreye sokmayı ihmal etme. Şefkatin ve empatik doğan, pek çok kişi için bir ışık kaynağı olabilir.
