| TÜRK EDEBİYATI HAKKINDA KISA TARİHİ BİLGİ-3 |
TÜRK EDEBİYATI HAKKINDA KISA TARİHİ BİLGİ-3
XI – XIII. YÜZYIL
Müslümanlıktan sonra Türk edebiyatına Arap – İran estetiği ile birlikte bu milletlerin işledikleri edebî neviler, nazım şekilleri ve aruz vezni girdi. Böylece, büyük merkezlerde yetişen ve islamî kültür alan Türkler, Arap – İran tarzında yeni bir Türk edebiyatı kurmaya başlamışlar ve sonradan Divan Edebiyatı adını alan tarzın temelini atmışlardır. Arap – İran edebi kültüründen uzak kalan halk kitleleri arasında ise eski ozanların temsil ettiği edebiyat islami ruha bürünmüş yeni bir saz şiiri ve halk edebiyatı halinde devam etti. Bu iki kol arasında hem halk edebiyatından, hem de divan edebiyatından şekil ve ruh itibariyle muhtelif unsurlar alan bir dini edebiyat, Tekke Edebiyatı, meydana geldi. Böylece, müslüman Türk edebiyatı, nazımda, saz şiiri, divan şiiri ve tekke şiiri yollarında üç kolda gelişmesine devam ederken nesirde de bunlara paralel eserler verdi.
Müslüman Türk edebiyatında ilk yüzyıllara ait nesir mahsulleri bir iki tefsir müstesna olmak üzere elde bulunmadığı gibi saz şiirleri de zamanımıza intikal etmemiştir.
Onbirinci yüzyılda Yusuf Hashacip tarafından aruz vezniyle yazılan ve müslümantürk edebiyatının ilk büyük eseri olan Ktadgu Bilik, divan şiiri tarzının başında sayılabilir. Onikinci yüzyılda Edip Ahmet’in yazdığı Aybet-ül-Hakayık da daha çok bu tarzı temsil etmektedir. Ahmet Yesevi’nin Divan-ı Hikmet adı altında toplanan şiirleri ise tam tekke edebiyatı eserleridir.
XIII. YÜZYIL
Onüçüncü yüzyıl, batı Türkçesinin Anadolu lehçesi halinde kökleştiği ve Türk edebiyatının Anadolu üzerinde gelişmeğe başladığı bir zamandır. Bu yüzyılda yazılıp okunduğunu tarihi kaynaklardan anladığımız Battalname ve Danişmentname gibi destanlardan ve yaşadığına şüphe edilmeyen lâik ve saz şiirlerinden elde bir şey bulunmamaktadır. Yalnız, Ali adlı bir şair tarafından 1232 de batı türkçesiyle yazılan, fakat nerede meydana geldiği henüz belli olmayan Kıssa-î Yusuf, Yesevi yolunda ve saz şiiri tarzında ilk büyük eser olarak elde bulunmaktadır.
Bu yüzyılda, Selçuklu sultanları tarafından korunan Hoca Dehhani adlı bir şairin de aruz vezniyle, laik İran edebiyatından örnek alan şiirler yazdığını görmekteyiz. Mahdut şiirleri elde bulunan bu şair, dini olmayan, kaside ve gazel tarzındaki divan şiirimizin ilk temsilcisi sayılmaktadır.
Ahmet Fakih, Şeyyat Hamza, Sultan Velet ise Ahmet Yesevi’den ve tasavvufî İran şiirinden etkilenerek dini didaktik şiirler yazmışlar ve Anadolu üzerinde başlayan Türk edebiyatında tekke şiirinin kurucuları durumuna girmişlerdir. Şeyyat’ın Yusuf ve Zeliha’sı da Türk edebiyatında aruz vezniyle yazılan islamî aşk ve din epopelerinin elde bulunan ilk büyük eseridir. Bunun yanında, Peygamberin hayatından ve Hazreti Ali’nin cenklerinden bahseden dini destan cinsinden, aruz vezniyle fakat sade bir dille, halk için yazılmış eserlere de rastlanmaktadır.
XIV. YÜZYIL
Ondördüncü yüzyılda Türk Edebiyatı büyük bir gelişme göstermektedir. Saz şiiri ilerleyişine devam ederek yaşamakla beraber bu çeşit eserlerden zamanımıza esaslı metinler gelmiş değildir.
Divan şiiri tarzı çok işlenmiş, Osmanlı devletinin gelişmesi bu yeni edebiyata hız vermiştir. Bilhassa Yıldırım zamanından itibaren en büyük şahsiyetler yetişmiş ve şaheser sayılacak edebî mahsuller meydana gelmiştir. Bunlar arasında, Şeyhoğlu’nun büyük ve güzel bir aşk destanı olan Hurşitname’si, Ahmedi’ninİskendername’si, Ahmet Dai’ninCenkname adlı zarif mesnevisi gerçek değerli eserlerdendir. Kadı Burhanettin’in Divan’ı, aşk ve hayat duygularını anlatan güzel bir eserdir.
Devrin bir hususiyeti de, din ve kahramanlık destanlarının, bunun için yapılan halk toplantılarında okunup dinlenmesidir. Bu âdet, halk için pek çok eserlerin yazılmasına meydan açmış; Hazreti Peygamberin hayatına, Hazreti Ali gibi müslümanlık kahramanlarının cenklerine dair bir hayli dini destanların meydana gelmesine sebep olmuştur. Bunlar arasında Konya’lıKirdeci Ali’nin Kesik Baş hikayesi gibi manzumeleriyle, Erzurum’luDarir’inSiyer’i en tanınmışlardandır.
Tekke şiiri yolunda en büyük eserler meydana getirilmiştir. Bunlar arasında, dini, tasavvufi, didaktik eserler mühim bir yer almaktadır. Gülşehri’nin, İran şairi Şeyh Attar’dan naklen ve ilavelerle meydana getirdiği Mantık-ut-Tayr’ı Âşık Paşa’nın, din ve tasavvuf âlemleriyle birlikte dünya hayatını da anlatan Garipname’si bu devrin büyük ve değerli eserlerindendir. Ahmet Yesevi tarzını Anadolu üzerinde devam ettiren Yunus Emre, tıpkı Yesevi gibi, hem aruz hem hece veznini kullanmakla beraber, asıl şahsiyetini hece ile ve Türk nazım şekilleriyle yazdığı şiirlerde göstermiş; Divan’ı ile Anadolu üzerinde meydana gelen islâmi halk şiiri tarzının başında yer almıştır. Yüzyıl sonlarında yetişen Nesimi’nin Divan’ı ise, estetik bakımından divan şiirine yaklaşan, en coşkun ve mükemmel edalı tasavvuf şiirleriyle doludur.
Bu yüzyılda büyük nesir eserlerinin de meydana geldiği görülmektedir. Bir yandan Dede Korkut Kitabı gibi eski Türk destanları islâmi bir şekilde tespit edilmiş, bir yandan yeni destanlar ve hikayeler yazılmıştır. Hamzavi’ninHamzaname’si ve kardeşi Ahmedi ile birlikte yazdıkları Kıssa-i İskender meydana gelmiştir. Klâsik Türk nesrinin sade ve güzel ilk büyük örnekleri olan bu eserler halk tarafından çok sevilerek okunmuştur. Hikayelerle dolu tefsirler, dini didaktik eserler ve evliya menkıbeleri de bu zamanki nesir çeşidinin değerli mahsulleri arasındadır.
XV. YÜZYIL
Onbeşinci yüzyılda Türk edebiyatı gelişmesine hızla devam etmiştir. Eserleri sözlü olduğu için ekseriyetle kaybolan saz şiirinden bu yüzyıla ait bazı örnekler ve isimler elde kalabilmiştir.
Divan şiirinde İran edebiyatı tesiri çoğalmıştır. Divan’ı ve Hüsrev ü Şirin adlı mesnevisiyle meşhur Şeyhi, bilhassa Divan’larıyla tanınmış Ahmet Paşa ve Necati gibi büyük şairler, mesnevi, kaside ve gazel tarzını işleyerek, İran edebiyatına benzer, şekil ve ahenk bakımından daha olgun eserler meydana getirmişler; bunların yanında muhtelif karakterde pek çok şairler değerli eserler vermişlerdir. Akşemsettinzade Hamdi’nin Yusuf ve Zeliha’sı, Cafer Çelebi’nin Hevesname’si, bu zamanın değerli eserleri arasındadır.
Tekke şiiri de bir gelişmeye ulaşmıştır. Tasavvufi duyguları ve dervişlik hayatını anlatan, hem aruz hem de hece vezniyle yazan şairler arasında Kaygusuz Abdal’la Eşrefoğlu Rumi’nin Divan’ları en tanınmış eserlerdir. Yazıcıoğlu Mehmet’in Muhammediye’si, Süleyman Çelebi’nin Mevlût’u dini epope cinsinden eserlerin en üstünleridir.
Bu yüzyılda geniş ve çeşitli nesir eserleri meydana gelmiştir. Aşıkpaşazade’nin Tevarih-i Âl-i Osman’ı daha çok edebî bir eser sayılacak şekilde orijinal ve değerlidir. Uzun Firdevsi’ninSüleymanname adlı büyük destanı, Amasyalı Ali’nin Tarık-ul-Edep adlı terbiyevî eseri, Hacı Paşa’nın tıbba ait Müntehab-üş-Şifa’sı, Şeyhzade Ahmet’in Suph u Mesa’sı, Sinan Paşa’nın Tazarrûname’si, Yazıcızade Ahmet Bican’ınEnvar-ül-Âşıkîn, Acaib-ül-Mahlukât ve Dürr-ü Meknun’u, muhtelif nevileri temsil eden eserlerin en değerlilerindendir. Bazı yazarlarda süslü ve sanatlı yazmak temayülü ve arap – fars kelimelerini fazla kullanmak düşkünlüğü görülmekle beraber eserlerin çoğu klasik Türk nesri sayılabilecek sade bir dille yazılmış, halkın en çok rağbet ettiği hikaye ve destan tarzında müellifi belli ve meçhûl pek çok eserler meydana gelmiştir.Halk arasında çok sevilen fakat yazarı bilinmeyen Battalname (Seyit Battal Gazi Destanı) bu zamanda tekrar işlenmiş, onun devamı durumunda bulunan Danişmentname Arif Ali tarafından yeniden yazılmıştır.
Bu yüzyılda Azerî ve Çağatay lehçelerinin hâkim olduğu Azerbaycan ve Türkistan sahalarında da edebiyat gelişmiş ve aydın Anadolu Türkleri de bu edebiyatlara yabancı kalmamışlardır. Bunlardan en çok okunanlar AlişirNevayi ile Habibi’nin şiirleri olmuştur.
Bugün enerjin oldukça yüksek; bu, yeni başlangıçlar için harika bir fırsat sunuyor. İçindeki cesareti ortaya çıkararak, hayatındaki engelleri aşmak için kararlı adımlar atabilirsin. Sosyal çevrenle olan ilişkilerinde samimi ve açık olman, güven ve dayanışma duygusunu güçlendirecek. İş yerinde veya okulda dikkat çekerek başarılı bir etki bırakabilirsin, bu da kariyerinde yeni kapıların açılmasına yardımcı olabilir.Duygusal ilişkilerinde ise tutku ve heyecan dolu bir atmosfer var. Partnerinle aranızda derin bir bağ kurmak için harekete geçmekten çekinme. Bekar isen, tanıştığın biriyle olan iletişimin seni heyecanlandıracak. Fakat, aceleci davranmamaya özen göstermelisin; derin bir anlayış geliştirmek uzun vadede daha faydalı olacaktır.Sağlığa dikkat etmen gereken bir dönemdesin; zihinsel ve fiziksel dinlenmeye zaman ayır. Meditasyon veya doğa yürüyüşleri içindeki stresi azaltabilir ve ruh halini iyileştirebilir. Bugünkü başarıların gelecekteki hedeflerine ulaşman için birer basamak olacak. Kendine güven ve sezgilerini dinle; evrenin senin yanında olduğunu unutma.
İçsel huzur arayışın bugün daha da derinleşiyor. Rahat bir zaman diliminde olsan da, çeşitli sorular zihnini meşgul edebilir. Maddi konulara odaklandığın bu dönemde, finansal istikrar arayışın artış gösterebilir. Ancak, bu baskı altında sosyal ilişkilerini ihmal etmemeye dikkat et. Bugün, samimi ve duygusal bağlarda güçlenme fırsatı bulabilirsin. Ayrıca, yaratıcı projelerine odaklanmak için ideal bir zaman; içsel ilhamın artıyor. Kendini ifade etme biçimlerin, başkalarına ilham verebilir. Kendinle barışık olmak, diğer insanlarla olan ilişkilerini de olumlu yönde etkileyebilir. Akşam saatlerinde yapacağın bir sosyal aktivite, hoş süprizler getirebilir. Unutma, sabır ve kararlılık her zaman senin en büyük dostların.
ayrıntılara özen göstermezsen yanlış anlaşılmalar ortaya çıkabilir. Bugün, esneklik ve uyum, ilişkilerini daha da güçlendirebilir. Kendini açık ve samimi bir şekilde ifade etmekten çekinme; bu, insanlarla olan bağlarını derinleştirebilir. Keşfetmeye ve öğrenmeye hazır ol; bu, seni daha da ileriye taşıyacaktır.
Duygusal derinliklerinle yüzleşmek için harika bir zaman. İçsel huzurunu sağlamak adına aileyle vakit geçirmenin, köklere dönmenin önemi artıyor. İletişim kurarken empati ve anlayışla yaklaşman, sevdiklerinle olan bağlarını güçlendirecek. Kariyer alanında, sezgilerin doğrultusunda hareket etmek seni doğru yola yönlendirecek. İçinde bulunduğun durumları değerlendirmek ve hedeflerine odaklanmak için ruhsal bir yenilenmeye ihtiyacın olabilir. Kendini ifade ederken daha cesur olmalısın, çünkü duygularını paylaşmak, içsel yüklerini hafifletecektir. Detaylara dikkat et, çünkü gözden kaçan küçük şeyler önemli bir dönüşüme kapı aralayabilir. Kendine zaman ayır, çünkü kişisel gelişim için içsel yolculuk yapmanın tam zamanı. Unutma, kendi duygularını sahiplenmek, başkalarına da ilham verebilir.
Bugün sahne senin! Işıklar altında olmak, kendini ifade etme arzusu içinde olabilirsin. Yaratıcılığın doruklarda ve bu özellikle sanatsal çalışmalara yönlendirebilir seni. Kendine güvenin yüksek ve bu, başkalarını etkilemede büyük bir avantaj sağlayacak. Ancak, egonun seni kontrol etmesine izin vermemeye dikkat et. Başkalarıyla ilişkilerinde, uyum sağlamak ve empati göstermek, özellikle önemli olacak. Sosyal ortamlarda yapacağın girişimler, yeni bağlantılar ve fırsatlar getirebilir. Duygusal derinliğe inmek için bir fırsat bulabilirsin; kalben hissettiklerini ifade etmenin tam zamanı. Uzun vadeli hedeflerini düşünmek ve bunlar üzerinde çalışmak için motivasyon bulabilirsin. Özgürlüğünü ve bağımsızlığını önemse; bu, senin enerjini tazeleyecek. Kişisel bakım ve sağlığın; bugün sağlıklı yaşam tarzına yönelmek için güzel bir zaman. Kısacası, parlamak için harika bir gün!
Gün, içsel huzur arayışınla dolup taşacak. Dikkatini dağıtan etkenleri bir kenara bırakarak, zihnindeki karmaşayı arındırma zamanı. Organize ve pratik yaklaşımınla, iş ve özel hayatındaki sorunları daha akıllıca çözme becerisine sahip olacaksın. İletişim kurduğun kişilerle olan diyalogların, yapıcı ve anlam dolu bir hal alabilir. Sağlığına dikkat etmeni gerektiren bazı ufak sinyaller alabilirsin; bedenini dinlemekte fayda var. Hayatındaki küçük detaylara odaklanarak, büyük farklar yaratabileceğin bir dönemdesin. Kendine olan güvenin artarken, başkalarına da ilham verme pozisyondasın. Sosyal etkinliklerde bulunarak, yeni insanlarla tanışabilir ve keyifli anlar yaşayabilirsin. Unutma, başarılarının arkasında sağlam bir plan ve disiplin yer alıyor.
Harmoni arayışında olduğun bir dönemdesin. Sosyal ilişkilerin ve beraberliklerin ön plana çıkıyor. İletişim becerilerin, başkalarıyla olan bağlantılarını güçlendirecek. Dostlarınla olan konuşmalar, içsel huzurunu bulmanda yardımcı olabilir. Özellikle sanatsal aktivitelere yönelmek, yaratıcılığının artmasına sebep olacak. Duygusal derinliklere dalmak, kendini tanıma konusunda yeni perspektifler kazandırabilir. Bugün, dengeyi sağlama ve tarafsız kalma isteğin artıyor; fakat bu, bazen karar vermekte zorluk çekmene de neden olabilir. Belki de zaman zaman kendi ihtiyaçlarını önceliklendirmek, seni daha iyi hissettirecek. Flörtöz bir havanın içinde olman da sıradan bir gününü heyecanlandırabilir. Kendine ve çevrendekilere karşı nazik olmayı unutma; bu, ilişkilerini pekiştirecek. Unutma, sevgi dolu bir ortamda olmak, içsel güzelliğini parlatabilir.
İçsel derinliklerinle yüzleşme zamanı. Bugün, duygusal olarak yoğun bir deneyim yaşayabilirsin. Karşılaştığın durumlar seni ruhsal olarak dönüştürebilir; bu nedenle, hislerine kulak ver. Gizli kalmış düşüncelerini açığa çıkarmak, kendini özgürleştirecek. İkili ilişkilerde güçlü bir çekim hissedebilirsin, sevgi ve tutku arasında gidip gelen dalgalara kapılmak kaçınılmaz. Duygusal kırılganlık, seni savunmasız hissettirse de, bu zayıflığın altında güçlü bir dayanıklılık yatıyor. Gün boyunca başka insanların gizli hislerini anlamakta zorlanabilirsin, bu nedenle dikkatli ol; sezgilerine güven. Kendi içsel yolculuğuna çıkmak, seni yeni bir perspektife yönlendirecek. Kendine zaman ayırmayı unutma, ruhsal yenilenme sana çok şey katacak.
Bugün tutkuların derinliklerine inme zamanı. Keşif duygun güçlü, yeni deneyimler senin için adeta bir aydınlanma fırsatı sunuyor. Bilgiyi ve macerayı bir araya getirmek sana yeni kapılar açabilir. Topluluk içinde yer almak, fikir alışverişlerinde bulunmak ve ilham verici insanlarla bir araya gelmek arzusu içindesin. Duygusal derinliklere inerek, kendini daha iyi anlama fırsatını yakalayabilirsin.Sosyal ilişkilerinde samimiyet ön planda, burada cesur adımlar atmak isteyebilirsin. Eski bağlantılarında revizyon yapma gereği hissedebilirsin. İçsel huzurun için sevdiğin aktiviteleri hayata geçirme zamanı. Kendine olan güvenin tazeleniyor, bu nedenle hedeflerine ulaşmak adına girişimlerde bulunabilirsin. Biraz risk almak, sıkıcı rutini kırmana yardımcı olabilir. Yeteneklerini ortaya koymak ve kendini ifade etmek için uygun bir dönemdesin; ilgi alanlarını genişletmek için harika bir fırsat. Unutma, her yeni deneyim bir öğrenme fırsatı!
Bugün, hedeflerinize ulaşma konusundaki kararlılığınız ön planda. Disiplinli ve azimli yapınız, çevrenizdeki insanları da etkileyebilir. İş veya kişisel projelerde ilerleme kaydetmek için iyi bir zaman dilimi. Özellikle birlikte çalıştığınız kişilerle daha iyi iletişim kurarak, işbirliklerinizi güçlendirebilirsiniz. Duygusal olarak daha derin düşüncelere dalabilir, içsel dünyanızı keşfetme isteği hissedebilirsiniz. Sosyal alanlarda da bazı fırsatlar karşınıza çıkabilir ancak temkinli olmanızda fayda var; zira bazı durumlar sandığınız kadar net olmayabilir. İş hayatında karşınıza çıkacak sorunları çözmek için mantıklı bir yaklaşım sergilemek, sizi daha da ileriye taşıyacaktır. Kişisel gelişim konularında yeni adımlar atmak veya eğitim fırsatlarına yönelmek, sizi bir adım daha öne geçirebilir. Unutmayın, sabırlı ve kararlı kalmanız, hedeflerinize ulaşmanızı kolaylaştıracaktır.
Bugün, yenilikçi düşünceler ve orijinal çözümler bulma arzusu baskın. Sıradanlıktan uzak durmak, sosyal çevrende ilgi çekici tartışmalar yapmana olanak tanıyacak. Arkadaşlarınla bağlantı kurmak, belki de uzun zamandır görüşmediğin insanlarla iletişime geçmek isteyebilirsin. Farklı fikirlerin, senin için yeni kapılar açabilir. Duygusal olarak, bazı içsel çatışmalar gündeme gelebilir; bu durum, kişisel gelişimin için bir fırsata dönüşebilir. Hayal gücünü kullanarak daha yüksek hedeflere ulaşma arzusu, motivasyonunu artıracak. İş veya projelerde sıra dışı yaklaşımlar sergilemekten çekinme, başarı seni bekliyor. Ayrıca, arkadaşların arasında arabuluculuk yapabileceğin bir durum ortaya çıkabilir; bu, sosyal çevrendeki bağları güçlendirecek. Kim bilir, belki bir işbirliği veya ortaklık için güzel bir zemin hazırlıyorsun. Eğlenceli aktiviteler veya hobi edinme imkanı doğabilir; bu, ruh halini olumlu yönde etkileyebilir. Kendine zaman ayırmayı unutma, içsel huzurunu artıracak küçük kaçamaklar yaparak mutluluğunu besle.
Zihninde kaybolmuş hayaller ve sezgiler içinde dolanan bir denizdesin. Bugün, içsel dünyanı keşfetmek için mükemmel bir zaman. Duyguların derin ve yoğun, bunun yanı sıra başkalarıyla bağ kurma arzusuyla yanıp tutuşuyorsun. Sevdiklerinle geçireceğin anlar, ruhunu besleyecek; hislerinin ve düşüncelerinin ne denli güçlü olduğunu bir kez daha anlamana yardımcı olacak. Yaratıcılığının doruklarına ulaşabileceğin bir dönemdesin; sanatsal bir girişimde bulunmak ya da sadece içsel düşüncelerini kağıda dökmek sana iyi gelecek. Dikkatini dağıtan unsurlardan uzaklaşarak kendine bir alan yaratmayı dene. İş veya kariyerle ilgili bazı belirsizlikler, sabrının sınırlarını zorlayabilir; bu durumu akışa bırakmak, seni çok daha hafif hissettirecek. Empati yeteneğinle çevrendeki insanlara destek olabilirsin; başkalarının duygularına duyduğun anlayış, ilişkilerini derinleştirebilir. Genel olarak, sezgilerine güvenerek hareket ettiğinde, kendini güvenli ve huzurlu bir yerde bulabilirsin.
