| TÜRK EDEBİYATI HAKKINDA KISA TARİHİ BİLGİ-3 |
TÜRK EDEBİYATI HAKKINDA KISA TARİHİ BİLGİ-3
XI – XIII. YÜZYIL
Müslümanlıktan sonra Türk edebiyatına Arap – İran estetiği ile birlikte bu milletlerin işledikleri edebî neviler, nazım şekilleri ve aruz vezni girdi. Böylece, büyük merkezlerde yetişen ve islamî kültür alan Türkler, Arap – İran tarzında yeni bir Türk edebiyatı kurmaya başlamışlar ve sonradan Divan Edebiyatı adını alan tarzın temelini atmışlardır. Arap – İran edebi kültüründen uzak kalan halk kitleleri arasında ise eski ozanların temsil ettiği edebiyat islami ruha bürünmüş yeni bir saz şiiri ve halk edebiyatı halinde devam etti. Bu iki kol arasında hem halk edebiyatından, hem de divan edebiyatından şekil ve ruh itibariyle muhtelif unsurlar alan bir dini edebiyat, Tekke Edebiyatı, meydana geldi. Böylece, müslüman Türk edebiyatı, nazımda, saz şiiri, divan şiiri ve tekke şiiri yollarında üç kolda gelişmesine devam ederken nesirde de bunlara paralel eserler verdi.
Müslüman Türk edebiyatında ilk yüzyıllara ait nesir mahsulleri bir iki tefsir müstesna olmak üzere elde bulunmadığı gibi saz şiirleri de zamanımıza intikal etmemiştir.
Onbirinci yüzyılda Yusuf Hashacip tarafından aruz vezniyle yazılan ve müslümantürk edebiyatının ilk büyük eseri olan Ktadgu Bilik, divan şiiri tarzının başında sayılabilir. Onikinci yüzyılda Edip Ahmet’in yazdığı Aybet-ül-Hakayık da daha çok bu tarzı temsil etmektedir. Ahmet Yesevi’nin Divan-ı Hikmet adı altında toplanan şiirleri ise tam tekke edebiyatı eserleridir.
XIII. YÜZYIL
Onüçüncü yüzyıl, batı Türkçesinin Anadolu lehçesi halinde kökleştiği ve Türk edebiyatının Anadolu üzerinde gelişmeğe başladığı bir zamandır. Bu yüzyılda yazılıp okunduğunu tarihi kaynaklardan anladığımız Battalname ve Danişmentname gibi destanlardan ve yaşadığına şüphe edilmeyen lâik ve saz şiirlerinden elde bir şey bulunmamaktadır. Yalnız, Ali adlı bir şair tarafından 1232 de batı türkçesiyle yazılan, fakat nerede meydana geldiği henüz belli olmayan Kıssa-î Yusuf, Yesevi yolunda ve saz şiiri tarzında ilk büyük eser olarak elde bulunmaktadır.
Bu yüzyılda, Selçuklu sultanları tarafından korunan Hoca Dehhani adlı bir şairin de aruz vezniyle, laik İran edebiyatından örnek alan şiirler yazdığını görmekteyiz. Mahdut şiirleri elde bulunan bu şair, dini olmayan, kaside ve gazel tarzındaki divan şiirimizin ilk temsilcisi sayılmaktadır.
Ahmet Fakih, Şeyyat Hamza, Sultan Velet ise Ahmet Yesevi’den ve tasavvufî İran şiirinden etkilenerek dini didaktik şiirler yazmışlar ve Anadolu üzerinde başlayan Türk edebiyatında tekke şiirinin kurucuları durumuna girmişlerdir. Şeyyat’ın Yusuf ve Zeliha’sı da Türk edebiyatında aruz vezniyle yazılan islamî aşk ve din epopelerinin elde bulunan ilk büyük eseridir. Bunun yanında, Peygamberin hayatından ve Hazreti Ali’nin cenklerinden bahseden dini destan cinsinden, aruz vezniyle fakat sade bir dille, halk için yazılmış eserlere de rastlanmaktadır.
XIV. YÜZYIL
Ondördüncü yüzyılda Türk Edebiyatı büyük bir gelişme göstermektedir. Saz şiiri ilerleyişine devam ederek yaşamakla beraber bu çeşit eserlerden zamanımıza esaslı metinler gelmiş değildir.
Divan şiiri tarzı çok işlenmiş, Osmanlı devletinin gelişmesi bu yeni edebiyata hız vermiştir. Bilhassa Yıldırım zamanından itibaren en büyük şahsiyetler yetişmiş ve şaheser sayılacak edebî mahsuller meydana gelmiştir. Bunlar arasında, Şeyhoğlu’nun büyük ve güzel bir aşk destanı olan Hurşitname’si, Ahmedi’ninİskendername’si, Ahmet Dai’ninCenkname adlı zarif mesnevisi gerçek değerli eserlerdendir. Kadı Burhanettin’in Divan’ı, aşk ve hayat duygularını anlatan güzel bir eserdir.
Devrin bir hususiyeti de, din ve kahramanlık destanlarının, bunun için yapılan halk toplantılarında okunup dinlenmesidir. Bu âdet, halk için pek çok eserlerin yazılmasına meydan açmış; Hazreti Peygamberin hayatına, Hazreti Ali gibi müslümanlık kahramanlarının cenklerine dair bir hayli dini destanların meydana gelmesine sebep olmuştur. Bunlar arasında Konya’lıKirdeci Ali’nin Kesik Baş hikayesi gibi manzumeleriyle, Erzurum’luDarir’inSiyer’i en tanınmışlardandır.
Tekke şiiri yolunda en büyük eserler meydana getirilmiştir. Bunlar arasında, dini, tasavvufi, didaktik eserler mühim bir yer almaktadır. Gülşehri’nin, İran şairi Şeyh Attar’dan naklen ve ilavelerle meydana getirdiği Mantık-ut-Tayr’ı Âşık Paşa’nın, din ve tasavvuf âlemleriyle birlikte dünya hayatını da anlatan Garipname’si bu devrin büyük ve değerli eserlerindendir. Ahmet Yesevi tarzını Anadolu üzerinde devam ettiren Yunus Emre, tıpkı Yesevi gibi, hem aruz hem hece veznini kullanmakla beraber, asıl şahsiyetini hece ile ve Türk nazım şekilleriyle yazdığı şiirlerde göstermiş; Divan’ı ile Anadolu üzerinde meydana gelen islâmi halk şiiri tarzının başında yer almıştır. Yüzyıl sonlarında yetişen Nesimi’nin Divan’ı ise, estetik bakımından divan şiirine yaklaşan, en coşkun ve mükemmel edalı tasavvuf şiirleriyle doludur.
Bu yüzyılda büyük nesir eserlerinin de meydana geldiği görülmektedir. Bir yandan Dede Korkut Kitabı gibi eski Türk destanları islâmi bir şekilde tespit edilmiş, bir yandan yeni destanlar ve hikayeler yazılmıştır. Hamzavi’ninHamzaname’si ve kardeşi Ahmedi ile birlikte yazdıkları Kıssa-i İskender meydana gelmiştir. Klâsik Türk nesrinin sade ve güzel ilk büyük örnekleri olan bu eserler halk tarafından çok sevilerek okunmuştur. Hikayelerle dolu tefsirler, dini didaktik eserler ve evliya menkıbeleri de bu zamanki nesir çeşidinin değerli mahsulleri arasındadır.
XV. YÜZYIL
Onbeşinci yüzyılda Türk edebiyatı gelişmesine hızla devam etmiştir. Eserleri sözlü olduğu için ekseriyetle kaybolan saz şiirinden bu yüzyıla ait bazı örnekler ve isimler elde kalabilmiştir.
Divan şiirinde İran edebiyatı tesiri çoğalmıştır. Divan’ı ve Hüsrev ü Şirin adlı mesnevisiyle meşhur Şeyhi, bilhassa Divan’larıyla tanınmış Ahmet Paşa ve Necati gibi büyük şairler, mesnevi, kaside ve gazel tarzını işleyerek, İran edebiyatına benzer, şekil ve ahenk bakımından daha olgun eserler meydana getirmişler; bunların yanında muhtelif karakterde pek çok şairler değerli eserler vermişlerdir. Akşemsettinzade Hamdi’nin Yusuf ve Zeliha’sı, Cafer Çelebi’nin Hevesname’si, bu zamanın değerli eserleri arasındadır.
Tekke şiiri de bir gelişmeye ulaşmıştır. Tasavvufi duyguları ve dervişlik hayatını anlatan, hem aruz hem de hece vezniyle yazan şairler arasında Kaygusuz Abdal’la Eşrefoğlu Rumi’nin Divan’ları en tanınmış eserlerdir. Yazıcıoğlu Mehmet’in Muhammediye’si, Süleyman Çelebi’nin Mevlût’u dini epope cinsinden eserlerin en üstünleridir.
Bu yüzyılda geniş ve çeşitli nesir eserleri meydana gelmiştir. Aşıkpaşazade’nin Tevarih-i Âl-i Osman’ı daha çok edebî bir eser sayılacak şekilde orijinal ve değerlidir. Uzun Firdevsi’ninSüleymanname adlı büyük destanı, Amasyalı Ali’nin Tarık-ul-Edep adlı terbiyevî eseri, Hacı Paşa’nın tıbba ait Müntehab-üş-Şifa’sı, Şeyhzade Ahmet’in Suph u Mesa’sı, Sinan Paşa’nın Tazarrûname’si, Yazıcızade Ahmet Bican’ınEnvar-ül-Âşıkîn, Acaib-ül-Mahlukât ve Dürr-ü Meknun’u, muhtelif nevileri temsil eden eserlerin en değerlilerindendir. Bazı yazarlarda süslü ve sanatlı yazmak temayülü ve arap – fars kelimelerini fazla kullanmak düşkünlüğü görülmekle beraber eserlerin çoğu klasik Türk nesri sayılabilecek sade bir dille yazılmış, halkın en çok rağbet ettiği hikaye ve destan tarzında müellifi belli ve meçhûl pek çok eserler meydana gelmiştir.Halk arasında çok sevilen fakat yazarı bilinmeyen Battalname (Seyit Battal Gazi Destanı) bu zamanda tekrar işlenmiş, onun devamı durumunda bulunan Danişmentname Arif Ali tarafından yeniden yazılmıştır.
Bu yüzyılda Azerî ve Çağatay lehçelerinin hâkim olduğu Azerbaycan ve Türkistan sahalarında da edebiyat gelişmiş ve aydın Anadolu Türkleri de bu edebiyatlara yabancı kalmamışlardır. Bunlardan en çok okunanlar AlişirNevayi ile Habibi’nin şiirleri olmuştur.
Bugün enerji dolu bir gün seni bekliyor. Ateş elementinin getirdiği coşku, iş ve sosyal alanlarda kendini ön plana çıkarmana yardımcı olacak. Cesaretin ve kararlılığın, etrafındaki insanları etkileyecek. Yeni projelere adım atmak için mükemmel bir zaman. İçsel motivasyonu yüksek tutarak, belirlediğin hedeflere odaklanmalısın. İletişimde açık ve net olma yeteneğin, bazı sorunları çözmene yardımcı olabilir. Duygusal ve sosyal ilişkilerde samimi bir yaklaşım sergilemek, beklenmedik kazançlar sağlayabilir. Ancak, sabırsız tavırlarından kaçınmak, seni olumlu bir bakış açısıyla destekleyecektir. Fırsatlar kapıda, harekete geçme zamanı!
Bugün, huzur arayışında olabilirsin. Duygusal denge ve güven arayışın ön planda. Ailevi konular ve ev içindeki ilişkilerinde sakin bir atmosfer oluşturma isteği dikkat çekiyor. İletişimde netlik sağlamak, ilişkilerini güçlendirebilir. Mali konularda kararlı adımlar atmak için uygun bir zaman. Gelecek planların için cesur ve kararlı olmalısın. Sosyal çevrenle kurduğun bağları beslemek, sana mutluluk getirecektir. Kendine zaman ayırmayı ihmal etme; doğayla baş başa kalmak, ruhsal dinginliğini artırabilir. Her adımında kendine güvenerek ilerlemen önemli.
İkizler, zihinsel merakın zirveye çıkacağı bir gün seni bekliyor. İletişim kurma yeteneğin ve sosyal becerilerin, etrafındaki insanları etkileyebilir. Fikirlerinle ilham kaynağı olabilirsin. Eski arkadaşlarla yeniden bağlantı kurmak ya da yeni insanlarla tanışmak için harika bir zaman. İkna kabiliyetin güçlü; bu, istediğin her şeyi hedeflerine taşıyabilme potansiyeline sahip olduğunu gösteriyor.Aynı zamanda duygusal dünyanda da hareketlilik hissedileceği bir dönemdesin. Duygularını ifade etmekte zorlanabilirsin, ancak içsel duygularınla yüzleşmek, sana rahatlık getirebilir. Yaratıcılığın, özellikle sanatsal veya edebi projelerde ortaya çıkacak. Hareketli bir gün geçirebilir, çeşitli etkinliklere katılabilirsin. Zihninin en aktif dönemlerinden birindesin; bu nedenle, düşündüğün her şeyi not almayı unutma.
Duygusal derinliğin bugünlerde daha da belirginleşiyor. Sevdiklerinle bağlarını güçlendirmek, onları anladığını ve önemsediğini hissettirmen için mükemmel bir zaman. Ailevi meseleler gündeme gelebilir, geçmişte bıraktığın konularla yüzleşmek zorunda kalabilirsin. Kendini ifade etme, duygularını açığa çıkarma arzun artıyor; bu nedenle sadece kendin için değil, başkalarıyla kurduğun bağlantılarda da samimiyet ve açıklık büyük önem taşıyor.İş ortamında biraz daha dikkatli olman gerekebilir. Başkalarıyla olan iletişiminde yanlış anlaşılmalar yaşanabilir, bu nedenle söylediklerine dikkat et. Ancak bu, bir yandan da takım çalışmasına olan yeteneğini sergileme fırsatı sunuyor. Gözlem yeteneğini kullanarak, çevrendekilerin ihtiyaçlarını kolaylıkla anlayabilir ve onların hayatlarına olumlu bir katkıda bulunabilirsin.Aşk hayatında ise yoğun hisler ve romantizm ön planda. Partnerinle arandaki bağı derinleştirmek ve huzurlu anlar yaşamak için harika bir gün. Yeni bir başlangıç yapmak ya da ilişkini yeniden sorgulamak için uygun bir zaman dilimi. Unutma ki, duygusal güvenliğini sağlamak, bu süreçte sana çok şey katacak.Ancak bütün bu yoğun duygular arasında kendine de zaman ayırmayı unutmamalısın. İçsel huzurunu sağlamak, zihnini dinlendirmek ve kendi ihtiyaçlarını karşılamak, genel mutluluğunu artıracak. Kendinle barışık olmak, etrafındaki insanlara da pozitif bir etki yaratacaktır.
Bugün içindeki liderlik ve yaratıcılık alevleniyor. Kendini ifade etme arzun artıyor; bu, sanatsal projelere yönelmek için mükemmel bir zaman. Sosyal çevrende dikkat çekmek, ilgi odağı olmak senin için doğal bir eğilim. Ancak unutma ki, alçakgönüllülüğün gücünü kullanmak, başkalarıyla olan ilişkilerini derinleştirir. Aşk hayatında, partnerine karşı ilgini ve naif duygularını ortaya koymaktan çekinme. Fakat dikkat et, egonun seni yönlendirmesine izin verme. Sağlık açısından, enerjini ve heyecanını dengede tutman önemli; açık hava aktiviteleriyle ruhsal dengeyi koruyabilirsin. Bugün kendine zaman ayırmak, içsel enerji ve motivasyonunu artıracak.
Gün, detaylara odaklanman için mükemmel bir fırsat sunuyor. Hayatındaki küçük ama önemli şeylere dikkat etme zamanı. İş veya kişisel alanında organize olma arzunu gerçekleştirebilir, projelerini süratle hayata geçirebilirsin. Etrafındaki insanlara karşı ince düşünceli yaklaşımı, ilişkilerini güçlendirecek. Fakat aşırı mükemmeliyetçilik seni bazı zorlayıcı durumlarla karşı karşıya bırakabilir; bu nedenle biraz esnek olmaya çalışmak faydalı olabilir. İçsel huzuru sağlamak için doğayla bütünleşmek veya meditasyon gibi aktivitelere yönelmek iyi gelecek. Sağlığını ihmal etme; dengeli beslenmeye ve yeterince dinlenmeye özen göstermelisin. önemli bir mesele gündeme gelebilir ve bu durumla başa çıkarken analitik zihnini kullanman gerekecek. Duygusal açıdan kendini ifade etme fırsatın olacak, yapıcı iletişim kurarak kalbini hafifletebilirsin.
İlişkilerde uyum arayışın öne çıkıyor. Sosyal çevrende yeni bağlantılar kurmak, beklenmedik fırsatlar yaratmanı sağlayabilir. Karşıt fikirlerle karşılaşabilirsin; bu, öncelikle bakış açını genişletmene yardımcı olacak. Kendini ifade etmekte zorlandığın anlar yaşanabilir; bu nedenle hislerini açıklıkla paylaşmak, başkalarıyla olan iletişimini güçlendirebilir. Sanat ve estetik konularında ilham verici deneyimler yaşayabilirsin, yaratıcılığını ortaya koyma imkanı bulabilirsin. Duygusal olarak denge arayışında, sana huzur veren şeylere yönelmek faydalı olacak. Unutma, ilişkilerde dengeyi sağlamak için gerektiğinde fedakarlık yapman da önemli.
Tutkulu ve derin düşünceli bir gün seni bekliyor. Duyguların yoğunlaşacak, içsel bir yolculuğa çıkmaya ihtiyacın olacak. Kalbinin sesini dinlemek, ruhsal anlamda kendini yenilemeni sağlayabilir. Çevrendeki insanlarla olan iletişimine dikkat et, zira gizli saklı duyguların açığa çıkabilir. İkili ilişkilerde tutku ve samimiyet ön planda olacak, ancak kıskançlık ve sahiplenme duygularını kontrol altında tutmalısın. İş veya kariyer alanında yeni fırsatlar kapıda, bunları değerlendirmek için cesur adımlar atabilirsin. Kendi içsel gücüne güvenerek, seni destekleyen insanlarla bir araya gelmek, projelerine ivme kazandıracak. Unutma ki karanlıkta gizli ışıklar bulunur; içsel keşiflerin sana yeni bir perspektif kazandırabilir.
Serbest ruhun ve macera aşkın, yeni olanaklarla dolu bir gündesin. Hayatına heyecan katacak fırsatlar karşına çıkabilir. Yaratıcılığın, sana ilham veren yeni projelere yönelmeni sağlayacak. Sosyal çevrendeki insanlarla iletişimin güçleniyor; arkadaşlarınla keyifli anlar paylaşabilir, yeni tanışmalarla zenginleşebilirsin. İçsel dengeni bulduğun bu dönemde, duygusal olarak kendini daha özgür hissedeceksin. Geleceğe dair düşüncelerinde cesur adımlar atma isteği seni yönlendirebilir; içsel sesini dinlemekten çekinme. Belki de uluslararası konular veya uzak yolculuklar, ilgini çekecek ve zihninde yeni ufuklar açacak. Hayat sana sunduğu sürprizleri kucakla ve cesaretle ilerlemeye devam et.
Bugün disiplin ve kararlılık ön planda. Hedeflerine odaklanmak için harika bir zaman. İçsel sesine kulak vererek hayatındaki değişiklikleri daha rahat kabul edebilirsin. İş veya kariyerle ilgili önemli gelişmeler kapıda; yeni fırsatlar karşına çıkabilir. Duygusal olarak kendini biraz yalnız hissedebilirsin, ancak bu süreçte çevrendeki insanlarla bağlantı kurmaya özen göster. Sağlık konusuna dikkat et; stres yönetimi sana iyi gelecek. Uzun vadeli planlar yapmak için ideal bir gün; hedeflerini netleştir ve adım atmaktan çekinme. Bağlı olduğun insanlarla olan ilişkilerini güçlendir. Koşullar ne olursa olsun, kararlı adımlar atmaya devam et!
Sosyal ilişkilerde hareketlilik ön planda; yeni insanlarla tanışabilir, çevrende oluşan dinamiklerden faydalanabilirsin. Bugün özgürlüğüne düşkünlüğün aynı zamanda bağlayıcı ilişkilere yönelmeni de sağlayabilir. İçsel motivasyonun artacak, yenilikçi fikirlerinle dikkat çekebilirsin. Bazı projelerini hayata geçirme yolunda ilk adımları atmak için uygun bir zaman. Ancak, duygusal paylaşımlarında dikkatli olmalısın; ani tepkilerinden kaçınarak kalp kırıcı durumlar yaratmamaya özen göster. Hedeflerine odaklan ve samimi bir şekilde iletişim kur. Kendine olan güvenin, zorlukların üstesinden gelmende sana büyük yardımcı olacak.
Duygusal derinlikler, içsel arayışlar ve sezgisel güçler ön planda. Bugün, içsel hislerine güvenerek önemli kararlar alabilirsin. Hayal gücün oldukça güçlü; sanatsal projelere veya yaratıcı çalışmalara yönelmek için harika bir zaman. İlişkilerde empati göstermek, sorunların üstesinden gelmene yardımcı olacak. Duygusal bağlar güçlenebilir, sevginin ve anlayışın dili sayesinde çevrendekilerle daha derin bir bağ kurabilirsin. Kendini ifade ederken içtenliğini korumak, iletişimin akışını hızlandıracak. Ancak, sınırlarını korumayı unutma; başkalarının beklentileri seni yıpratabilir. Biraz kendine zaman ayırmak, ruhsal dengenin sağlanmasına yardımcı olacak. Şans ve fırsatlar, kendi iç yolculuğunu tamamladığında karşına çıkacak; sabırlı ol.
