1
Tabulara başkaldırmasıyla bilinen sanatçı aynı zamanda gündemin nabzını çok öncesinden ölçen, bir kâhin gibi olacakları zihninde önceden canlandırıp eserlerini ona göre tasarlayan bir sanatçı.
Örneğin, bizler Ege’deki mülteci dramını yaşamadan, görmeden önce Şükran Moral, 2003 yılında “umutsuzluk” adını verdiği eserinde, bir kayığa doluşarak bilinmezlere yolculuk yapan erkekleri gözümüze sokmuştu.
2019 yılında 80 milyon kişiyi yerinden, yurdundan eden mülteci krizinin erken günlerinde önce erkekler kendilerini kayıklara, botlara atmıştı.
Kadınları, cansız bedenleri plajlara vuran küçük çocukları yıllar sonra görecektik.
Bu yıl “erkekler yerini bilsin” diye sosyal medyada başlayan mizah dolu paylaşımlarda iş, “Kadın 4 kuma alabilir”e kadar varmıştı.
Derken 2010 yılında Mardin’de çektiği videosunda “3 erkekle evlenen bir kadını” bizzat canlandıran Moral’ın fotoğrafları önümüze düşmüştü.
Mülteci hakları, cinsiyet eşitliği, çocuk evlilikleri, kapitalist düzenin ikiyüzlülüğü gibi konulara kafa yoran Moral ile 2000’li yılların başında Rodos’ta Akdenizli kadın gazetecileri, yazarları, sanatçıları bir araya getiren uluslararası bir toplantıda tanıştık.
Dostluğumuz o dönemden beri devam ediyor.
Samsun Terme doğumlu olduğu için gözü karalığından ötürü “Amazonların ruhu sana geçmiş” diye takılırım ona.
Termelidir çünkü Amazonlar.
Şükran Moral, daha iyi ok atmak için tek göğüslerini feda eden Amazonlardan da cesurdur gözümde.
Katolikliği en koyu haliyle yaşayan İtalya’da, henüz bugünkü kadar tanınmadığı bir dönemde kendiini çarmıha germiş dişi bir İsa olarak tasvir etmesi bunun kanıtı değil mi?
Erkeklerin hamamındaki “Hamam”, kimimizin kapısından bile geçmeye çekindiği “Genelev” gibi unutulmaz performanslarına ilaveten jinekolog koltuğu, mezbaha, akıl hastaneleri, morglar gibi dikenli konular sanatının odağındadır.
Hayatını Roma ve İstanbul arasında geçiren Şükran Moral, şu anda Roma’da.
Covid’in sanatını nasıl etkilediği Şükran Moral’e sormak nicedir aklımdaydı.
– Dünyanın en güzel, tarihi ve kültürel mirası en yoğun iki başkentinde yaşıyorsunuz. Roma ve İstanbul. Bu şehirlerin hangisinden en fazla besleniyorsunuz, üretiyorsunuz?
Şansını kendi yaratanlardanım. İki yeri de çok seviyorum ama iki şehre de ait değilim. Sanatçı kimliğimin ortaya çıktığı ilk yer Roma. Sanat tarihi kitaplarında gördüğümüz gerçek heykellerin sokaklarda karşıma çıktığı müthiş bir şehir. Ama kimlik sorunuyla ilk kez karşılaştığım yer. İstanbul, liseyi bitirir bitirmez tek bavulla geldiğim, yapayalnız yaşadığım karmaşık ve gizemli bir şehir. İstanbul’u kendimi yabancı hissettiğim için terk etmiştim.
Üretmek, çok anarşist bir süreç. İşte bu nedenle İstanbul’da yaratmak harika. Kökenlerim İstanbul’a ait. Göçebeyim ben, o nedenle yollarda yaratırım.
– Covid süreci sanatınızı nasıl etkiledi?
Covid, 2020 yılında bize “Apocalypse”i getirdi. Ben günlerimi yazmakla ve desen yaparak geçirdim. Kendimle kavga ettiğim bir yıl oldu. Bir türlü bitiremediğim biyografimi de yazıyorum. Londra’da sanat fuarı Frieze’de “Taking a Stand: Art &Society” isimli sergiye katıldım. Londra Deutsche Bank’ın koleksiyonundan derlenen bir sergiydi. İstanbul Fişekhane’de “Yakınsama” sergisine katıldım. Sergi, Ali ve Rabiya Güreli koleksiyonundan derlendi.
– Sizce Türkiye’de ve Avrupa’da sanat dünyası, bu zor süreci iyi yönetebildi mi?
Çağdaş sanat sınıfta kaldı. Bence uyum gösteremediler, dünyaca ünlü müzelerin canlı yayınlarına katılım yüz civarıydı. Yıllar önce “müzeler morg gibi” demiştim ve bir müzeyi de morga çevirmiştim, haklıymışım. Sanat için çok zor ama özellikle sanatçılar için yıkıcı bir yıldı. Türkiye’de de bence fazla bir etkinlik olamadı, Step İstanbul ümit vericiydi elbette. Öte yandan canlı yayınlar bence hiç fena değildi…
– Dünyanın nereye gittiği, insanlığın haliyle ilgili sanatınıza yansıttığınız öngörüleriniz benim gözümde benzersiz. Gündemin önünden gitmeyi nasıl başarıyorsunuz?
Çok teşekkür ederim, takdir edilmek çok alıştığım bir şey değil. 1992’de çimentodan bir kayık yapmıştım. Sergilenmişti o yıllarda. Aynı çimento kayık, 2018’de Roma’da Macro Müzesi’nde yaptığım kişisel sergide yeniden sergilendi. 90’lı yıllarda kimlikle ilgili işler de yapmıştım. Özellikle kovulanlarla ilgili yani göçmenler. Yine 1994’te çok evlilikle ilgili performans ve işlerim de var… Gündemin önünde gitmeyi başarmak aslında acılı bir süreç. Bazen bu dünyaya ait olmadığımı hissediyorum. Uzay bile bu kadar sessiz olamaz.
Moral’in “Mezbaha” isimli performasından…
– Feminist, erkek düzenine başkaldıran bir sanatçı olarak tanımlanıyorsunuz. Feminist bir sanatçı olmak neyi gerektirir?
Açık söyleyeyim mi? Gurur duyuyorum, başım dik, haykırana kadar bağırıyorum. Evet, ben bir feministim. Kadınların yakıldığı, kesildiği, katledildiği bir ülkede feminist olmakla iftihar ediyorum. Ülke ülke değil, kadın mezbahası. Yalan mı? Tavır almasını bilmelisin, hepsi bu.
Moral’in eserleri, Victoria&Albert Müzesi, British Müzesi, 21c Müzesi, Polonya Çağdaş Sanat Müzesi, Deutsche Bank Londra, Deutsche Telekom, İstanbul Modern gibi müzelerde ve Ömer Koç Koleksiyonu’nda yer alıyor.
Güne enerjik bir başlangıç yapıyorsun; bu, mücadele ruhunu ön plana çıkaracak. Bugün, hedeflerine ulaşma konusundaki azmin çok güçlü. Karşılaşacağın zorluklarla başa çıkma yeteneğin, çevrendeki insanlara da ilham verecek. Sosyal ilişkilerdeyse, birkaç sıcak diyalog, yeni fırsatların kapılarını aralayabilir. Kendine olan güveninin artması, özellikle iş hayatında cesur kararlar almanı sağlayacak. Yeteneğini sergilemek için beklenmedik bir alanla ilgili projelere de yönelmen mümkün. Ancak, içsel motivasyonunu kaybetmemek için anlık keyiflerden yana karar verirken dikkatli olmalısın. Finansal konularda ise, kulağının köşesinde bir ses var; belki göz ardı ettiğin bir fırsatı değerlendirmekte fayda var. Bugün, tutkulardan uzakta kalmaya çalışmak yerine, hayallerinin peşinden koş. Kendine güvenerek attığın her adım, seni bekleyen güzelliklere açılan kapılar olacaktır.
Bugün sabah saatleri, kararlılığın ve içsel huzurunun ön planda olduğu bir dönem. Kendini güvende hissetmek için sanatsal becerilerini ortaya koyma fırsatı bulabilirsin. Günün ilerleyen saatlerinde, sevdiklerinle yapacağın samimi sohbetler kalbini ısıtacak ve yeni anılar biriktirmeni sağlayacak. Duygusal bağlılıkların güçlenecek; sevdiklerinle arandaki iletişim derinleşir. Ortak projeler veya hedefler üzerinde çalışmak, sizi daha da yakınlaştırabilir. Ancak bütçene dikkat etmen gereken zamanlardan geçiyorsun, harcamalarını gözden geçirip gereksiz yere masraf yapmaktan kaçınmalısın. Kendine yapacağın küçük ama anlamlı yatırımlar, huzurunu artırabilir. Geceye yaklaşırken, kendine zaman ayırmayı unutma; meditasyon ya da rahatlatıcı bir aktivite seni yenileyecektir. Bu akşam, kalp çarpıntılarını artıracak bir buluşma veya sürpriz etkinlik gündemde.
Bugün düşüncelerinizin akışkanlığı sizi çok farklı noktalara taşıyabilir. İletişim becerileriniz ön planda olacak; insanlarla kurduğunuz diyaloglarda etkileyici ve ikna edici olma potansiyeline sahipsiniz. Özellikle sosyal çevrenizle yapacağınız paylaşımlar, sağlam bağlantılar kurmanızı sağlayabilir. İlgi çekici yeni bilgiler keşfetmek veya sıradışı bir etkinlikte yer almak için mükemmel bir zaman dilimi. Duygusal açıdan bazı belirsizliklerle yüzleşmek, akıl ve kalp dengenizi sağlamanıza fırsat tanıyacak. Kendinize güvenin ve içsel sesinize kulak verin. Öğrenme isteğiniz, yaratıcılığınızı doruk noktasına çıkartabilir; ilham kaynaklarınızı keşfetmeye açık olun. Eğlenceli bir gün sizi bekliyor; spontane kararlar alarak keyfinizi artırabilirsiniz. Yeni bir projeye başlamak için uygun bir dönemdesiniz. Dinamik yapınız sayesinde çevrenizdekilere de enerji katabilir, grup aktivitelerinde liderlik rolü üstlenebilirsiniz.
Duygusal derinliklerinle yüzleşmeye hazır olabilirsin. Bugün aile bağların ve sevdiklerinle olan ilişkilerin ön plana çıkıyor. İçsel huzurun, dostluklar ve sevgi dolu paylaşımlarla pekişebilir. Duygularının güçlü olduğu bir dönemdesin; bu nedenle hislerini açıkça ifade etme fırsatı bulabilirsin. Ancak, başkalarının duygularına karşı duyarlı olmayı da ihmal etmemelisin. İçsel çatışmalar veya geçmişle ilgili meseleler gündeme gelebilir, bu süreçleri yapıcı bir şekilde ele alman faydalı olacaktır. Belki de yeni bir hobinin peşinde koşmak, yaratıcılığını açığa çıkartmak için uygun bir zaman. Dış dünyaya açılmayı ve kendi sınırlarını zorlamayı deneyebilirsin. Kendini güvende hissetmek için yakınlarının desteğine ihtiyaç duyabilirsin; onlarla vakit geçirmek, ruhsal olarak beslenmeni sağlayacaktır. Unutma, sevgi ve bağlılık, bugün senin en güçlü kaynakların.
Bugün kendini parlayacak bir sahneye hazırla; enerjin çevrendekilere ilham verecek. İçindeki lider ruhu, kararlılığınla birleşerek önemli adımlar atmana yardımcı olacak. Kendine olan güveninle, etrafındaki insanları da cesaretlendirebilir, ortak projelerde harika sonuçlar elde edebilirsin. Sosyal ortamlarda dikkat çekmekten çekinmeyeceksin, bu da yeni fırsatlar kapısını açabilir. Fakat, kendin olmaktan ödün vermeden ilerlemeni sağlamak önem taşıyor. Duygusal meselelerde, sevdiklerinle olan iletişimine özen göster; sabırlı olmak, daha derin bağlar kurmana yardımcı olabilir. Bugün, sevgi ve takdir dolu anların çoğalması için elinden geleni yapmalısın.
Bugün detaylara dikkat etme isteğin çok güçlü olacak. İş yerinde veya günlük işlerinde mükemmeliyet arayışın, seni başarıya götürebilir. Ancak, tüm bu titizlikle birlikte, kendine karşı daha nazik olmayı da unutmamalısın. Eleştiriler, hem kendine hem de başkalarına karşı yapıcı bir dilde olursa daha verimli sonuçlar alabilirsin. İlişkilerde ise iletişimin artması, duygusal bağlarını güçlendirecek. Kalabalık ortamlarda bulunmak, kendini ifade etme konusunda özgüven kazanmanı sağlayabilir. Ayrıca, sağlığına dikkat etmen gereken bir dönemdesin; fiziksel aktivitelere yönelmek, zihnindeki karmaşaya iyi gelecek. Bugün, kendini daha iyi hissetmek adına aldığın küçük önlemler büyük fark yaratabilir.
İlişkilerde dengeyi sağlamak bugün ön planda. Çevrendeki insanlarla olan iletişiminde hassasiyetin artacak. Başkalarına karşı anlayış gösterirken, kendi ihtiyaçlarını ihmal etme riskin var. Karşılıklı fikir alışverişleri, seni daha da büyütecek. Sanatsal yeteneklerin ortaya çıkabilir; sanatla uğraşmak, ruh halini olumlu yönde etkiler. Ancak, karar almadan önce tüm detayları dikkatlice değerlendirmen önemli. Güneş ışığını yansıtan bir ayna gibi, başkalarının görüşlerini anlamaya çalışarak kendi bakış açını zenginleştirebilirsin. İç dünyanı anlamak için biraz zaman tanıman, bioritmin üzerinde olumlu bir etki yaratacak. Sosyal ortamlarda kendine güvenin artacak ancak, kalabalıklar içinde kaybolmamak için dikkatli olmalısın. Bugün, kendi içsel dengen ile dış dünyaya olan yansıman arasında bir köprü kurma fırsatını yakalayacaksın.
Duygusal derinlikler, sezgisel içgörüler ve tutkulu bir kararlılık seni sarıp sarmalıyor. Bugün, içsel özlemlerini ve arzularını yeniden gözden geçirmek için ideal bir zaman. Gizli kalmış düşüncelerini ve hislerini keşfetmek için kendine bir alan yarat. İlişkilerdeki dinamikler, seni yoğun bir şekilde etkileyebilir. Güçlü hislerle dolu bir etkileşim içerisindesin; bu, sağlıklı bir iletişim ile desteklenmediğinde karmaşaya neden olabilir. Duygularını ifade etme ve karşı tarafın ne hissettiğini anlama yönünde çaba sarf et. İş hayatında, sezgisel yeteneklerinle stratejik adımlar atmak için etkili bir zaman dilimindesin. İçsel motivasyonunu kullanarak hedeflerine daha hızlı ulaşabilirsin. Unutma, dönüşüm ve yenilenme açısından zengin bir gün seni bekliyor. Başkalarının düşüncelerine dalıp gitmek yerine kendi iç dünyanla bağlantı kurmayı önceliklendirmelisin. Bu, kendini yeniden tanıma fırsatı sunacak. Kendi gücünle yüzleşmekten çekinme; zarif bir kararlılıkla ilerlemelisin.
Serin havalarda içsel bir alevin yanmaya başladığı bir dönemdesin. Macera arayışın her zamankinden daha baskın, seni sıradanlıktan uzaklaştıran fırsatlar kapını çalabilir. Merak duygun artarken, yeni bilgileri öğrenme isteğiyle dolup taşıyorsun. Seyahat veya yeni bir kültür keşfetme arzusu, ruhunu özgürleştiriyor. Ancak, aceleci bir şekilde hareket etmek yerine, sana fayda sağlayacak detayları gözden kaçırmamaya dikkat etmelisin.Sosyal çevrenle olan etkileşimlerin canlanacak. Bireylerin hayatında daha fazla yer alacak, onların hayallerine destek olurken kendini bulabileceksin. Duygusal ilişkilerde açıklık, samimiyet ve yenilik arayışın, kalbinde derin bir bağ oluşmasına olanak sağlayabilir. Fakat, anlık coşkuların seni yönlendirmesine izin verirsen, yanlış anlaşılmalara yol açabilecek durumlar da söz konusu. İçsel rehberliğine güvenip, kalbine kulak vermen faydalı olacak.Finansal konulara dikkat etmen gerekecek; bütçeni aşan harcamalar yapmamaya özen göstermelisin. İlerleyen günlerde bu durumun seni sıkıntıya sokabileceğini unutma. Kendine iyilik yap, bütçeni gözden geçir ve gerektiğinde tasarruf yolları aramaya başla. kendini inovasyon ve yaratıcılığa vererek, fikirlerini hayata geçirmek için mükemmel bir zaman. Unutma, içsel yolculuğunda ilerledikçe her şeyin senin elinde olduğu güçlü bir bilince ulaşacaksın.
Bugün, hedeflerin üzerinde yoğunlaşman için harika bir fırsat sunuluyor. Pratik düşünmenin ve planlama becerilerinin ön planda olacağı bu dönemde, iş hayatında ve kişisel projelerinde ilerlemek için gereken kararlılığı gösterebilirsin. İlerlemek için sağlam adımlar atmak kesinlikle elinde. İlişkilerde ise yapıcı bir yaklaşım benimsemek, iletişimini güçlendirecek. Sevdiklerinle olan bağlarını yeniden gözden geçirip, destekleyici bir tutum sergilemen gereken anlar ortaya çıkabilir. Duygusal olarak, kendine güvenmenin verdiği bir güçle içsel huzurunu artırabilirsin. Kalabalık ortamlardan kaçınmak ve içe dönmek, zihninde gereksiz karmaşayı azaltmana yardımcı olabilir.Finansal konularla ilgili dikkatli olman gereken bir dönemdesin. Yaptığın harcamaları gözden geçirmek, gelecekteki güvenliğin için önemli bir adım olabilir. Sosyal hayatında ani değişiklikler yaşanabilir; bu durumda esnek kalmak ve uyum sağlamak, yeni fırsatların kapılarını açmanı sağlayabilir. Unutma, disiplin ve azimle her şeyi başarma kapasitesine sahipsin.
Biraz içe dönme ihtiyacı hissedebilirsin. Duygusal derinliklere inmek ve düşüncelerini sorgulamak için bu zaman uygun. Sosyal çevrende bazı dinamikler değişebilir; bu değişim, bazı ilişkileri yeniden değerlendirmeni sağlayabilir. Yeniliklere açık ol; belki de beklenmedik fırsatlarla karşılaşabilirsin. Kendine özgü fikirlerinle dikkat çekmek isteyeceksin; bu, çevrendekiler tarafından takdir edilecektir. İçsel huzurunu bulmak ve ruhunu beslemek için sanatsal faaliyetler veya meditasyon gibi aktiviteler denemek faydalı olabilir. Bugün, kişisel gelişimine odaklan ve içsel yolculuğuna yön ver.
Duygusal derinliklerin su yüzüne çıkacağı bir gün. İçsel bir yolculuğa çıkmak için ideal bir zaman dilimi. Yaratıcılığın ve sezgilere dayalı düşünülmenin güçleneceği bu süreçte, sanatsal yönlerini keşfetmeye açık olmalısın. Başkalarıyla olan iletişiminde, empati kurma yeteneğin ön plana çıkıyor. Bu, hem ilişkilerine derinlik kazandıracak hem de sorunları çözmende sana kolaylık sağlayacak.Duygusal bağların güçlenirken, geçmişle yüzleşmekten kaçınmaman faydalı olacak. İçsel huzuru bulmak için meditasyon veya doğada zaman geçirmek iyi gelebilir. Çevrenin sana sunduğu güzelliklere karşı açık olmalısın; yeni fırsatlar ve insanların varlığı, üzerinde derin bir etki bırakabilir. Unutma, sezgilerin bugün senin en büyük rehberin olacak.
