1
Devlet Tiyatroları Opera ve Balesi Çalışanları Vakfı ‘TOBAV’ ile Tiyatro Oyuncuları Meslek Birliği ‘TOMEB’ kurucusu ve ilk genel başkanı; uluslararası ve yerel üniversitelerde hocalık yapan, oyuncu, yönetmen, oyun yazarı, Tamer Levent ile Balkan Panorama Film Festivali’nde Balkan ülkeleri ile yaptığı paydaşlık ve sanat üzerine sohbet ettik.
– Devlet Tiyatroları dışında uzun soluklu TOBAV VAKFI projeniz nasıl doğdu?
Devlet Tiyatroları, toplamda 16 ili kapsayan ödenekli tiyatrolar içinde en büyüğü ve tiyatronun tarihinde, bakan kararı ile ilk ve son olarak, seçimle genel müdür oldum. Bu süreç aslında 90’lı yıllarda başlayan TOBAV çalıştaylarımız ile başlar. Türkiye’de ödenekli tiyatrolar ve şehir tiyatrolarının da İçişleri Bakanlığı önermesi ve 5441 sayılı Devlet Tiyatroları Kanunu üzerinden kuruldu. Bu vesile ile devlet tiyatrolarında yapılacak kanuni bir değişiklik, özlük hakları gibi hukuki çalışmalar şehir tiyatrolarını içine alacak şekildedir. Devlet tiyatroları içinde “oyunculuk mesleğinin” özlük haklarının tanımları yapılmamıştır ve böyle olması, elbette özel tiyatroları da kapsamakta. Tanım doğru yapılmış olsaydı, tümünü kapsayan önemli bir örnek oluşmuş olacaktı. Burada devlet tiyatroları öncüdür, yıllardır da TOBAV başkanlığımda bunun üzerinde çalışmalarımızı değerli sanatçılarla sürdürdük; Başar Sabuncu, Candan Sabuncu, Cüneyt Türel ile başkanlığını Mehmet Akan’ın yaptığı TİSAN olarak bir meslek birliği kurmuştuk. Türkiye’de bu çalışmalar sanat ve gelişim üzerine, önemli ve de ilk çalışmalardı ama 12 Eylül geldiğinde, maalesef durduruldu. TOBAV, askerden geldikten sonra kuruldu. Alanın kurumsal kimliğini korumak ve gönüllülük esası ile çalışmak bile siyasi yöneticiler tarafından siyasete rakip bir çalışma yapıyormuşuz gibi yorumlandı. Aslında bizler, dünyanın tüm gelişmiş ülkelerinde olduğu gibi sistemi, ülkemizde sanatçı olarak yapmak istedik. Dönemin kültür bakanı, “Siz, bize akıl mı veriyorsunuz?” demişti. Bizler, kendi mesleğimiz ve çalışma disiplinimizin bilinmesi konusunda kendi çalışmalarımızı yaparak bir siyasetçiden daha çok şey bilme olanağına sahiptik, bizimle işbirliği yapılmalıydı. Bir STK’nin sanki devlete karşıymış gibi yorumlanması, devlete tamamen yardımcı olmak düşüncesinin, makam, kariyer derdi olmayan “gönüllülük” sistemini onaylaması gerekirdi. Bugün evrensel hukuk alanında bir yasa hâlâ oluşturulamadı. 1970’te çıkan 657 sayılı kanunla, Devlet Opera ve Balesi geçici olarak bağlandı. Çünkü dönemin hükümeti de konuya vakıf değildi, mühendislik mesleği üzerinden geçici özlük hakkı çalışması yapıldı. Düzenli maaş, kadro ve 65 yaş emeklilik güzel ama 5846 sayılı Fikri Mülkiyet Kanunu ile çelişiyor.
– Yönettiğiniz oyunlar KKTC başta olmak üzere Kanada, İran, Rusya, Güney Kore ve Almanya gibi pek çok ülkede sahnelendi. Türk tiyatrosu bugün nasıl karşılanıyor?
Devlet tiyatrosunda sahneye koyduğum bir oyun, uluslararası festivallerden davet alıyor. Dünyanın 170 ülkesinde çalışma yaptım, AB ülkelerinin birbirleri arasındaki sanatsal faaliyetleri yakından gördüğümde, hayranlık duydum. Türkiye’de de bunu sağlamak için çalıştım, uygulamada ise maalesef sanki kendi kişisel kariyeriniz için yapıyorsunuz gibi bir algı çıkıyor.
– Yönettiğiniz “Uyandığımda Sesim Yoktu” adlı eser, Arnavutluk’ta Skampa Uluslararası Tiyatro Festivali’ne katıldı. Litvanya ve Kosova’dan teklif aldınız. Süreç nasıl gelişti?
İnsan beyninin bir yansıması olarak sanat, insan beyninin bizzat kendisidir. Buna göre bir disiplinsel sistemler oluşturulması gerektiğini düşünüyorum. “Uyandığımda Sesim Yoktu”yla, salgın öncesi 15 temsil yapabildik ve tekrar başladık, büyük ilgi gördü. İlki Arnavutluk, Elbasan’da Scamba, çok nitelikli uluslarararası tiyatro festivali kapsamında gerçekleşti. İşlerimin yoğunluğundan gidemedim ama oyuncularımız sundular. Çok güzel geri dönüşler oldu. Bu da mutluluk verici.
– Yurtiçinde ve yurtdışında “yaratıcı oyunculuk” dersleri veren bir eğitmen ve sanatçı olarak yeni projeleriniz neler?
Dram değil durum temelinden yola çıkarak, Ankara’da deneme sahnesini kurdum. Rahmetli Prof. Dr. İnci San desteği ile üniversitede gönüllü ders verdik. Muammer Sun hocamızın danışmanlığında, ilkokullarda, drama eğitime girdi. İnci Hocamızla “Çağdaş Drama Derneği”ni kurduk ve hiçbiri kişisel çıkar olmadan gönüllülük esası ile gerçekleşen projeler sağladık. Şu an Türkiye’de yaygın ve titizlikle çalışan bir okul niteliğindedir. Bunlar toplumsal yaşamın gelişmesine çabadır.
– 1994 yılında “SANATA EVET” projesini ortaya koydunuz. Sanat yeterince anlaşılıyor mu? Bugün sahnesiz, enstrümansız sanatçılar yedek kulübede bekletilir gibi yaşıyor. Sanat, Türkiye’de nereye evrilir?
Sanata evet diyerek, hâlâ öğreneceğim çok şey olacağını düşünüyorum. Oyunlara kattıklarım da yine öğrendiklerimle gerçekleşiyor. Sanatçı diye bir meslek olmadığını düşünüyorum, maalesef durup durup sanatçılarımız diyoruz. Sanat düşüncesinin dürtüsünü duyup bunları gerçekleştirebilecek meslek sahipleri demek istiyorum. Oyuncu, yönetmen, müzisyen, obuacılar, kemancılar, kolistler, solistler, konser sanatçıları, hikâye, roman yazarı vs. olan herkesin meslek adları ile anılması gerektiğini düşünüyorum. Bu meslekleri yapan insanların kendi mesleklerinin değerine inanıp misyon edinerek yapabilecekleri çok şey var. Ama memur gibi, üstelik meslek tanımları olmadan, devlet bize destek versin demenin ortalığı karıştırdığını düşünüyorum. Bu şekilde çözüm olmaz, tanımlar olmadan, net açıklama olmadan olmuyor. 1970’te geçici 657’ye bağlamak gibi sorunu halının altına süpürmekten öteye gitmiyor. Sanata evet, işte bunları anlatıyor.
Güne enerjik bir başlangıç yapıyorsun; bu, mücadele ruhunu ön plana çıkaracak. Bugün, hedeflerine ulaşma konusundaki azmin çok güçlü. Karşılaşacağın zorluklarla başa çıkma yeteneğin, çevrendeki insanlara da ilham verecek. Sosyal ilişkilerdeyse, birkaç sıcak diyalog, yeni fırsatların kapılarını aralayabilir. Kendine olan güveninin artması, özellikle iş hayatında cesur kararlar almanı sağlayacak. Yeteneğini sergilemek için beklenmedik bir alanla ilgili projelere de yönelmen mümkün. Ancak, içsel motivasyonunu kaybetmemek için anlık keyiflerden yana karar verirken dikkatli olmalısın. Finansal konularda ise, kulağının köşesinde bir ses var; belki göz ardı ettiğin bir fırsatı değerlendirmekte fayda var. Bugün, tutkulardan uzakta kalmaya çalışmak yerine, hayallerinin peşinden koş. Kendine güvenerek attığın her adım, seni bekleyen güzelliklere açılan kapılar olacaktır.
Bugün sabah saatleri, kararlılığın ve içsel huzurunun ön planda olduğu bir dönem. Kendini güvende hissetmek için sanatsal becerilerini ortaya koyma fırsatı bulabilirsin. Günün ilerleyen saatlerinde, sevdiklerinle yapacağın samimi sohbetler kalbini ısıtacak ve yeni anılar biriktirmeni sağlayacak. Duygusal bağlılıkların güçlenecek; sevdiklerinle arandaki iletişim derinleşir. Ortak projeler veya hedefler üzerinde çalışmak, sizi daha da yakınlaştırabilir. Ancak bütçene dikkat etmen gereken zamanlardan geçiyorsun, harcamalarını gözden geçirip gereksiz yere masraf yapmaktan kaçınmalısın. Kendine yapacağın küçük ama anlamlı yatırımlar, huzurunu artırabilir. Geceye yaklaşırken, kendine zaman ayırmayı unutma; meditasyon ya da rahatlatıcı bir aktivite seni yenileyecektir. Bu akşam, kalp çarpıntılarını artıracak bir buluşma veya sürpriz etkinlik gündemde.
Bugün düşüncelerinizin akışkanlığı sizi çok farklı noktalara taşıyabilir. İletişim becerileriniz ön planda olacak; insanlarla kurduğunuz diyaloglarda etkileyici ve ikna edici olma potansiyeline sahipsiniz. Özellikle sosyal çevrenizle yapacağınız paylaşımlar, sağlam bağlantılar kurmanızı sağlayabilir. İlgi çekici yeni bilgiler keşfetmek veya sıradışı bir etkinlikte yer almak için mükemmel bir zaman dilimi. Duygusal açıdan bazı belirsizliklerle yüzleşmek, akıl ve kalp dengenizi sağlamanıza fırsat tanıyacak. Kendinize güvenin ve içsel sesinize kulak verin. Öğrenme isteğiniz, yaratıcılığınızı doruk noktasına çıkartabilir; ilham kaynaklarınızı keşfetmeye açık olun. Eğlenceli bir gün sizi bekliyor; spontane kararlar alarak keyfinizi artırabilirsiniz. Yeni bir projeye başlamak için uygun bir dönemdesiniz. Dinamik yapınız sayesinde çevrenizdekilere de enerji katabilir, grup aktivitelerinde liderlik rolü üstlenebilirsiniz.
Duygusal derinliklerinle yüzleşmeye hazır olabilirsin. Bugün aile bağların ve sevdiklerinle olan ilişkilerin ön plana çıkıyor. İçsel huzurun, dostluklar ve sevgi dolu paylaşımlarla pekişebilir. Duygularının güçlü olduğu bir dönemdesin; bu nedenle hislerini açıkça ifade etme fırsatı bulabilirsin. Ancak, başkalarının duygularına karşı duyarlı olmayı da ihmal etmemelisin. İçsel çatışmalar veya geçmişle ilgili meseleler gündeme gelebilir, bu süreçleri yapıcı bir şekilde ele alman faydalı olacaktır. Belki de yeni bir hobinin peşinde koşmak, yaratıcılığını açığa çıkartmak için uygun bir zaman. Dış dünyaya açılmayı ve kendi sınırlarını zorlamayı deneyebilirsin. Kendini güvende hissetmek için yakınlarının desteğine ihtiyaç duyabilirsin; onlarla vakit geçirmek, ruhsal olarak beslenmeni sağlayacaktır. Unutma, sevgi ve bağlılık, bugün senin en güçlü kaynakların.
Bugün kendini parlayacak bir sahneye hazırla; enerjin çevrendekilere ilham verecek. İçindeki lider ruhu, kararlılığınla birleşerek önemli adımlar atmana yardımcı olacak. Kendine olan güveninle, etrafındaki insanları da cesaretlendirebilir, ortak projelerde harika sonuçlar elde edebilirsin. Sosyal ortamlarda dikkat çekmekten çekinmeyeceksin, bu da yeni fırsatlar kapısını açabilir. Fakat, kendin olmaktan ödün vermeden ilerlemeni sağlamak önem taşıyor. Duygusal meselelerde, sevdiklerinle olan iletişimine özen göster; sabırlı olmak, daha derin bağlar kurmana yardımcı olabilir. Bugün, sevgi ve takdir dolu anların çoğalması için elinden geleni yapmalısın.
Bugün detaylara dikkat etme isteğin çok güçlü olacak. İş yerinde veya günlük işlerinde mükemmeliyet arayışın, seni başarıya götürebilir. Ancak, tüm bu titizlikle birlikte, kendine karşı daha nazik olmayı da unutmamalısın. Eleştiriler, hem kendine hem de başkalarına karşı yapıcı bir dilde olursa daha verimli sonuçlar alabilirsin. İlişkilerde ise iletişimin artması, duygusal bağlarını güçlendirecek. Kalabalık ortamlarda bulunmak, kendini ifade etme konusunda özgüven kazanmanı sağlayabilir. Ayrıca, sağlığına dikkat etmen gereken bir dönemdesin; fiziksel aktivitelere yönelmek, zihnindeki karmaşaya iyi gelecek. Bugün, kendini daha iyi hissetmek adına aldığın küçük önlemler büyük fark yaratabilir.
İlişkilerde dengeyi sağlamak bugün ön planda. Çevrendeki insanlarla olan iletişiminde hassasiyetin artacak. Başkalarına karşı anlayış gösterirken, kendi ihtiyaçlarını ihmal etme riskin var. Karşılıklı fikir alışverişleri, seni daha da büyütecek. Sanatsal yeteneklerin ortaya çıkabilir; sanatla uğraşmak, ruh halini olumlu yönde etkiler. Ancak, karar almadan önce tüm detayları dikkatlice değerlendirmen önemli. Güneş ışığını yansıtan bir ayna gibi, başkalarının görüşlerini anlamaya çalışarak kendi bakış açını zenginleştirebilirsin. İç dünyanı anlamak için biraz zaman tanıman, bioritmin üzerinde olumlu bir etki yaratacak. Sosyal ortamlarda kendine güvenin artacak ancak, kalabalıklar içinde kaybolmamak için dikkatli olmalısın. Bugün, kendi içsel dengen ile dış dünyaya olan yansıman arasında bir köprü kurma fırsatını yakalayacaksın.
Duygusal derinlikler, sezgisel içgörüler ve tutkulu bir kararlılık seni sarıp sarmalıyor. Bugün, içsel özlemlerini ve arzularını yeniden gözden geçirmek için ideal bir zaman. Gizli kalmış düşüncelerini ve hislerini keşfetmek için kendine bir alan yarat. İlişkilerdeki dinamikler, seni yoğun bir şekilde etkileyebilir. Güçlü hislerle dolu bir etkileşim içerisindesin; bu, sağlıklı bir iletişim ile desteklenmediğinde karmaşaya neden olabilir. Duygularını ifade etme ve karşı tarafın ne hissettiğini anlama yönünde çaba sarf et. İş hayatında, sezgisel yeteneklerinle stratejik adımlar atmak için etkili bir zaman dilimindesin. İçsel motivasyonunu kullanarak hedeflerine daha hızlı ulaşabilirsin. Unutma, dönüşüm ve yenilenme açısından zengin bir gün seni bekliyor. Başkalarının düşüncelerine dalıp gitmek yerine kendi iç dünyanla bağlantı kurmayı önceliklendirmelisin. Bu, kendini yeniden tanıma fırsatı sunacak. Kendi gücünle yüzleşmekten çekinme; zarif bir kararlılıkla ilerlemelisin.
Serin havalarda içsel bir alevin yanmaya başladığı bir dönemdesin. Macera arayışın her zamankinden daha baskın, seni sıradanlıktan uzaklaştıran fırsatlar kapını çalabilir. Merak duygun artarken, yeni bilgileri öğrenme isteğiyle dolup taşıyorsun. Seyahat veya yeni bir kültür keşfetme arzusu, ruhunu özgürleştiriyor. Ancak, aceleci bir şekilde hareket etmek yerine, sana fayda sağlayacak detayları gözden kaçırmamaya dikkat etmelisin.Sosyal çevrenle olan etkileşimlerin canlanacak. Bireylerin hayatında daha fazla yer alacak, onların hayallerine destek olurken kendini bulabileceksin. Duygusal ilişkilerde açıklık, samimiyet ve yenilik arayışın, kalbinde derin bir bağ oluşmasına olanak sağlayabilir. Fakat, anlık coşkuların seni yönlendirmesine izin verirsen, yanlış anlaşılmalara yol açabilecek durumlar da söz konusu. İçsel rehberliğine güvenip, kalbine kulak vermen faydalı olacak.Finansal konulara dikkat etmen gerekecek; bütçeni aşan harcamalar yapmamaya özen göstermelisin. İlerleyen günlerde bu durumun seni sıkıntıya sokabileceğini unutma. Kendine iyilik yap, bütçeni gözden geçir ve gerektiğinde tasarruf yolları aramaya başla. kendini inovasyon ve yaratıcılığa vererek, fikirlerini hayata geçirmek için mükemmel bir zaman. Unutma, içsel yolculuğunda ilerledikçe her şeyin senin elinde olduğu güçlü bir bilince ulaşacaksın.
Bugün, hedeflerin üzerinde yoğunlaşman için harika bir fırsat sunuluyor. Pratik düşünmenin ve planlama becerilerinin ön planda olacağı bu dönemde, iş hayatında ve kişisel projelerinde ilerlemek için gereken kararlılığı gösterebilirsin. İlerlemek için sağlam adımlar atmak kesinlikle elinde. İlişkilerde ise yapıcı bir yaklaşım benimsemek, iletişimini güçlendirecek. Sevdiklerinle olan bağlarını yeniden gözden geçirip, destekleyici bir tutum sergilemen gereken anlar ortaya çıkabilir. Duygusal olarak, kendine güvenmenin verdiği bir güçle içsel huzurunu artırabilirsin. Kalabalık ortamlardan kaçınmak ve içe dönmek, zihninde gereksiz karmaşayı azaltmana yardımcı olabilir.Finansal konularla ilgili dikkatli olman gereken bir dönemdesin. Yaptığın harcamaları gözden geçirmek, gelecekteki güvenliğin için önemli bir adım olabilir. Sosyal hayatında ani değişiklikler yaşanabilir; bu durumda esnek kalmak ve uyum sağlamak, yeni fırsatların kapılarını açmanı sağlayabilir. Unutma, disiplin ve azimle her şeyi başarma kapasitesine sahipsin.
Biraz içe dönme ihtiyacı hissedebilirsin. Duygusal derinliklere inmek ve düşüncelerini sorgulamak için bu zaman uygun. Sosyal çevrende bazı dinamikler değişebilir; bu değişim, bazı ilişkileri yeniden değerlendirmeni sağlayabilir. Yeniliklere açık ol; belki de beklenmedik fırsatlarla karşılaşabilirsin. Kendine özgü fikirlerinle dikkat çekmek isteyeceksin; bu, çevrendekiler tarafından takdir edilecektir. İçsel huzurunu bulmak ve ruhunu beslemek için sanatsal faaliyetler veya meditasyon gibi aktiviteler denemek faydalı olabilir. Bugün, kişisel gelişimine odaklan ve içsel yolculuğuna yön ver.
Duygusal derinliklerin su yüzüne çıkacağı bir gün. İçsel bir yolculuğa çıkmak için ideal bir zaman dilimi. Yaratıcılığın ve sezgilere dayalı düşünülmenin güçleneceği bu süreçte, sanatsal yönlerini keşfetmeye açık olmalısın. Başkalarıyla olan iletişiminde, empati kurma yeteneğin ön plana çıkıyor. Bu, hem ilişkilerine derinlik kazandıracak hem de sorunları çözmende sana kolaylık sağlayacak.Duygusal bağların güçlenirken, geçmişle yüzleşmekten kaçınmaman faydalı olacak. İçsel huzuru bulmak için meditasyon veya doğada zaman geçirmek iyi gelebilir. Çevrenin sana sunduğu güzelliklere karşı açık olmalısın; yeni fırsatlar ve insanların varlığı, üzerinde derin bir etki bırakabilir. Unutma, sezgilerin bugün senin en büyük rehberin olacak.
