Günümüzde çok azı yaşayan Köy Enstitüsü kökenli öğretmen, yazar, şair, sanatçı, akademisyen vb. kimlikli kim varsa hemen her birinin yaşam öyküsünde Olimpos Dağı’nda tanrılardan ateşi çalan Promete ruhuna rastlanır. 1940’ların büyük paylaşım savaşı koşullarında eğitimsizliği, yoksulluğu, veremi, sıtmayı, açlığı toptan yenme savaşımı için H. Âli Yücel’le İ. Hakkı Tonguç öncülüğünde güç bela kendi bölgelerindeki Köy Enstitüleri’ne kazandırılan çıplak ayaklı çocukların okullarıyla ilgili öykülerde acının, çilenin, özverinin en uç örneklerine rastlanır. Söz konusu kişi bir de kız çocuğuysa acılar, çileler, özveriler katlanarak artar. Aynı yaşamlara sinmiş kahramanlıklar da unutulmamalı.
EĞİTMEN KIZI REMZİYE
Remziye Alişan Kaygusuz, o kızlardan birisidir. Rize-Fındıklı’ya bağlı Hara köyünden Remziye’nin okuma ve meslek aşkıyla dolu yaşamını anlatan Mapatule’yi Tutmak, 2024 ekiminde Cin Ali Vakfı yayımı olarak basılır. Kızı Nesrin Kaygusuz Kalaycıoğlu, yapılan söyleşilerin ses kayıtlarıyla notlardan yararlanarak 2014’te yitirdikleri annesinin yaşamını yazıya döker, Pınar Ekinci’nin özenle yayıma hazırladığı kitapla Remziye Öğretmeni kalıcılaştırır. 332 sayfalık çalışmanın birçok fotoğraf, Cengiz Cengiz’in resim ve çizimleriyle desteklendiği görülür. Dr. Niyazi Altunya, kitaba yazdığı önsözde Remziye’nin doğuştan eğitimci kimliğini vurgular.
Yapıtın ilk bölümünde Remziye Kaygusuz, 1927’de doğup büyüdüğü baba evinin mimarisinden köydeki üretim ilişkilerine, toplumsal yaşama dek yer alan ayrıntılara yer verir. Çocukluk dönemiyle aile bu bölümün konusudur. Remziye’nin babası Niyazi Bey eğitmendir. İkinci bölümde okul yıllarının acı-tatlı olayları yer alır. Burada kendisi için bir tür kişilik testi saydığı ilginç bir olay anlatılır:
MAPATULE TUTULURSA…
Remziye, tuzakla bile yakalanması güç, yörede “mapatule” adı verilen kül rengi, serçeden de küçük, sevimli ve çok hareketli bir kuşu nasıl olduğunu bilmeden yakalayıverir! Bir süre sevdikten sonra salıverdiği mapatuleyi tutmak, onun el attığı her işin üstesinden gelişinin işaretidir. Babası ve ağabeyiyle 30 km yürüyerek vardıkları Pazar’dan vapurla Beşikdüzü’ne gidip Enstitü’ye yazılan Remziye, okulun toplam yedi kız öğrencisinden biridir. Kitapta Remziye’nin ilkokul, Beşikdüzü Köy Enstitüsü ve daha sonra gideceği Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü yıllarına ilişkin anılar, Köy Enstitüleri’nin tümü için geçerli bir tür eğitim tarihi notlarıdır.
Beşikdüzü’nü bitirdiğinde Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü sınavlarına giren Remziye buranın son sınıfındayken okulun kapatılışıyla nakledildiği Ankara Yüksek Kız Teknik Öğretmen Okulu’ndayken yakalandığı veremi yener, okulu bitirir; Kastamonu Göl Köy Enstitüsü’ne atanır. Kitabın üçüncü bölümünde Göl Köy’deki bir yıllık yaşamı vardır.
Dönem, Hasanoğlan gibi öbür enstitülerin de kapatılma dönemidir ve Göl Köy’de öğretmenlerin öğretmeni olarak çalışırken Ankara’daki Zirkayı Yetiştirme Yurdu’na gönderilir. Buradaki ilkokulun çalışkan, sevilen öğretmenlerinden Rasim Kaygusuz’la tanışıp onunla yaşamını birleştiren Remziye öğretmenin Cin Ali serüveniyle dolu, renkli ve iş yoğunluğuyla yüklü yılları vardır sırada. Yetiştirme Yurdu’nda pekişen meslek sevgisi ve deneyimi, Mitat Enç’in kurduğu ve müdürlüğünü yaptığı Ankara Körler Okulu’nda çalıştığı 1952-1960 arasında daha güçlü meyvelere dönüşür. Kitabın dördüncü bölümünde, görme engelli öğrencilerinin de onun özverilerle dolu öğretmenliğiyle ilgili izdüşümleri yer alır. Bu bölüm okunduğunda onun öğrencilerinin salt öğretmeni değil, daha çok annesi, arkadaşı, dostu, koruyucusu olduğu görülür.
CİN ALİ’NİN ANNESİ
Beşinci bölümde eşi Rasim Kaygusuz’un ilkokullar için geliştirdiği “Oyunla Okuma Metodu”nun ders araçlarını üretiminde; okumayı sevdirme amaçlı yazdığı Cin Ali serisinin tanıtımında; okullara ulaştırılması ve okullarla iletişimde Remziye öğretmenin büyük emekleri vardır. 1988’de kalp krizi sonucu yitirdiği Rasim Kaygusuz’la evlerindeki yaşam, yalnız iki meslektaşın yaratıcı ve üretici öğretmen kişiliklerinin değil, sağlıklı evlilik yaşamıyla toplumsal dayanışmanın canlı örneğidir. Altıncı ve son bölümde, emeklilik yıllarında turizme hizmet etmek amacıyla Alanya’da sürdürülen aile işletmesi niteliğindeki pansiyon Remziye öğretmenin Karadeniz kıyılarında biçimlenen kişiliğinin Akdeniz kıyılarında sonlanan yaşamsal verimlerine eklenir. 2017’de 90 yaşındayken Ankara’da yaşamını yitiren Remziye Alişan Kaygusuz’un “Mapatule’yi Tutmak”taki yaşamını daha yakından öğrenmek isteyenler, Cin Ali Vakfı’nın internet mağazasına (https:alisveris.cinali.com.tr/kitaplar) uğrayıp söz konusu kitaba ulaşabilirler.