1
Belgesel sinemacı Deniz Tortum’un “Maddenin Halleri” adlı filmi yıkılıp yeniden yapılacağı söylenen Cerrahpaşa Hastanesi’nin güncel bir belgeliği niteliğinde.
Geçen yılın festival sezonunda en çok ilgi çeken ve ödüller alan belgesellerinden “Maddenin Halleri” yer yer ‘hayalet’ bir hastane görünümü veren Cerrahpaşa Hastanesi’ni anlatıyor. Tortum’un hastanenin bir nevi röntgenini çektiği filmi Cerrahpaşa’nın tarihinden çok bugününü belgeliyor ve gelecek kuşaklara farklı bir bakış açısı bırakıyor. Filmi Deniz Tortum ile konuştuk:
– “Maddenin Halleri” 2015 – 2018 yılları arasında çekildi ve nihayet MUBI’de izleyiciyle buluştu. Daha önce festivallerde de gösterilmiş ve ödüller almıştı, ama ben de şu ana kadar izleyememiştim doğrusu. Filmin çıkış noktası neydi, oradan başlayalım mı?
Babam meslek hayatının büyük bir bölümü boyunca Cerrahpaşa’da çalıştı, ben de orada doğmuşum. Doktor bir ailede büyüdüğüm için hastanelere ve hekim algısına karşı bir ilgim, bunları anlama isteğim vardı. Cerrahpaşa’da geçen bir film yapmak yıllardır aklımın bir köşesinde duruyordu. 2015 yılında hastanenin yıkılacağı ve taşınacağına dair haberler çoğalınca hızlı bir kararla çekimlere başladık, böyle bir film yapmak için bizi iteleyen bir sebep oldu.
– Bir önceki filminiz “Anadolu Turnesi” bir müzik grubunun Anadolu’da yaptığı turneyi konu ediniyordu. Bir yanıyla bir yol filmi, bir yanıyla da bir müzik belgeseliydi ve orada takip ettiğiniz topluluğun elemanları bir hayli ön plandaydı. Bu sefer bir hastanenin içindeyiz ve karakterler o kadar da ön planda değil. Bu anlamda filmin ‘dramatik’ kurgusu daha bulanık. Anadolu Turnesi’nde turne boyunca edindikleri deneyimle dönüşen karakterlerin bir benzerinin burada olmayışı kurguyu da tamamen değiştiriyor. Bu tercihinizi açmak ister misiniz?
Can Eskinazi ile “Anadolu Turnesi”ni yaparken, izleyenleri belli bir tarihi döneme götüren, o günlerde sokakta neler konuşulduğunu, gençlerin aralarında nasıl şakalaştığını, radyoda ne tür haberler döndüğünü aktaran bir film olmasını istiyorduk. Film bir turneyi anlatıyordu, dramatik yapısını da bu yolculuğun üzerine kurmuştuk. “Maddenin Halleri” ise bir hastaneyi anlatıyor. Hastane pek çok insanın birlikte çalıştığı, pek çok hastanın ziyaret ettiği bir yer. Aynı zamanda hastane sadece oradaki insanlardan ibaret değil. Hastanenin binalarını, burada yaşayan hayvanları, tıbbi aletleri, mikropları, uzuvları anlatının dışında bırakmamaya, tüm bunları insanlarla birbirine dikerek yeni bir canlı-cansız kolektif özne yaratmaya çalışan; her insana sevgiyle yaklaşan ama insanı öncelemeyen anlatım olanakları arayan bir yapısı var.
Deniz Tortum
– Filmin en başındaki yazıdan anlıyoruz ki siz bu hastanede (Cerrahpaşa) dünyaya geldiniz ve babanız da uzun yıllar burada çalışmış. Açıkçası bu uyarının ardından bir hayli kişisel bir film izleyeceğimi sandım ama öyle olmadı. Bu anlamda Cerrahpaşa sizin için ne ifade ediyor, bunu anlatabilir misiniz?
Alışageldiğimiz bir anlamda kişisel olmayabilir. Belki böyle bir başlangıç yazısından sonra benim de bir dış ses ya da karakter olarak dahil olduğum, anılarımı, hastaneyle ilişkimi anlattığım, insanlarla röportaj yaptığım bir film beklentisi oluşuyor olabilir. Fakat bunların olmaması filmi kişisellikten uzaklaştırmıyor. Kameranın kullanımından, etrafa nasıl baktığımızdan, nerelere girip, kimlerle zaman geçirdiğimizden gelen yoğun bir aşinalık hissi, ve bu hissin yarattığı bir kişisellik var. Toplumsal olarak ‘duygusal’ olarak kodlamadığımız ama aslında çok da duygusal olan bir kişisellik. ‘Bir aşk oluverdi aşinalık’ gibi bir muğlaklıkta, hangi yöne gittiğini pek çözemediğimiz bir kişisellik.
– Bu arada ne oldu hastanenin akıbeti, neden yıkılmak isteniyordu en başta?
Çeşitli sebepleri var. Binalar eskidiği ve depreme dayanıklı hale getirilmek için yıkılmak isteniyordu. Fakat bu yıkım sonrasında hastanenin aynı alan üzerinde yapılacağına dair bir garanti yoktu. Şu an hastanenin ‘yerinde yapılacağı’ söyleniyor, fakat yeni binaların inşaatı başlamış durumda değil, pek çok servis prefabrik binalarda hizmet veriyor. Bir yandan Cerrahpaşa’nın arsası çok değerli bir arsa, o yüzden olası bir rant kaynağı. Fakültenin Şehir hastaneleri gibi şehir dışına taşınması konuşulanlar arasındaydı. Öte yandan Türkiye’de köklü kurumlar çeşitli sebeplerle güçsüzleştiriliyor. Cerrahpaşa da 2018 yılında İstanbul Üniversitesi’nden zorla koparıldı, kurumsal tarihini ve gücünü yitirdi.
– Pandemi ile birlikte sağlık sektörüne, sağlık çalışanlarına ve hastanelere bakışımız bir hayli değişti sanki. Üstelik sağlık çalışanlarının da hayatı çok değişti, çok daha yoğun bir şekilde çalıştılar şu son 1,5 yıl içinde. Filmin pandemi sonrası ortaya çıkışı, ama tamamen pandemi öncesi bir dönemi anlatıyor oluşu sizde nasıl bir duygu uyandırdı bir belgeselci olarak?
Açıkçası çok rahat değildim, biraz da endişeliydim. Film dünya prömiyerini pandemi öncesinde yapmış, fakat o ilk gösterimden bir ay sonra pandemi başlamıştı. Maddenin Halleri hastanenin gündelik hayatıyla, sıradanlığıyla ilgili. Pandemi ise olağanüstü bir durum. Pandemi başladığında filmin anlamının değişebileceğini düşünmüştüm, bu koşullarda insanların nasıl tepki vereceğini bilmiyordum açıkçası. Fakat beklediğimizden de güzel tepkiler aldık.
– Türkiye’deki sağlık sistemine dair nasıl izlenimler edindiniz filmi çekerken?
Film sağlık sistemiyle ilgili değil, o yüzden bu konudaki araştırmalarım ve gözlemlerim eksik. Bir de tabii tek gözlemlediğim hastane Cerrahpaşa’ydı, bu da Türkiye’nin geri kalanına ne kadar tekabül eder bilemiyorum. Sistematik bir şekilde işleyen bir yapıdan ziyade, biraz el yordamıyla dönen bir yapı var. Bu da sadece Cerrahpaşa’yla ilgili değil; Türkiye’de kurumların sürekli sekteye uğrattırılan tarihiyle, YÖK’le, başkancılıkla, sağlıksız hiyerarşilerle, kurallar yerine ilişkilere dayanan yönetim şekilleriyle ilgili. Fakat buna karşın dayanışmanın, yardımlaşmanın ve özverinin çok olduğu, sistemdeki eksikleri dengelediği bir çalışma ortamı var.
– İzlerken edindiğim izlenim neredeyse tek kamera ve çok küçük bir ekiple çalışmış olduğunuz yönündeydi. Doğru mu, nasıl bir ekiple, hangi izinlerle çalıştınız, giremediğiniz yerler oldu mu? Buna bağlı olarak kurgu aşaması ne kadar sürdü, onu da sormak istiyorum, ve ne kadar malzemeyi dışarıda bıraktınız?
Evet çekimleri çok küçük bir ekiple yaptık. Filmin yapımcıları Anna Maria Aslanoğlu, Öykü Canlı, Aslı Erdem ve Fırat Sezgin tüm süreç boyunca her konuda destek oldu. Çekimlerin bir kısmında tek başımaydım, bir kısmında ise özellikle ses kaydı yapmak için 2 kişilik bir ekip oluyorduk. Cem Bilge ve Sinan Kesova çekimlerde çok yardımcı oldu. Dekanlığın ve başhekimliğin iznini aldık. Ayrıca her bölümden ve filmde gözüken kişilerden de ayrı izinler aldık. Giremediğimiz yerler oldu elbet, doğumhaneye girmeyi çok istemiştik ama izin alamadık.
Kurgu aşaması 3 yıla yayıldı. Kurguyu Sercan Sezgin ile beraber yaptık. Sercan’la beraber filmin yapısını ve kalbini bulduk. Çekimler esnasında da kurgu yapıyorduk ve yaptığımız kurguya göre gidip tekrardan çekimler yapıyorduk. Tüm çekimler bittikten sonra da kurguyu son haline getirmek yaklaşık 2 sene sürdü. İki sene boyunca sürekli çalışmadık fakat yaptığınız filme yeni bir gözle bakabilmeniz, doğru değişiklikler yapabilmeniz için aranıza bir mesafe koymanız gerekiyor. O yüzden kurgu süreçleri arasında 5-6 ay zaman bırakıyorduk. Yaklaşık 40 saatlik görüntü çekmiştik. Buradan 70 dakikalık bir film çıktı ortaya.
– Filmde en çok konuşan kişi bir imam; hastanede görevli imam. Onun ölüm ve doğumla ilgili söyledikleri, her ölümün bir başlangıç olduğuna dair kurduğu felsefi/dini çerçeve Cerrahpaşa’nın yıkılması ile ilişkilendirildiğinde nasıl bir mesaj vermek istediğinizi merak ettim doğrusu.
Filmin ilk gösterildiği günlerde, bir arkadaşıma yazdığım bir e-mailden alıntılıyorum:
“Dün yolda yürürken, karşıdan karşıya geçen yaşlıca bir adam öksürdü. O öksürünce biraz çekinerek ona baktım, maskesi yoktu. Denk gelmeyelim diye biraz adımlarımı hızlandırınca, onun yolun ortasında durduğunu ve nefesini toplamaya çalıştığını gördüm. O anda kendi bedenimin içinde olduğum aklımı sardı, genç ve sağlıklı olduğum fakat bir yandan da bu durumun çok geçici bir şey olduğu… Aklıma ‘ruh’ kavramı geldi. Ruh bir yandan ahiretin varlığına, bilincin ölümsüzlüğüne bizi ikna etmeye çalışan bir kavram. Fakat öte yandan da bedenleri ve nesneleri değiş tokuş edebilmemizi sağlayan bir kavram. Yani ben o adam olabilirdim, o adam ben olabilirdi, köşedeki ağaç o adam olabilirdi. Düşününce dünyayı sil baştan kuran bir kavram. Bu kavram ne zaman icat edildi? Bu kavramdan önce insanlar dünyaya nasıl yaklaşıyordu? Orhan Duru’nun bir kitabındandı sanırım, Lokman hekim diyordu: ‘İnsanın yapabileceği en büyük kötülük birlik olmamaktır.’”
Filmde imamın konuşmasından sonra İstanbul’un Fethi mitingine geçiyoruz. Hastaneye hiçbir ödenek çıkarmayıp bakımsızlaşmasına sebep veren siyasi irade yüzlerce hastanın yattığı yerin hemen dibinde denizi doldurup kocaman miting alanı inşa ediyor, şaşaalı mitingler yapıyor. Kutlamalarda havai fişekler patlatılıyor, patladıktan kısa süre sonra kayboluyor.
‘Ölüm artarak genişleyen bir güzelliktir’ diyor imam. Filmin de öyle bir genişleme hali var. Bir kadavradan, yıldızlara dönüşen bina parçacıklarına. Hastanenin de öyle bir yapısı var: hastaların üstünde asistanlar var, asistanların üstünde hocalar, hocaların üstünde devlet, devletin üstünde devletten öte, insandan öte bir zaman var. Herkes ve her şey de en az hastanenin binaları kadar geçici. Birbirimize yer açacağız elbet.
– Belgesel sinemanın ülkemizde ve dünyada geldiği noktayı nasıl yorumluyorsunuz? Ve tabii siz bir belgeselci olarak nasıl bir bakış açısıyla yaklaşıyorsunuz bu mecraya?
Belgesel sinemaya, ya da kurmaca dışı sinemaya yaklaşımım, kurmaca sinemaya yaklaşımımdan çok farklı değil açıkçası. Üretim yönteminde bir yenilik yapıyoruz. Yine önünde sonunda film yapıyoruz, ama bu filmin materyalini bir senaryodan, oyunculuklardan değil de dünyada olan biten gerçek şeylerden alıp topluyoruz. Sinemayı dünyayı okumak, gözlemlemek ve belki dile gelmeye, henüz kavramsallaştıramadığımız şekillerde anlamak için kullanıyoruz.
Ben kendimi birazcık da kronikçi olarak görüyorum, yani eski usül bir tarihçi. Güncel olanla, çağdaş olanla ilgilenen, bu olaylara şerh düşerek, onları kayda geçirmeye çalışan biri. Güncel olanla ilgilenen başat grup gazeteciler. Bir gazetecinin haberi birkaç günde eskiyor ya da önemini yitirebiliyor. Sinemada ise zamansal bir lüksümüz var. Daha uzun süreli düşünebiliyoruz işlenen konular.
En çok etkilendiğim yönetmenlerden biri olan Peter Watkins. O mesela, görsel hikaye anlatımında ‘monoform’dan bahsediyor. Filmlerin büyük bir çoğunluğu çok benzer bir hikaye yapısı kullanıyor. Okullarda da çokça öğretilen, duygusal bir reaksiyon yaratma yöntemleri, kahramanın yolculuğu vs… Bunun ideolojik ve sinemayı daraltan bir şey olduğunu söylüyor. Bu formun dışına çıktığınızda yaptığınız her şey yenilikçi olabiliyor.
Bugün, enerjin yüksek ve cesaretinle etrafındakilere ilham verebilirsin. Ön planda olmak ve fikirlerini paylaşmak için mükemmel bir zaman. Karşılaştığın zorluklar, seni yıpratmak yerine güçlendiriyor. Hızla gelişen olaylar, anlık kararlar almanı gerektirebilir; sezgine güven. İletişim becerilerinle insanları etkileyebilir, önemli bağlantılar kurabilirsin. Sürekli hareket halinde olmanın sağladığı heyecan, seni dinamizmin doruklarına çıkarıyor. Ancak sabırsızlık seni zor durumda bırakabilir, bu yüzden düşünmeden hareket etmemeye özen göster. Tutkuların ve arzuların, seni ilerleten bir itici güç. Günün sonunda, yaptıklarını gözden geçirmen ve biraz dinlenmen, yarın için tazelenmene yardımcı olacaktır. Doğru adımları atmak için güçlü sezgilerinle hareket etmelisin.
Bugün, içsel huzur arayışında önemli adımlar atabilirsin. Sabırlı ve istikrarlı yapın sayesinde, karşına çıkan zorlukları daha kolay aşabilirsin. İletişim kurduğun kişilerin fikirlerine açık olman, yeni bakış açıları kazanmanı sağlayacak. Duygusal anlamda derinlemesine bir bağ kurmak için gerekli olan cesareti gösterebilirsin. Maddi konulara dair planlarını gözden geçirmek için uygun bir zaman. Kendini rahat hissettiğin bir ortamda, sevdiklerinle vakit geçirmek ruhuna iyi gelecek. Doğaya yönelik aktiviteler, enerji seviyeni yükseltebilir; açık havada zaman geçirmekten çekinme. Yeniliklere açık ol, karanlık köşelerde unutulmuş hayallerini tekrar gün yüzüne çıkarmak için harika bir fırsat var.
Sosyal çevrenizdeki etkileşimlerin ön planda olduğu bir dönemdesiniz. Yeni bağlantılar kurmak ve eski dostlukları tazelemek, sizi mutlu edecek. Fikir alışverişlerinde bulunduğunuz anlarda, başkalarının perspektiflerini dinlemek, bakış açınızı genişletecek. İçsel merakınız, yeni bilgilere ulaşmanızı sağlarken, iletişim becerileriniz sayesinde başkaları üzerinde etki bırakıyorsunuz. Ancak, yüzeysel konularda kaybolmamaya dikkat edin; derinlemesine düşünmek ve anlam arayışında olmalısınız. İş veya kişisel projelerle ilgili yaratıcı fikirler, bugünün enerjisiyle açığa çıkabilir. Kendinizi ifade etme şekliniz, başkaları tarafından dikkatle izlenecek. Ayrıca, ilişkilerde beklenmedik sürprizler söz konusu olabilir; esnek olun ve akışa bırakın.
Duygusal derinliklerin ve içsel hislerin ön plana çıkacağı bir gün. Sevdiklerinle aranda oluşabilecek iletişim sorunlarına dikkat etmelisin. Empati yeteneğin sayesinde, herkesin hislerini anlama fırsatı bulabilirsin. İş yerindeki projelerini gözden geçirirken, detaylara dikkat etmen önemli. Yaratıcılığın tavan yapacak, bu sayede sorunlara alışılmadık çözümler üretebilirsin. Kendine zaman ayırmak, ruhsal dengen için faydalı olacak. Geçmişle ilgili duygular yeniden yüzeye çıkabilir, birikmiş hisleri serbest bırakman gerekebilir. İlginç bir karşılaşma ya da haber gününü renklendirebilir; bu, hayal gücünü besleyip, yeni fırsatlar yaratmanı sağlayabilir.
Bugün, enerjin yüksekte ve çevrendeki insanların dikkatini kolaylıkla çekiyorsun. Kendine olan güvenin, karizmatik bir hava yaratmana yardımcı oluyor. Yeni projelere başlamak için uygun bir zaman. Ancak, sabırlı olman gereken durumlar da olabilir; acele etmeden, detayları gözden geçir. İletişim becerilerin artarken, insanlarla kuracağın bağlar derinleşiyor. Kendi fikirlerini cesurca paylaşman, entelektüel tartışmaların zeminini hazırlayacak. Aşk hayatında ise daha tutkulu bir atmosfer var; duygularını açıkça ifade etmekten çekinme. Bugün kendine olan düşkünlüğünü avantaja dönüştürerek, hayatının tadını çıkarabileceğin bir gün. Unutma, özgüvenin etrafındakilere de ilham verebilir.
Detaylara olan dikkatin ve mükemmeliyetçi yapın, bugün bazı projelerde öne çıkmana sebep olabilir. İş yerindeki sorumluluklarının artması, seni daha fazla başarıya götürecek. Ancak, başkalarının hatalarını affetmekte zorlanabilir, bu da ekip içinde gerginliğe yol açabilir. Kendine zaman ayırmayı unutma, zihin sağlığın için gerekli. İlişkilerde ise iletişimin önemini kavrayacak, empati yapma fırsatı bulacaksın. Sevgi dolu ve anlayışlı bir tavır, ilişkini güçlendirecek. Akşam saatleri, sosyal etkinlikler için uygun görünüyor; yeni insanlarla tanışmak ve eğlenmek için harika bir zaman dilimi. Her şeyin bir dengesi var; çalışmak kadar dinlenmekte önemli.
İlişkilerinde denge arayışın bu dönemde ön planda olacak. Sevdiklerinle kurduğun bağlarla ilgili daha derin düşüncelere dalabilirsin. Sosyal ortamlarda karşılaşacağın insanlar, ruh haline olumlu katkılarda bulunabilir. Yaratıcılığının artacağı bir gün, sanatsal projelere yönelmek isteyebilirsin. Karar vermekte zorlanıyorsan, kalbini dinlemen en iyi yol olacaktır. Duygusal dengeni bulmak için içsel huzurununa odaklanmalısın. İş veya finansal konularda da uyum sağlamak için bir adım atmadan önce tüm detayları gözden geçirmekte fayda var. Kendine zaman tanı, acele etme.
Derin ve yoğun duyguların ön plan çıkacağı bir gün. İçsel sezgilerin güçleniyor, bu durum yaşadıklarına farklı bir bakış açısı kazandırabilir. Bugün çevrendeki insanların niyetlerini daha kolay anlaman mümkün. İletişim kurarken samimi olmaya özen göster, zira bu, ilişkilerini derinleştirirken güven oluşturacak. İş veya kişisel projelerde kararlı adımlar atmak için uygun bir dönemdesin. Esnek olmak, beklenmedik değişikliklere kolay adapte olmanı sağlayabilir. Kendi sınırlarını belirle, gerektiğinde hayır demekte bir sakınca görme. Bu, hem kendine hem de çevrendekilere netlik kazandıracak. İçsel huzuru bulmak için yalnız zaman geçirmeyi unutma; meditasyon veya doğa yürüyüşleri ruhunu tazeleyecektir.
Bugün enerjin yüksek ve keşfetme arzusuyla dolusun. Yeni bağlantılar kurabilir, sosyal ortamlarda parlayabilirsin. İletişim becerilerin, ifade gücün ile birleştiğinde, çevrendeki insanlara ilham verecek bir hava yaratabilirsin. Seyahat tutkusu ortaya çıkabilir; kısa bir yolculuk ya da belki bir macera planlamak için harika bir zaman. Eğitim veya kişisel gelişim konularında yeni fırsatlar kapını çalabilir. Ancak, detaylara dikkat etmeyi unutmamalısın; ne kadar heyecan verici olursa olsun, acele kararlar almaktan kaçın. İçsel cesaretinle, hedeflerine daha da yaklaşırken, özgürlüğünü ve bağımsızlığını ön planda tutmayı ihmal etme. Midende hissettiğin dersler, şans ve zenginlik kapılarının aralanmasını sağlayabilir. Sadece hisset, akışa kapıl ve olumlu değişimleri kucakla.
Bugün sorumlulukların ve hedeflerin ön planda olabilir, dikkatini işine ve projelerine odaklamak isteyebilirsin. Planlı ve disiplinli yaklaşımın, seni hedeflerine daha da yaklaştıracak. Ancak, aşırı mükemmeliyetçilikten kaçınmalısın; bu, seni gereksiz strese sokabilir. İletişimde ise anlayışlı ve sabırlı olman, özellikle yakın ilişkilerde olumlu bir etki yaratacak. Sakin bir akşam, düşüncelerini derinlemesine değerlendirmek için iyi bir fırsat olabilir. Hayallerini gerçekleştirmek için realist hedefler belirlemeyi unutmamalısın. Geleceğe dair umutlarını canlı tutmak, seni motive edecek. Sadece iş yükünü dengelemeye dikkat et, aksi takdirde kendini yorgun hissedebilirsin. Kendine zaman ayırmayı ihmal etme; bu, tazelenmene yardımcı olacak.
Sıcak ve yenilikçi bir ruh halleri var. Bugün, sosyal ilişkileri ve arkadaşlık bağlarını güçlendirmek için mükemmel bir zaman. Düşüncelerinizi açıkça ifade etmekten çekinmeyin, zira bu, başkalarıyla daha derin bir bağlantı kurmanıza yardımcı olabilir. Yaratıcılık ve özgün fikirlerle dolu bir gündesiniz; içsel ilhamınızı kullanarak projelerinizi ileriye taşıyabilirsiniz. Beklenmedik sürprizler gün içerisinde keyfinizi yerine getirebilir. Kendinizi enerji dolu hissettiğiniz anlar, yeni başlangıçlar için harika fırsatlar sunuyor. Duygusal bağlarınızı derinleştirirken, özgür ruhunuzu da korumayı unutmayın. Bazı şeyleri kabul etmek ve özelleştirmek size esneklik kazandıracak. Diğerleri ile olan etkileşimleriniz, özellikle de müzikal ya da sanatsal alanlarda, yeni kapılar açabilir. Kendi kalbinizi dinleyin; özgün olmanın getirdiği güçle, çevrenizdekilere ilham verebilirsiniz.
Duygusal derinliklerin ön plana çıktığı bir gün. İçsel bir yolculuğa çıkma isteği doğabilir; bu süreçte, sezgilerini dinleyerek önemli farkındalıklar kazanabilirsin. Sanatsal yeteneklerin ve yaratıcılığın ortaya çıkmak için seni çağırıyor. Fikirlerin ve hayal gücün, yeni projelere harika bir zemin sunabilir. Başkalarıyla kuracağın derin bağlar, duygusal tatmini artıracaktır. Ancak, gerçekler ve hayaller arasında gidip gelirken, kendini kaybetmemeye dikkat et. Yakın çevrenden alacağın destekler, seni daha güçlü hissettirecek; bazen birinin yanında olmak, duygusal yükleri hafifletecek. Kendine karşı nazik ol, bu süreçte iyileşme ve yenilenme fırsatlarını iyi değerlendir.
